پشاور ۾ قيامت

23 ڊسمبر 1995ع
پشاور ۾ قيامت

حڪومت عوام تي گهٽ ۾ گهٽ ايتري مهرباني ضرور ڪري ته آئيندي اهڙو ڪو به بيان جاري نه ڪري جنهن ۾ دعوا ڪئي وئي هجي ته ”امن امان جي حالت اڳي کان بهتر آهي.“ ماڻهن جو تجربو آهي ته جنهن ڏينهن تي حڪومت جي اهڙي دعوا ڇپجي ٿي، ٺيڪ ان ڏينهن تي هڪ وڏي دهشتگردي ٿئي ٿي. پشاور ۾ سرحد ڪابينا اڃا ڪجهه ڪلاڪ اڳ ۾ دعويٰ ڪئي هئي ته امن امان جي صورتحال تسلي بخش آهي ته ان کان ٺيڪ 6 ڪلاڪ پوءِ هڪ ڌماڪو ٿيو. اهڙو ڌماڪو، جنهن جو تصور ڪندي ئي ساهه ٻوساٽجي وڃي! هڪ ئي ڌماڪي ۾ 60 انسان مارجي ويا ۽ 200 ڄڻا گهائجي پيا.
هيءُ ڌماڪو هو يا قيامت! جيڪا بنا ثور ڦوڪجڻ جي، اچي ڪڙڪي! وچ بازار ۾ 25 ڪلو طاقت جو ريموٽ ڪنٽرول بم ڦاٽو، صدر بازار جي ڌرتي هر ساهه واري لاءِ سوڙهي ٿي وئي. لاش ڪوئلو بڻجي ويا، ماڻهن جا عضوا وکري ويا، دڪان ڊٺا، گهڻن جو ڪاروبار رلي ويو ته گهڻن جون زندگيون! ٻيو به الائي ڇا ڇا ٿيو! اخبارن اهو ته لکيو ته مرندڙن ۾ سرحد جي گورنر جي ڌيءَ، ڏهٽي، ڊرائيور ۽ وزير ٽرانسپورٽ جي ڌيءَ به شامل اهي پر اهو نه لکيو ته ٻيا ماڻهو ڪنهن جا پٽ ۽ ڌيئرو هيون، اهي ڇا ڪندا هئا؟ الميو رڳو ”وڏن“ ڪٽنبن لاءِ ئي ڇو ٿو مخوص ڪيو وڃي ۽ رڳو انسانن کانسواءِ ٻي ڪهڙي ڪهڙي مخلوق جا ڪيترا ”ڀاتي“ مارجي ويا؟ ڪيترا آکيرا ڏٺا؟ ڪيتريون جهرڪيون، ڳيرا ۽ ٻيا ٻوليندڙ ۽ نه ٻوليندڙ پکي ان ڌماڪي ۾ ڪوئلو ٿي ويا؟ ڇاڪاڻ ته خبرون انسان لکندو آهي، تنهنڪري هو فقط پنهنجي نسل جا لاش ڳڻيندو آهي، پکين جا لاش ڳڻڻ جي روايت وجهڻ کي اڃا ضروري نه سمجهيو ويو آهي.
حزب اختلاف جي ڪن چڱن مڙسن هن واقعي تي رد عمل ڏيندي حڪومت تي سياسي ايف آءِ آر ڪٽائي ڇڏي. حزب اختلاف وٽ هڪومت جي خلاف واويلا کانسواءِ هاڻي ڪو به ڪم نه بچيو آهي. هن موقعي تي نظرون ولي خان کي به ڳولين ٿيون ۽ انهن مولوي صاحبن کي به جيڪي افغانستان جي حوالي سان ملڪ ۾ سياست چمڪائين ٿا. ابتدائي شاهديون تجويز ڪن ٿيون ته هن خوفناڪ ڪار بم ڌماڪي جي پويان افغانستان جون سياسي حالتون موجود آهن. يقينن هي ڪم ايم ڪيو ايم نه ڪيو آهي ۽ نه وري حڪومت پنهنجي هٿ سان پنهنجي گورنر جو ڪٽنب ماريو آهي. سرڪاري طرح به ايئن چيو وڃي ٿو ته هندستاني ”را“ ۽ افغاني ”رام“ انجنسيون اهو ڪم ڪري ويون آهن ۽ ذهن به اها ڳالهه قبول ڪري ٿو ته ايئن ئي ٿي سگهي ٿو. پر، حزب اختلاف جي سياستدانن پنهنجي ڳالهه چئي. سڀ کان پهرين الطاف حسين لنڊن مان پريس رليز جاري ڪري چيو، ”پشاور ۾ بم جو ڌماڪو قومي الميو آهي ۽ حڪومت عوام جي جان مال جي حفاظت ۾ ناڪام ٿي وئي آهي.“ بيشڪ هي قومي الميو آهي پر ڪراچيءَ م دهشتگردي ۽ ٻورين ۾ بند لاشن کي ”قومي الميو“ سڏڻ لاءِ الطاف حسين جي زبان نٿي وري.
ڪير نٿو ڄاڻي ته افغانستان جي معاملي سان پاڪستان ۾ وڌ ۾ وڌ دلچسپي مولوي صاحبن کي آهي. افغانستان ۾ وڙهندڙ مجاهدن سان وڌ ۾ وڌ رابطا رکڻ ۽ امداد ڏيڻ ۾ مولوي صاحبن جو حصو آهي ۽ افغانستان جي ويڙهه ۾ مختلف افغان ڌريون پاڪستان جي ڪنهن نه ڪنهن مذهبي تنظيم جون نظرياتي پوئلڳ آهن. هاڻي جڏهن افغانستان جي اندروني سياسي حالتن سبب پشاور ۾ بم ڦاٽو آهي ۽ 60 جانيون ضايٿ ٿي چڪيون آهن، تڏهن پاڪستان جا مولوي صاحب ڇا ٿا چون؟ افغانستان ۾ هلندڙ ”جهاد“ هاڻي پاڪستان ۾ بم ڦاڙي رهيو آهي. يقينن اهو بم نه ڦاٽي ها جيڪڏهن افغانستان جي اندروني حالت اڄ اها نه هجي ها جيڪا آهي. مولوي صاحب سرحد پار جهاد جيترو تيز ڪرڻ جي ڪوشش ڪن ٿا پاڪستان جي سرحدن اندر حالتون اوتريون خراب ٿين ٿيون.
اڳي فقط ڪراچيءَ ۾ بم ۽ بارود ڦاٽندو هو، هاڻي سڄي ملڪ ۾ ڦاٽي رهيو آهي. مصري سفارتخاني تي آپگهاتي گوريلي جي خوفناڪ حملي کانپوءِ افغان مجاهد ۽ سندن غير ملڪي دوست هڪ نئون رخ کڻي سامهون آيا آهن. ڪشمير جي جنگ ڪراچيءَ ۾ ڪابل جي جنگ اتر پاڪستان ۾ شروع ٿي وئي اهي. جڏهن طالبان ڪابل کي سوڙهو ڪندا تڏهن افغان صدر رباني ڇا ڪندو؟ ظاهر آهي ته هو اتي ئي حملو ڪندو، جتي سندس خيال ۾ ٿيڻ گهرجي. سندس خيال ۾ طالبان جي پويان پاڪستان جي حڪومت ۽ پاڪستان جا خاص ڪري سرحد صوبي جا مولوي صاحب آهن ۽ اهي سرحد صوبي جي زمين کي افغانستان جي خلاف مداخلت لاءِ استعمال ڪري رهيا آهن. ان ڪري هن پشاور کي ٽارگيٽ بڻايو ۽ اهڙي طرح ڄڻڪ هڪ چتاءُ ڏنو آهي ته جيڪڏهن توهان ڪابل کي کنڊر بنائڻ جي ڪوشش ڪندو ته خود پشاور کي ”ڪابل“ بڻايو ويندو!
ڌماڪو رڳو پشاور ۾ نه ٿيو اهي. فيصل آباد جي ويجهو به هڪ بس ۾ ڌماڪي جي نتيجي ۾ 2 مسافر هلاڪ ۽ 20 ڦٽيا آهن. ڪافي زخمين جا عضوا وڍا وڃي پري پيا. اهڙا ئي ٻيا واقعا سرحد ۽ پنجاب ۾ تازو وڌي ويا آهن. انهن واقعن کي ڪيئن ٿو نظر انداز ڪري سگهجي؟ اها ڪا اطمينان جي ڳالهه ڪو نه آهي پر ايترو ضرور چئي سگهجي ٿو ته دهشتگرديءَ جو ذائقو چکڻ کانپوءِ هاڻي صوبي سرحد ۽ پنجاب جا ماڻهو به سنڌ جو درد محسوس ڪري سگهندا. هر اهو سرحدي يا پنجاب جا ماڻهو جيڪو سرحد ۽ پنجاب ۾ ويهي ڪراچيءَ ۾ هلندڙ دهشتگرديءَ ۾ محض حڪومت جو هٿ ڏسندو هو، هاڻي بهتر طور سمجهي سگهندو ته ريموٽ ڪنٽرول تي دهشتگردي ڪندڙن جو ڪنٽرول روم ڪٿي آهي؟
ولي خان ۽ اجمل خٽڪ ڇو چپ آهن؟ شايد هو ڪو سياسي پريس بيان يا پنهنجو موقف جوڙڻ ۾ مصروف آهن، جيڪو پڪ سان فقط اهو هوندو ته ”ڏوهه حڪومت جو آهي جيڪا امن جي قيام ۾ بالڪل ناڪام وئي آهي.“ ڪا به حڪومت خدائي طاقت ڪو نه رکندي آهي. مارڻ وارن کان بچائڻ واري جو ويجهو هئڻ هڪ ڳالهه آهي پر جيڪڏهن بچائڻ جي ذميواري آسمان واري تي آهي ته پوءِ حڪومت تي تنقيد ڇو؟ اهو سوال مولوي صاحبن کان ”مسئلي“ طور پڇي سگهجي ٿو پر حڪومت بهرحال ان ذميواريءَ کان آجي نه آهي. اڄڪلهه پاڪستان ۾ ”مارڻوارا“ سرگرم آهن ۽ لڪ چوريءَ گهات هڻن ٿا. گهاتڪ لڙائيءَ ۾ مارڻ وارا بچائڻ وارن حفاظتي ادارن کان ان ڪري تکا هوندا آهن جو اها خبر فقط گهاتڪ کي هوندي آهي ته هن کي ڪٿي ۽ ڪيڏيءَ مهل واردات ڪرڻي آهي. ولي خان ۽ اجمل خٽڪ کي شايد پنهنجو وقت ياد ايندو هوندو جڏهن هو ٻين کي بارودي رانديڪا هٿن ۾ ڏيندا هئا!
پشاور ۽ ڪراچيءَ جون ٻرندڙ حالتون، جيڪي سڄي ملڪ کي وڪوڙي رهيون آهن، پوريءَ طرح تجويز ڪن ٿيون ته اهي ڪشمير ۽ افغانستان سان ڳنڍيل آهن. پاڪستان جي پرڏيهي پاليسي ۽ خود حزب اختلاف جي دٻاءَ سبب ڪشمير ۽ افغانستان جا مسئلا نٿا ٺرن. ڪو ٺارڻ چاهي ته ڳالهه ٺري! ولي خان جنهن ڪالهه تائين ڪراچيءَ ۾ عام ماڻهن جي موت کي نظر انداز ڪري دهشتگردن کي مظلوم پئي سڏيو آهي، هاڻي ڇا ٿو چوي؟ ڇا هاڻي به اهو تسليم نه ڪيو ويندو ته ڪو به دهشتگرد اصل ۾ خاموش اڪثريت جو دشمن ۽ غير مقامي مفاد جو ايجنٽ هوندو آهي. ڪراچيءَ ۾ مرندڙ خاموش اڪثريت جو درد نه سمجهندڙ ولي خان اڄ ڪيئن ٿو محسوس ڪري جڏهن سرحد صوبي جو مقام ماڻهو بارود ۾ ڪوئلو ٿئي ٿو!؟