پنجاب جو سياسي بحران

7 سيپٽمبر 1995ع
پنجاب جو سياسي بحران

پنجاب حڪومت ۽ اسيمبليءَ جي معطلي ۽ گورنر راڄ جو لاڳو ٿيڻ هڪ بحران جي انت ۽ ٻئي بحران جي شروعات کانسواءِ ٻيو ڇا آهي؟ حڪومت ٽٽڻ کان اڳ استعيفائون ڏيندڙ وزيرن ۽ صلاحڪارن وڏي وزير منظور وٽوءَ تي سنگين بد عنوانين ۽ سڀ کان وڌيڪ ڪرپٽ حڪومت هجڻ جا الزام هنيا. ان سان گڏ وٽوءَ خلاف ڪيسن جا ٽي فائيل ڪارروائي لاءِ ايف آءِ اي جي حوالي ڪيا ويا آهن. وزارت داخله وٽوءَ، سندس ٻن پٽن ۽ ناٺيءَ خلاف ڪارروائي جو حڪم ڏيڻ سان گڏ سندن ۽ سندن ساٿين جا نالا ايگزٽ ڪنٽرول لسٽ ۾ شامل ڪري ڇڏيا آهن.
منظور وٽو جنهن پارٽيءَ جي ڪلهن تي سواري ڪري وڏ وزارت جي ڪرسيءَ تي ويٺو، اها مسلم ليگ (ج) آهي. ساڳي پارٽيءَ جڏهن پنهنجي اندروني تنظيمي دائري ۾ رهي کيس ان عهدي تان استعيفيٰ ڏيڻ لاءِ چيو ته هن اها ڳالهه نه مڃي ۽ صاف انڪار ڪري ڇڏيو. سندس دعويٰ آهي ته پيپلز پارٽيءَ جا 15 ميمبر اڃا به سندس حمايتي آهن. پنجاب جو گهوٽالو ٻه ڳالهيون ثابت ڪري ٿو. پهرين ڳالهه اها ته پنجاب ۾ ڪرپشن پنهنجيون آخري حدون ڇهڻ لڳي آهي ۽ ٻي ڳالهه عوامي اعتماد ۽ پارٽيءَ کان پير جي جتي سمجهڻ آهي. منظور وٽو پنهنجي پارٽيءَ جي صلاح مڃڻ کان انڪار ڪري ٿو ۽ پيپلز پارٽيءَ جا ڪي ڪارڪن پنهنجي پارٽيءَ سان وفاداري ڪرڻ بدران منظور وٽوءَ جو ساٿ ڏين ٿا.
پنجاب جي سياسي بحران کي معمولي ان ڪري قرار ڏيئي نٿو سگهجي جو اتي ڪا به پارٽي مڪمل اڪثريت نٿي رکي. پنجاب اسيمبليءَ جي 248 سيٽن مان پيپلز پارٽيءَ وٽ 101، مسلم ليگ (ن) وٽ 96، مسلم ليگ (ج) وٽ 37، پي ڊي پي، جماعت اسلامي ۽ سپاهه صحابه وٽ 2-2 سيٽون آهن ۽ آزاد رڪن 5 آهن. جڏهن ته حڪومت ٺاهڻ لاءِ گهٽ ۾ گهٽ 125 ميمبرن جي حمايت گهرجي. مسلم ليگ (ج) پي ڊي ايف ۾ پيپلز پارٽيءَ جي اتحادي آهي، تازي بحران سبب خود پي ڊي ايف اتحاد به خاطري ۾ پئجي ويو آهي. اها ئي ڳالهه مسلم ليگ (ج) جي سربراهه حامد ناصر چٺا به چئي آهي، پر خود چٺا ئي اهو ماڻهو آهي، جنهن جي صلاح وٽوءَ قبول نه ڪئي. اها ڳالهه درست آهي ته منظور وٽوءَ جي وڏ وزارت پي ڊي ايف اتحاد سان ڳنڍيل نه هئي، ان هوندي به لڳي ٿو ته جوڻيجو گروپ هاڻي ٻه اڌ ٿي ويو آهي.
پنجاب حڪومت جي معطليءَ واري ڏينهن تي سڀ کان اهم بيان چٺا جو آهي جيڪو پاڻ تضادن ۽ مونجهارن ۾ ڦاٿل آهي. هو چوي ٿو ته، ”وٽوءَ کان شڪايت شروع کان ئي هئي، 19 مهينا لنگهي ويا آهن..... ايندڙ 19 مهينا به ايئن لنگهي ويندا.“ وري چوي ٿو ته ”پي ڊي ايف ٽٽڻ جو ڪو سبب آهي...... نه مسلم ليگ (ن) سان اتحاد جي ڳالهه ٿي آهي ۽ نه مسلم ليگ (ج) جو ڪو ٻيو رڪن اميدوار آهي، اسان جو وڏو وزير وٽو آهي ۽ پيپلز پارٽيءَ به تبديلي لاءِ نه چيو آهي.“ مسٽر چٺا بد عنوانين بابت کلي نه ڳالهايو پر وڏي وزير جهاز جي خريداريءَ ۾ وٽوءَ جي خلاف بد عنواني هڪ تمام وڏو اسڪينڊل آهي. پراڻو جهاز ”نئون“ ظاهر ڪري خريد ڪيو ويو هو ۽ خريداريءَ وارا ڊالر بليڪ مارڪيٽ اگهه تي خريد ڪيا ويا هئا. ان کانسواءِ روڊن جي تعمير ۽ ٻين ننڍن وڏن ترقياتي خرچن جا معاملا جدا آهن.
پيپلز پارٽي ۽ مسلم ليگ (ن) پنجاب اسيمبليءَ جون طاقتور پارٽيون هئڻ جي باوجود هڪ ننڍي پارٽيءَ جي آڏو بيوس ٿي ويون آهن ۽ ٻن وڏن جي جنگ ۾ ننڍي پارٽي وڏ وزارت وٺي وئي آهي. سياست ۾ ڪڏهن ڪڏهن ايئن به ٿيندو آهي پر ان کي بليڪ ميلنگ بدران حڪمت عملي چيو ويندو آهي. جيتوڻيڪ پيپلز پارٽيءَ منظور وٽو سميت مسلم ليگ (ج) پاران نامزد ٿيل ڪنهن به وڏي وزير کي قبولڻ جي ڳالهه ڪئي آهي پر جڏهن پنجاب حڪومت جي وزيرن گڏيل استعيفائون ڏنيون ته انهن ۾ اڪثريت پيپلزپارٽيءَ جي هئي ۽ ڪجهه م.ل (ج) جا صلاحڪار هئا. جڏهن صدر لغاريءَ گورنر کي حڪومت ۽ اسيمبليون معطل ڪرڻ لاءِ چيو تڏهن هن وزيراعظم سان به صلاح ڪئي هئي. پنهنجي ليکي ڪجهه به ڪو نه ٿيو آهي ۽ جيڪي به ڪجهه ٿيو آهي ان سان پنجاب ۾ پيپلز پارٽيءَ جو مسلم ليگ (ج) سان گڏيل اقتدار خطري ۾ پئجي ويو آهي.
ان تبديليءَ سان سڀ کان گهڻي خوشي مسلم ليگ (ن) کي ٿي آهي ۽ اهي سمجهن ٿا ته هاڻي مسلم ليگ (ج) وٽ نواز شريف سان اتحاد کانسواءِ ٻيو رستو ڪو نه آهي. ان ڏس ۾ اهي ايترا پر اعتماد آهن جو ان پارٽيءَ جي چيف آرگنائيزر چوڌري شجاعت چيو ته ”جنهن کي اچڻو آهي اهو اسان سان پاڻ اچي ملي، اسان ڪنهن وٽ به نه وينداسين.“ ٿي سگهي ٿو ته اها محض چوڻ جي ڳالهه هجي. نواز شريف ڪجهه مهينن کان جيڪا هارس ٽريڊنگ شروع ڪري رکي هئي اها ”گهوڙ ڊوڙ“ هاڻي آخري مرحلن ۾ هئي، جنهن جا اشارا اهو ڪجهه هفتن کان ڏيئي رهيو هو. پنجاب جي بحران نئون سياسي موڙ ٺيڪ 6 سيپٽمبر تي ڇو اختيار ڪيو؟ اهو سوال پنهنجي جاءِ تي اهم آهي.
بهرحال، مسلم ليگ (ن) پنهنجن حمايتين کي ”ريڊ الرٽ“ ڪري هدايت ڪئي آهي ته اهي لاهور کان ٻاهر نه وڃن. ساڳئي وقت مسلم ليگ (ن) جو پيپلز پارٽيءَ جي ٻين اتحادين خاص ڪري نوابزاده نصر الله خان جي چوڌاري به گهيرو ڏسڻ ۾ اچي ٿو. مسلم ليگ (ن) جو غلام مصطفيٰ جتوئيءَ سان به رابطو نظر اچي ٿو. قاضي حسين احمد چوي ٿو ته ”پيپلز پارٽيءَ کان وٽو حڪومت بهتر آهي“ ۽ غلام مصطفيٰ کر پريس ڪانفرنس ۾ چوي ٿو ته” پنجاب کي ڇيڙيو ويو ته ان جا اثر سڄي ملڪ تي پوندا ۽ صورتحال ڳنڀير ٿي ويندي.“
هي ته آهي پنجاب جي بحران جو تڪڙو پسمنظر، اصل معاملو اهو آهي ته مسلم ليگ(ن)، عوامي نيشنل پارٽي ۽ اقتدار کان ٻاهر ويٺل سياستدانن جا ذهن واندڪائيءَ ۾ شيطان وانگر ڪم ۾ مصروف آهن ۽ وچ مدي وارين چونڊن جو مطالبو اٿاري، صدر کي مجبور ڪري رهيا آهن ته قومي اسيمبلي ۽ وفاقي حڪومت کي ختم ڪيو وڃي ۽ بيهر چونڊيون ڪرايون وڃن. نين چونڊن لاءِ ڪو ته جواز گهرجي! ڪراچيءَ جي وڳوڙن کي حڪومت ڪنهن حد تائين منهن ڏيئي وئي ته وڌيڪ وقت وڃائڻ کانسواءِ مخالف ڌر پنجاب ۾ سياسي بحران پيدا ڪري ورتو. هن وقت ملڪ جا ٻه وڏا صوبا بحرانن ۾ ڦاٿل آهن ۽ وفاقي حڪومت وڏي دٻاءَ ۾ اچي وئي آهي.
پنجاب کي پاڪستان جو حاڪم صوبو ان ڪري به چيو وڃي ٿو ته ان جي آبادي وڌيڪ آهي، فوج ۾ اڪثريت اتان جي آهي، پنجاب جو سيڙپڪار ملڪ جي صنعت ۽ ڪاروبار تي ڇانيل آهي ۽ ننڍا صوبا سندن اڻسڌي گرفت ۾ آهن. غلام مصطفيٰ کر، نواز شريف ۽ حامد ناصر چٺا جڏهن ايئن چون ٿا ته پنجاب جو اثر ملڪي سياست تي به پئجي سگهي ٿو، تڏهن اهي غلط نٿا چون. کين پنهنجي طاقت جو احساس آهي.
پنجاب ۾ پيپلز پارٽي اڪيلي سر حڪومت ٺاهڻ جي پوزيشن ۾ نه آهي. جوڻيجو گروپ سان پيپلز پارٽيءَ جو اتحاد اڃا ڪو نه ٽٽو آهي. چٺا به پي ڊي ايف قائم ڏسڻ چاهي ٿو پر پيپلز پارٽي وٽوءَ جي ڪرپشن مان ڪڪ آهي. بد قسمتيءَ سان جوڻيجو گروپ ۾ منظور وٽوءَ جو پنهنجو گروپ به مضبوط آهي جنهن کي چٺا به نظر انداز ڪري نٿو سگهي ۽ منظور وٽو جي پنهنجي نفسياتي ڪيفيت ۽ طبقاتي ڪردار اهو آهي جو پنهنجي گهر جون ٻه سيٽون هارائڻ کانپوءِ پي�