پنڊ پاهڻ

�ن پاروَتيءَ جي سھڻي مورتيءَ بدران رک ٿيندڙ سگريٽ جھڙو لڳو.
ڊگهو ڪش هنيائين. تماڪ جو دونهون ڦڦڙن ۾ اونهائيءَ تائين لهي ويس. سگريٽ منجهان ڳاڙهي روشني ڦُٽي نڪتي. کن پَل لاءِ زندگيءَ جو احساس ڍنڍ جي بيٺل پاڻيءَ تي کِڙيل پدم جيان ڪَر کڻي اٿيس. نه ڄاڻي ڇو برکا ياد اچي ويس، هوءَ وقت سان گهڻو پري هلي وئي هئي. وڇوڙي جي احساس ويتر اداس ڪري ڇڏيس ... زندگي ڄڻ ته دونهين ۽ ڳاڙهي لاٽ جي وچ ۾ لڪ لڪوٽي راند هئي، ” آهه! ڪنهن جو ساٿ آهي ته جيون ڀريل ڀريل آهي ... ۽ جي نه آهي ته پوءِ ....“ ٻيهر رک ٺهندي ۽ ڄمندي محسوس ڪيائين. وات منجهه ڪساري ڦلهيار جو ذائقو ٻُري ويس.
”تون ڪٿي سونهن ڳولڻ آيو آهين، ماڻڪ! هتي ته ساهه ٿو منجهي!“ سارنگ ڳالهايو، ”تون جيڪو ماحول پاڻ تي سوار ٿو ڪرين، اهو ئي ته چِٽين ٿو .. اُٿ ته هلون!“
سگريٽ جي دونهين دونهاٽيل ماحول کي ويتر دونهاٽي ڇڏيو هو. ماڻڪ ’سنيڪ 77‘ جي اونداھي ماحول کي هڪ ڀيرو وري نگاهن سان چيريو ، هو پاڻ به ان ماحول ۾ وڌيڪ اداس ٿي ويو هو: چئني پاسي بي نور چھرا هئا ... اوٻاڻڪا ...، پاتال مان نڪتل ... ۽ روڳي. کيس مهن جي دڙي جا ڊهندڙ ۽ ڪلراٺيل کنڊر ياد اچي ويا. سامهون ننڍي ميز تي خلائن ۾ گهوريندڙ سوٽيڊ بوٽيڊ نوجوان به بي جان پتلو لڳس، ڄڻ زندگيءَ جي هڻ وٺ کان ڀڄي نڪتو هجي!
سڄو ماحول دونهاٽيل هو، سڀ چھرا دونهانٽجي ويا هئا، ”ويچارا ماڻهو مئخانا بند ٿيڻ کانپوءِ ڪافي هائوسن ڏانهن ڀڳا آهن! ۽ ڪافي هائوس جو سيٺ انهن کي ڊونا سمر جا جذباتي ۽ لڇندڙ گانا ٻڌائي کين وڌيڪ بيچين پيو ڪري!“
”آئون هلان ٿو، تون به اٿ، ويٺو هوندين ته ٻوساٽجي ويندين!“ سارنگ ماڻڪ کي هن ماحول مان ڪڍڻ جي آخري ڪوشش ڪئي ۽ اٿي بيٺو.
ماڻڪ پاڻ کي اداس ماحول جي گرفت مان نڪرندو محسوس ڪيو ”مان ته هن ماحول کان باغي آهيان ... پوءِ به آئون هتي ڇو ويٺو رهيس؟ ٻين جھڙيون حرڪتون ڇو پئي ڪيم؟ ڇا مان به ٻين جھڙو آهيان؟“ هو منجهي پيو. ”شايد مان باغي ناهيان! شايد مان به هن سماج سان وڙهندي وڙهندي هوريان هوريان سماج جو حصو ٿي چڪو آهيان.“ هن پنهنجو پاڻ سان ڳالهايو.
”نه ! نه ! مون کي هن ماحول ۽ منظر کان نفرت آهي، مون کي وينس ۽ پاروَتيءَ کان به حسين روپ تراشڻو آهي، جنهن کي نالو ڏيندس، زندگي! ... هتي ته اهو ئي آهي، اڍنگو مروڙيل ماڻهو! “ سنگتراش کي اونداهين ۾ ڏڪندڙ انسان نما پاڇن کان بڇان آئي.
”شايد ٻين کي به مون کان ايئن ئي بڇان ايندي هوندي ! سارنگ ٺيڪ ٿو چوي، هتان اٿڻ گهرجي!“ ماڻڪ جي اداسي هاڻي بيچينيءَ ۾ بدلجڻ لڳي هئا.
وڌيڪ ويهي نه سگهبو ته ٻاهر نڪري آيو. سامهون ڀريل بت وارو ماڻهوءَ نئين ماڊل واري ’ڪورولا‘ ڪار مان لهي ڀر ۾ پارڪ ٿيل نئين ’مرسڊيز بينز‘ کي سِڪڻين اکين سان پئي نهاريو. هو پاڻ به ته موٽرسائيڪل تان لهڻ مهل ڀر ۾ پارڪ ٿيل ڪارن ڏانهن ڏسندو آهي. هن کي لڳو، ”اهو ٿلهو ماڻهو منهنجو ئي ڪو ٻيو روپ آهي!!!؟“
”ڪھڙو فرق آهي، هن ۾ ۽ مون ۾؟“ ويچار ڌارا ڪنيءَ کان اٿلي هيڏانهن هوڏانهن رستو ٺاهيندي هلي پئي، ” هر انسان چئو کنڀو ٻڌل آهي ... بنهه ويچارو. ... خواهش جي پنجوڙ ۾ ٻڌل ۽ ڦاٿل ... ويچارو ڪيل، رحم جوڳو بڻايل!“ سنگتراش جي من ۾ گهڙي کن ڪاڻ انسان لاءِ ڌڪار جو واچوڙو اٿيو پر پئي پل ۾ مٿس پيار پلٽجي ويس- ” نه ... نه ... انسان ويچارو ناهي ... پر ڦاسايل ۽ زوريءَ ٽنگون ٻانهون ڀڃي پنايل آهي.“
چِـرِرِر ...چِيين ... ڌڙام! روڊ تي ڪنهن گاڏيءَ اوچتو بريڪ هنيو پر روڊ پار ڪندڙ واٽهڙوءَ سان وڃي لڳي .. ماڻهو ويچارو بانٽ تان ٿيندو ٻئي پاسي ڪنهن ڳنڍ وانگر وڃي ڪريو. اوچتو ماڻهو ڪٺا ٿي ويا ... ڪانوَن واري ڪانءِ ڪانءِ ڪيائون ... ۽ پوءِ ڏهن پندرهن منٽن ۾ نه ڳنڍ نظر آئي، نه گاڏي ۽ نه ڪانوَ! رستي تي رت جو هلڪو دٻو برابر موجود هو! هر ڪو پنهنجي ڪم سان لڳي ويو. ماڻهوءَ جو ڇا ٿيو؟ ... مئو؟ بچيو؟ پتو ئي ڪونه پيو ... روز پيو ٿئي، ٻه ٻه ڀيرا پيو ٿئي. ماڻهو مئو ڄڻ ڪتو مئو، ڍونڍ گاڏي آئي ۽ ڍونڍ کڻي هلي وئي!
ماڻڪ کي پنهنجن ئي هٿن سان پٿر مان گهڙيل مورتي ياد اچي ويس ... چِٻي، ڦِڏي، گُڪي ۽ ويچاري عورت! هن شهر ۾ رهندڙ هڙئي انسان چٻا ڦڏا ۽ گڪا محسوس ڪيائين، ذميوارين ۽ مسئلن جو بار کڻي کڻي جهڪي ڪُٻا ٿيل ۽ پُرزا گٺل ... پراڻين ۽ ٿڪل مشين جھڙا ماڻهو ... جيسين هليا، بس هلندا! ... ۽ پوءِ اوچتو هڪ گاڏي ايندي جيڪا ان کي کڻي ويندي ۽ ڪٻاڙخاني ۾ اڇلائي ايندي! ڪشادي روڊ تي پري پري تائين ڏٺائين. سڀ ماڻهو ايئن ئي ڏٺائين. سڀني جا ڪنڌ هيٺ .... سوچن ۾ گم! ڪو به ته اهڙو ڪونه هو جنهن جي اکين مان، لوڏ ۽ چال مان خوشي بکندي هجي! سڀئي حالتن جا قيدي پئي ڏٺا، نظر نه ايندڙ زنجيرون پاتل، بلڪل سُڪ! هاڻي سندس دل ڦٿڪڻ لڳي هئي. ڦڙڪندڙ پکيءَ وانگر ... بي آواز ڦڙ ڦڙ ڪيائين.
سنگتراش جي سيني ۾ ڦٿڪندڙ دل ڪنهن ڏکويل انسان جيان پاسا ورائي رهي هئي. سوچيائين پئي، ”ايڏي ويچارڳي ته موت آهي، شايد موت کان به بدتر! ماڻهوءَ جي بي وسي ته خود قدرت جو موت آهي ... لاچار ۽ ويچاري قدرت !! ... جيڪا ماڻهوءَ تي ٿاڦيل آهي ... جنهن ۾ ماڻهو قيد آهي ... هيءَ دنيا هڪ قيدخانو آهي ... پاتال جھڙي! فرسٽريشن ۽ محرومين جو ڳڙهه آهي ... نفرت جي ڪک ۽ موت جو گهر جنهن ۾ ساهه کڻي نه ٿو سگهجي!“ ذهني مونجهه هن تي ڳجهه وانگر ڊهون تي ڏنيون.
ائين ڀانيائين ڄڻ هو پاڻ کي بچائڻ لاءِ ڊُڪي رهيو هو ... لاڳيتو ڊُڪي رهيو هو ... هن دُک نگريءَ مان نڪرڻ جو ڪو رستو ٿي ڳوليائين يا لڪڻ لاءِ ڪا ڪنڊ، ڪو پاسو، ڪا وِٿي، ڪا پناهه گاهه ٿي ڳوليائين، ”جهنگ ۾ جانور به ته ايئن ئي جان بچائڻ لاءِ ڊوڙندا آهن!“ اهو خيال ايندي ئي هن کي جهٽڪو لڳو، ”نه! مان جهنگ جي جانورن وانگر جان جي خوف ۾ ڪونه ڊوڙندس! پر آئون هنن دُکن مان نڪرڻ لاءِ جيڪي ڪري سگهندس، سو ضرور ڪندس! ويچارو ٿي نه ويهندس!“
ماڻڪ موٽر بائيڪ جو رخ پنهنجي ورڪشاپ ڏانهن موڙيو، جتي سندس کوڙ ڇيڻيون ، هٿوڙيون ۽ چونڊيل پٿر پيا هئا. سوچون موٽر بائيڪ کان تيز ٿي ڊوڙيون، ”اسان رڍن ٻڪرين وانگر ڪنڌ هيٺ ڪري ڇو بيٺا آهيون؟ ... هي ڪھڙو ذهني واڙو آهي، جنهن مان ڪو به نڪري نه ٿو سگهي؟ سڀني جا ذهن ڇو جڪڙجي ويا آهن؟ شايد ڪا وڏي طلسماتي سگهه آهي، جيڪا هنن کان سوچڻ ۽ مزاحمت ڪرڻ جي طاقت کسيندي رهي ٿي ... ڪا طلسمي بيماري لڳي آهي جنهن سڀني کي اڪيلو اڪيلو ڪري ڇڏيو آهي جو ڪو به پنهنجي وجود کان ٻاهر نه ٿو سوچي...!“
فوٽ پاٿ تي ڪِٺ جھڙو پينو فقير ڀڳل مورتي وانگر ڊٺو پيو هو، اڌ ٻانهون ۽ ڄنگهون سڪل. ڪنهن سندس مٿي جي هيٺان گپ جھڙو ميرو سرهاڻو ڏيئي ڇڏيو هو. هنن اکيون ٽِمڪائي ايندڙ ويندڙ ڏانهن پئي نهاريو، ”الله جي نالي تي بابا! معذور موٿاج آهيان بابا!“
”بس اهو ئي ته فرق آهي ماڻهو زبان سان ڳالهائي سگهي ٿو ۽ مورتيون ... پنه