پنڊ پاهڻ

پنڊ پاهڻ
سنگتراش زندگيءَ کي حسين ترين روپ ڏيڻ جي آخري ڪوشش ڪئي. هو ورهين کان ساڳي ڪرت ۾ رڌل هو. هيءَ پٿرن کي ٽُڪي ٽُڪي انهن مان وينس کان سھڻي ۽ پاروَتيءَ کان به سرس ناري گهڙڻ جي ڪوشش هئس. پر هن پٿر مان به سدائين جيان ساڳي بي ڊولي عورت نڪتي: ڏرا ڏنل اکيون، اگهاڙي، وڍيل ٻانهون، مُڙيل ۽ ڦِريل ٽنگون، پٺيءَ تي ڪٻ ۽ سڪل ڇاتيون.
”هنن پٿرن مان سهڻيون مورتيون ڇو نه ٿيون ٺهن؟“ ماڻڪ حيران هو، ”ڇا ڏات جي ديوي مون تي مهربان نه آهي يا ڪا ٻي ويڌن آهي؟“ هن ڇيڻي ۽ هٿوڙو هڪ پاسي رکي سگريٽ دکايو ۽ نراس ٿي سارنگ جي اکين ۾ ڏٺو، سندس اڪيلو دوست ۽ گرو ڀائي، ”ڇا سونهن سونهن کي تخليق ڪري نه ٿو سگهجي؟ يا سونهن ڪڏهن وجود وٺندي ئي ڪونه؟ “
”توکي ڪنهن چيو ته سونهن جو وجود ئي ڪونهي، ۽ سونهن جي مورتي ٺهي نه ٿي سگهي؟ .. وڏي مندر ۾ هوءَ خوبصورت مورتي ڪنهن نه ڪنهن ته ٺاهي آهي؟“ سارنگ مرڪي چيس.
”.. ته ڇا رڳو ديوتائن جون مورتيون ئي سهڻيون ٺهنديون، ماڻهو ايڏو سهڻو نه ٿيندو؟“ ماڻڪ اڄ منجهي پيو هو. ”آئون روشن ۽ سهڻا چھرا ٺاهڻ چاهيان ٿو، ته پوءِ ڪوجها ۽ بدصورت ڇو ٿا ٺهن؟“
”ياد ڪر! استاد توکي ڇا چيو هو؟ اڃا هفتو اڳ جي ڳالهه آهي!“ سارنگ ياد ڏياريس.
”تون ڪوشش ڪندو رهه، تنهنجي دل سهڻي آهي ته هڪ ڏينهن سهڻيون مورتيون گهڙي وٺندين!، ڪوجهي دل وارا ڪڏهن به سهڻي مورتي گهڙي نه سگهندا!“ هفتو اڳ سنگتراش جي استاد سندس مورتيون ڏسي چيو هو، ”تنهنجي دل ڪوجهي نه آهي، پر تون ڪٿي نه ڪٿي ته منجهيل آهين، تصوير پهرين خيال ۾ ٺهندي آهي، پوءِ پٿر مان اڀرندي آهي ... وڃ! پهرين مونجهارو دور ڪر، ۽ سونهن بابت پنهنجو تصور ٺيڪ ڪر!“
منهنجو گرو ڪلا ۾ ڪامل آهي، هو ڪوجهي دل واران کي سکيا ڏيندو ئي نه آهي، ته پوءِ مون کان سهڻيون مورتيون ڇو نه ٿيون ٺهن؟ هر مورتي بي ڊولي ڇو آهي!؟ سنگتراش جي دل اداس هئي، هن کي ڪو خوش باش چھرو نظر به ته نه ٿي آيو جنهن کي خيال جو مرڪز ٺاهي. (۾ هوندي آهي ڇا، ڪجهه ٻيو ڳول؟)
”ڇا واقعي زندگي ههڙي بي ڊولي آهي؟ ... ڇا واقعي ان جو هر پھلو اهڙو آهي، جھڙيون هي اڍنگيون مورتيون آهن!؟ ... بي ڊولا، چٻا ڦڏا ۽ مروٽيل انسان آهن!!“ هو چھرن ۽ جسمن ۾ سونهن ڳوليندو رهجي ويو. ڪٿي ڪا آدرشي سونهن نظر آيس.
ماڻڪ کي ايئن لڳو ڄڻ ڌرتيءَ تي زندگي ڪنهن وڏي فنڪار جو تجريدي آرٽ هجي، ”تجريد ۾ کڻي ڪا سونهن هوندي پر انسان کي تجريدي روپ ڇو مليو؟ اهو ته ٺيڪ نه ٿيو!“ سنگتراش جي سوچن جي بند گهٽين مان ٿيندو هڪ وڏي سڙڪ تي اچي بيٺو. ايئن ڀانيائين ڄڻ ڪو تمام وڏو ڪوڙ ڳالهائڻ کان بچي ويو هجي، ”استاد پراڻن خيالن جو آهي، آئون اهو ڪجهه ڪيئن ٿو گَهڙي سگهان، جيڪو ڏسان ئي نه ٿو؟“
” اوهه! اصل حقيقت ته سامهون پئي آهي ... هيءَ زندگي ڪنهن اڻڄاتل هستيءَ جو تجريدي آرٽ! چٻا ڦڏا، مروٽيل ماڻهو ... بي ماسا چھرا، بي نور، بي دليا، اندران ٻاهران ڀڳل ٽٽل، زخمي، رهنڊيل ۽ هيسيل چھرن جي پويان اڌورا اڌورا، ٿڪايل ۽ مغز ڪڍيل کوپڙين وارا ماڻهو!!“ مونجهه ۾ هن چئني پاسي ڏسي سوچيو.
”... ۽ مان! اجايو ويٺو ٿو پاڻ سان گڏ ٻين کي به دوکو ڪيان!“ سنگتراش پنهنجو پاڻ سان ڳالهايو، ” هن ڌرتيءَ تي جيون ايڏو سھڻو آهي ئي ڪونه جو مان پاروَتيءَ کان به سھڻي مورت ٺاهي ان کي ’ خوبصورت جيون‘ جو نالو ڏيان!“ هڪ ڀيرو وري ، ماڻڪ کي ڌرتيءَ تي ماڻهوءَ جو جيون ڪنهن تمام سگهاري فنڪار جو تجريدي آرٽ لڳو.
سنگتراش جي من ۾ ان فنڪار لاءِ عجيب خيال ڪر کنيو. سوچيائين، ”اهو انصاف نه آهي، جيئرن انسانن کي ٻوساٽيل مورتين وانگي بيمار ۽ مروٽيل روپ ڏيڻ ٺيڪ نه آهي!“
”آرٽسٽ ته پنهنجي تخليق کي خوبصورت ٺاهڻ جي ڪوشش ڪندو آهي جيئن تون پيو ڪرين، جيئرن ماڻهن کي تجريدي روپ ڪنهن ڏنو آهي؟ ان تي ٻيهر سوچ!“ ماڻڪ کيس دڳ لائڻ جي ڪوشش ڪئي، ”ٿي سگهي ٿو ته سونهن بابت تنهنجي تصور ۾ اتي جهول هجي!“ هو سندس گرو ڀائي هو پر سنگتراش مطمئن نه ٿيو.
زندگي ۽ سونهن جي سنٻنڌ جي کوج ۾ هو سارنگ سان گڏ روز ڪنهن نه ڪنهن پاسي نڪري ويندو هو. ڪڏهن سمنڊ جو ڪنارو، ڪڏهن ڪا مزار، ڪڏهن شاهي بازار ... اڄ وچ شهر ۾ ٺهيل نئين ريسٽورينٽ ’سنيڪ 77‘ جي هٿرادو اونداھي ماحول ۾ ڪجهه وقت لاءِ آيو هو، ”ڏسجي، هتي ڇا آهي جو شهر ۾ ڌوم متل آهي؟“
سنگتراش کي هتي به ڪو مختلف احساس نه ٿيو. هتي اهي ماڻهو ايندا آهن جن ڏينهن جي روشنيءَ ۾ به اونداھي پسند ٿي ڪئي! ماحول ڪجهه ايئن هو ڄڻ ڌرتيءَ تي اڃا ڏينهن ٿيو ئي نه هجي ... هر شيءِ اوندهه جو حصو پئي لڳي. ماڻهن پاڻ تي اونداھي مڙهي هئي ۽ ان ۾ خوش هئا. ”ماڻهو هٿرادو دنيا ۾ ڇو ٿا رهن، پئسا ڏيئي ڏينهن جو اونداھي ڇو ٿا خريد ڪن؟، ’ڪوڙو جيون ڇو ٿا جئين؟ ... اهو به ڪو جيون آهي!! جھڙو چنڊو خانو! سنگتراش ڀڻڪيو.
”ماڻهو چنڊو خاني ۾ پاڻ ٿا اچن، ڪو زوريءَ نه ٿو موڪلين!“ سارنگ به احساس ڏياريس!
”.. پر اهو چنڊو خاني جھڙو جيون ڪھڙي ڪم جو آهي؟ هتي ڇا ٿا ڳولين جيڪو ٻاهر ناهي؟ هي ته جھڙا خالي خالي اندر کاڌل انسان پيا لڳن ... جن ۾ ڪجهه به ته ناهي ... نه سوچ نه لوچ، نه کوج، نه بي چيني، هر ڪو ڄڻ بي همٿ ٿي لڪو ويٺو آهي، .. الائي ڪنهن کان لڪا آهن؟ سڀ ذهني مريض پيا لڳن ... ڄڻ زندگيءَ جو ڇڪڙو ٻاهر ڇڏي، پاڻ اونداھين ۾ اچي لڪا آهن ... پنهنجن پاڇن کان ڀڳا آهن، شايد! .. ...“ ماڻڪ جون سوچون اٿلي پيون هيون. ”هو ته ڏس! سگريٽ ڪيئن پيو ڇڪي ! ڄڻ ان مان زندگيءَ جا آخري ڦڙا پيو چوسي ، سڀئي ڪيڏا نه دکي پيا لڳن! ڄڻ ڇڪڙو صدين کان ڇڪڻ ۽ گهلڻ ۾ مصروف آهن!“
ماڻڪ جي پنهنجين آڱرين ۾ به سگريٽ جو ٽوٽو ڦاٿل هو. دونهين جي هلڪڙي ليڪ مٿي کڄي ڊهندي پئي وئي. دکي دکي رک جا تهه ڄمندا ٿي ويا.. رک جا تهه!. رک جا تهه ڏسي پنهنجو ماضي ياد اچي ويس. پنهنجي ئي زندگيءَ جا سال مهينا ۽ هفتا ... ’رک ٿيل جيون‘ لڳس.
هو سوچي رهيو هو، ”مان به ڄڻ سگريٽ جو ٽوٽو آهيان ... ڪجهه جيون سڙي چڪو آهيم، اڃا ڪجهه باقي آهي جو دکي پيو جيڪو ... پڻ وسامي ويندو!“ رک وٽيءَ ۾ رک جو هڪڙو ٻيو تازو ڦُلو ڇنڊيائين. رک ڇنڊيائين ته لوندڙيءَ وٽ ڪا رڳ ڦڙڪي پيس. ايئن محسوس ڪيائين ڄڻ رک وٽيءَ ۾ سندس ماضي ڀريو پيو هجي. سارنگ ماڻڪ جي اکين جو پيڇو ڪري رهيو هو، هن رک وٽيءَ ۾ پيل ڦلهيار ۾ ڇا پئي ڏٺو؟ سارنگ اهو به ڏسي رهيو هو.
”بس! تون اها ئي غلطي پيو ڪرين، جيڪا هو پيا ڪن! تون رک وٽيءَ ۾ پيل ڦُلو نه آهين! تون ذهن آهين، تون تخليقڪار آهين!“ سارنگ ماڻڪ جو هٿ جهليو.
پر سوچ جو ڪوريئڙو ماڻڪ جي ذهن کي سنهڙين سنهڙين تندن ۾ جڪڙي ڪنهن پاسي گھليندو ٿي ويو. هن ڦاٿل ۽ ڦٿڪندڙ دل کي هڪ ڀيرو وري جهٽڪو ڏنو. ۽ سنگتراش ٿڪل ٿڪل ذهن سانس سان سوچيو، ” گهڙيءَ کن ۾ بيرو اچي رک وٽي کڻي ويندو ... ۽ ان ۾ ڀريل سڄو ماضي گند جي ڍير تي اڇلائي ڇڏيندو!“ هاڻي سنگتراش کي پنهنجو جي�