پنهنجي ئي خول ۾ بند ڪراچي سياست

23 آگسٽ 1995ع
پنهنجي ئي خول ۾ بند ڪراچي سياست

ڪراچي جيڪڏهن پاڻيءَ کان ٻاهر مڇي وانگر ڦٿڪي رهي آهي ته ان جو مطلب اهو ناهي ته پاڻي تانگهو ٿي ويو آهي، پر اصل سبب اهو آهي ته ڪراچيءَ جي قيادت ان مڇيءَ کي پاڻ مکيه سياسي ڌارا مان ٻاهر ڪڍي اڇلايو آهي. ڪراچيءَ سان ظلم خود ڪراچي وارن ئي ڪيو آهي، جنهن کان پوءِ گمراهه نسل جي اڳواڻن کي هاڻي اچي اوڀر بنگال جي سمورن ستايو آهي جو ڪراچيءَ جي حالتن کي اوڀر بنگال سان ڀيٽڻ لڳا آهن. اهو سچ آهي ته اوڀر پاڪستانين کي چيڀاٽيو ويو ۽ اتي نعرو هنيو ويو ته ”ماڻهو نه، زمين گهرجي.“ پر گمراهه نسل اهو وساري ويٺو آهي ته اوڀر پاڪستان ۾ ”ماڻهو نه، زمين گهرجي“ جو نعرو هڻندڙن سان ظلم ۾ ٻٽ ڪير هو؟ هڪ رٽائرڊ فوجي جنرل پنهنجي ڪتاب ۾ اهو راز فاش ڪندي لکيو ته، ”الشمس ۽ البدر تنظيمون مون ٺاهيون هيون.“ انهن تنظيمن اوڀر بنگال ۾ ڇا ڪيو؟ ڪنهن به بنگاليءَ کان پڇي ڏسو يا وري ان زمان ۾ ڇپيل ڪچا چٺا پڙهو!
الشمس ۽ البدر تنظيمن جي وڪالت ڪندڙ گروهه جيتوڻيڪ اڄ به ذهني طور تي ساڳي ڪيفيت ۾ ڦاٿو پيو آهي، پر اڄ پاڻ کي بهارين بدران بنگالين جي جاءِ تي ويٺل سمجهي ٿو. عجب آهي ته اڄ هنن کي بنگالي مظلوم ٿو نظر اچي، جيڪو ڪالهه تائين سندن خيال ۾ ظالم ۽ غدار هو، اڃا به دلچسپ صورت اها آهي ته هو اڄ به بهارين کي مظلومن جي قطار ۾ بهارين ٿا. جيڪڏهن بهاري به مظلوم آهي ته پوءِ بنگاليءَ ۽ بهاريءَ کي هڪ قطار ۾ ڪيئن ٿو بيهاريو وڃي! هيءَ يا ته ڏاڍي جي لٺ آهي، جنهن کي ٻه مٿا آهن يا وري ڪنهن ڪل ٿڙئي کي لٺ ور چڙهي آهي، جيڪا پيو ٿو چئني پاسي سٽي!
گمراهه ۽ احساس برتريءَ ۾ ڦاٿل هن نسل کي ”ناراض نسل“ لکي مخصوص پريس ڪا صحافتي ديانتداري ڪو نه پئي ڪري! اها ڪيڏي نه بي رحميءَ واري دعويٰ آهي ته ”ڪراچيءَ ۾ هڪڙا ته ڪراچيءَ وارا آهن ۽ ٻيا اهي آهن، جيڪي روزگار لاءِ ڪراچي اچن ٿا. ”ايئن چئي مخصوص پريس ٻين صوبن ته ٺهيو خود سنڌ جي ٻهراڙين مان ايندڙ نوجوانن کي به ٻاهريون ۽ ڌاريون قرار ڏيئي ڇڏي ٿي. يعني ڪراچيءَ تي حق فقط ڪراچيءَ وارن جو آهي، پر ڪراچي وارو ڪير آهي؟ ان سوال جو جواب ڏيڻ مهل ان مخصوص مفاد کان اها ڳالهه وسري وڃي ٿي ته 50 سال اڳ ڪراچي جن ماڻهن جي هئي، اهي اڃا به ڪراچيءَ ۾ رهن ٿا ۽ ڪراچيءَ ۾ تعليمي، صنعتي يا سرڪاري ذريعن کي ان ڪري وڌايو ويو هو ته سنڌ جا ماڻهو پنهنجو مستقبل سنواريندا. ڪراچيءَ ۾ سهولتون فقط ان لاءِ ڪو نه وڌيون ۽ وڌايون ويون هيون ته سڀاڻي جيڪي هندستان ۽ ٻين ملڪن مان لڏي ايندا انهن کي سڻڀو گرهه ڪري وات ۾ وڌو ويندو.
ها! جڏهن اها ڳالهه ڪئي وڃي ٿي ته سهوليتون گهٽ آهن ۽ ماڻهو وڌيڪ تڏهن ضروري آهي ته ڪراچيءَ جي مسئلي کي سنڌ جي سڄي گڏيل آباديءَ جو مسئلو سمجهي سهوليتون وڌائڻ لاءِ گڏجي مطالبو ۽ ڪم ڪجي. باقي ڪراچيءَ جي سهوليتن تي بندوق جي زور تي قبضو ڪري سنڌ جي باقي ۽ اصلي ماڻهن کي نيڪالي ڏيڻ جي ڪوشش کان وڌيڪ ٻي ڪهڙي بي رحمي ۽ احسان فراموشي ٿي سگهي ٿي. پاڪستان ٺهڻ کانپوءِ ڪراچيءَ جي سياست جي بدقسمتي اها آهي ته ان هميشه پاڻ کي مکيه عوامي ۽ سياسي ڌارا کان ٻاهر رکيو آهي. 1970ع ۾ جڏهن سڄي ملڪ جي ماڻهن روشن خيال قيادت کي اڳتي آندو، تڏهن ڪراچيءَ دقيانوسي قيادت کي اڳتي آڻڻ جي ڪوشش ڪئي. 1977ع ۾ اهو ڪراچيءَ جو شهر ئي هو، جنهن ٻهراڙين جي فيصلي کي هنگامن جي نذر ڪري ڇڏيو. جڏهن ضياءَ الحق مارشل لا هنئي ته ڪراچي قيادت ان جي ساٿاري ٿي وئي، پر جڏهن مارشل لا جي ڪلورن کان ڪڪ ٿي سڀ قومون خاص ڪري سنڌ ايم آر ڊي ۾ اڳڀري ٿي ته ڪراچي لا تعلق رهي. اڄ به ڪراچيءَ جي اڪثر ماڻهن کي اها خبر نه آهي ته 1983ع واري تحريڪ پاڪستان کان پوءِ اڪيلي تحريڪ هئي. اڃا به حيرت ان ڳالهه تي آهي ته اڄ ڪراچيءَ جي علحيدگيءَ جو مطالبو ڪندڙ اڃا تائين ون يونٽ کي به درست سمجهندا رهيا آهن. اڄ وري جڏهن ٻهراڙين جي اڪثريتي عوام جي حڪومت رائج آهي ته ڪراچي ان جي خلاف ٻيهر محاذ کڙو ڪيو آهي ۽ مڊ ٽرم چونڊن جي ڳالهه ڪندڙ سياستدان ايم ڪيو ايم وٽان وڌيڪ سهڪار لاءِ نهاري رهيا آهن.
1977ع ۾ به مسلم ليگ ۽ ڪراچيءَ جون اهي سخت گير تنظيمون پاڻ ۾ اتحادي هيون، جن کي عام چونڊن ذريعي حڪومت جو آسرو نه هو. هاڻي به ايئن ئي آهي. ايم ڪيو ايم، ع ن پ ۽ مسلم ليگ ن هڪ ٻئي ڏانهن نهاري رهيون آهن. پاڪستان جي سياست ثابت ڪري ڇڏيو آهي ته ڪراچيءَ ۾ پاڻ کي محدود ڪري ويٺل سياسي اقليتن کي جمهوريت ان ڪري نٿي گهرجي جو جمهوريت ۾ اڪثريت راڄ ڪندي آهي، جيڪا ٻهراڙيءَ ۾ رهي ٿي. شهر ۽ ٻهراڙي جا ڪي مسئلا مختلف ٿي سگهن ٿا، پر انهن مسئلن جي ڪري شهر ۽ ٻهراڙيون ٽڪراءَ ۾ اچي وڃن. اهو فقط سنڌ ۾ ٿيو آهي. ٻهراڙيون ۽ شهر ته هڪٻئي کي هٿي ڏيندا آهن. هڪٻئي تي پلجندا آهن. اهو مسئلو پنجاب، سرحد ۽ بلوچستان جي شهرن سان ڇو نه آهي جو شهر پنهنجين ٻهراڙين خلاف بغاوت تي لهي اچن. ڳالهه صاف آهي ته ڪراچيءَ جي خول ۾ محدود رهي. ڪراچيءَ جي ماڻهن جي ذهنن کي وڪوڙي ۽ کين مکيه سياسي ڌارا کان جدا ڪري بيهاريندڙ سياسي اڳواڻ ”مهاجرن“ کي مظلوميت ۽ برتريءَ جي احساس ۾ ٻوڙي ڇڏيو آهي. هاڻي سندن رت جي هڪ هڪ ڦڙي ۾ ”مهاجر مظلوميت“ ۽ ”مهاجر برتري“ جي احساس کانسواءِ ٻيو ڪجهه به ڪونهي. هٿ وٺي گمراهه ڪيل نسل کي هاڻي ڀلي ته ڪو ناراض نسل لکي، مامري جو اصل پس منظر اهو ئي آهي.
اهو ئي الطاف حسين يا اهو ئي ميان نواز شريف ڇا اهو نٿا ڄاڻين ته محروميون شهرن ۾ نه، ٻهراڙين ۾ هونديون آهن. ڪراچي ته سهوليتن جي معاملي ۾ ايترو خوش قسمت آهي جو باقي سڄي سنڌ کان گهٽ ۾ گهٽ شايد 100-50 سال اڳتي هجي! اڳواڻن جو ڪم اڳواڻن راهه ڏيکارڻ کان وڌيڪ ڀٽڪائڻ جو ڪم ڪيو آهي. ڪراچيءَ ۾ رهندڙ ماڻهن کي جيڪڏهن اڃا به اهو احساس آهي ته سنڌ جي ٻهراڙيءَ جا ماڻهو ڪراچيءَ وارن کان وڌيڪ سکيا آهن ۽ اتي موجون ڪري رهيا آهن ۽ وٽن ايترو ڪجهه آهي جو لاڙڪاڻو پئرس ٿي ويو آهي ۽ دادو لنڊن سان ڪلهو ملائي بيهڻ وارو آهي ته پوءِ بسم الله دير ڇا جي آهي، ڪراچيءَ جون محروميون دادو ۽ لاڙڪاڻي وارن کي ڏيئي، ڪراچيءَ وارا ڀلي پاڻ دادو ۽ لاڙڪاڻي ۾ رهن ۽ موج ڪن! ڪراچيءَ ۾ ايم ڪيو ايم هٿان ڀٽڪيل ماڻهن کي گهرجي ته هڪ ڀيرو سنڌ جون ٻهراڙيون ڏسي اچن متان سڀاڻي ميار ڏين ته سودي ۾ دوکو ٿيو آهي.
اصل ڳالهه وري به اها آهي ته اها اقليت جيڪا مکيه ڌارا ۾ شامل نه هجي پنهنجي وجود ۾ جمهوريت پسند هوندي آهي. ڇاڪاڻ ته ٿورائي ڪڏهن به اقتدار ۾ اچي نٿي سگهي. ان ڪري ئي ڪراچيءَ جي قيادت هميشه چور دروازي کان اقتدار ۾ شرڪت جا رستا ڳوليا آهن، دهشتگردي ۽ بليڪ ميلنگ جي واٽ ورتي آهي ۽ فوج کي اقتدار سنڀالڻ جا مشورا ڏنا آهن. اهو ئي ڪم آهي. جيڪو اڄڪلهه ميان نواز شريف، اجمل خٽڪ ۽ ايم ڪيو ايم ڪرڻ چاهين ٿا. دهشتگردي، وچ مدي وارين چونڊن جو مطالبو، صد