پنڊ پاهڻ

نجي خاموشيءَ سان!“ ماڻڪ سوچيو.
”هن ماڻهن ۽ مورتين ۾ ڪو فرق آهي ڇا؟ ... ڪو به ته نه! ماڻهو به حالتن جو قيدي، مجبور ڪيل، چؤکنڀو ٻڌل آهي، ... پٿرن ۾ ڦاٿل آهي ... مجبور ڪيل ۽ .... پٿرن ۾ زوريءَ مڙهيل آهي!“ سنگتراش موٽرسائيڪل تي سوچيندو ٿي ويو. ... گم سم ... اوسي پاسي گم . بائيڪ جي پنهنجي مشيني ڊوڙ هئي ... رستن تي هلندڙ ماڻهو ڄڻ مشيني مورتيون هيون ... انسانن جھڙيون ساهه واريون مشينون.
ماڻڪ کي ايئن لڳو ڄڻ هر ماڻهو جي دل ڀڳل ٽٽل آهي. ڄڻ ته هر ڪو ڪنڌ هيٺ ڪري نيٽي ڄيٽيءَ ڏانهن وڌي رهيو هو ... مرڻ تي پابندي هئي ۽ زندگيءَ جي طلب تي موت هو! ٻوساٽ جو احساس ٿيڻ لڳس ۽ ان ٻوساٽ ۾ هر ڪنهن جو ساهه ٻوساٽبو ڀانيائين.
بائيڪ شهر جا رستا لتاڙيندي پئي وئي ... ۽ هن جي سوچ نون دائرن ۾ پيهندي وئي، ” صدين جي مير ۽ دز، ورهين جي آلودگي ۽ چِڪ تـھه تـھه ٿي ڄمندي وئي آهي ، ۽ انهن انسان جي وجود کي ڍڪي ڇڏيو آهي ... انسانن جون دليون سُڪي ويون آهن. هو پٿر ٿي ويا آهن ... بي حس پٿر، هلندڙ ڦرندڙ. ... پٿرن جا انسان ... سپاٽ چھرن ۽ سپاٽ سوچن سان! ... هنن ۾ شايد ڪي ٿورا ئي بچيا هوندا جن جون سوچون اڃا به آلي ڪاٺيءَ جيان دکي رهيون هونديون ۽ شايد ... ڪي اهڙا به هوندا جن جا ذهن برين واش ٿي سڀ ڪجهه وڃائي ويٺا هجن.“
سندس خيالن جي ڊوڙ جاري هئي، پر ڪو به خيال مڪمل نه هو. هر نئون خيال پوئين خيال کي مڪمل ڪري رهيو هو. هر سوچ ماضي، حال ۽ مستقبل وانگر پاڻ ۾ ڳنڍيل هئي. ڪڙي ڪڙيءَ ۾ هئي ۽ ڪو به خيال ٻئي خيال کان مختلف نه هو. هر نئين خيال پراڻي کي ۽ پراڻي نئين کي ڳڙڪائي پنهنجي جاءِ ٺاهڻ جي ڪوشش پئي ڪئي. ڪنهن ويل ڪنهن پراڻي خيال جي ڀت جهري ٿي پئي ته ڪنهن ويل نئين خيال جو محل کنڊر بڻجي ڪري ٿي پيو.
هاڻي، سندس ذهن ۾ هڪ نئون خيال پچڻ لڳو هو. کيس ايئن ٿي لڳو ڄڻ صدين جي دز پٿرائن تـھن جي صورت ۾ جامد ماڻهن کي لٽي ڇڏيو آهي ... اهي پٿرائين قيد ۾ سُڪ ٿي پنڊپھڻ ٿي ويا آهن.“ سنگتراش جيئن جيئن سوچيندو پئي ويو تيئن تيئن سندس نراڙ تي پگهر جون ٿڌيون بونديون داڻ داڻ جيان نروار ٿينديون ويون.
سندس نئين خيال، سندس ئي من ڏکوئي وڌو. پنهنجي ورڪشاپ ۾ اکيون کڻي چئني پاسي ٽڙيل پکڙيل پٿرن ڏانهن نهاريائين ته ڏڪي ويو. ايئن ڀانيائين ڄڻ چوڌاري پيل هر پٿر ۾ ڪو نه ڪو ماڻهو صدين کان قيد آهي ... نه رڳو هِن ورڪشاپ ۾ پر هر هنڌ هِت هُت ٽڙيل پکڙيل پٿر، ٻهراڙيءَ ۾ ... ۽ دونهاٽيل شهري ماحول ۾ ... باغن ۾، وڻن جي پاڙن ۾ وڪوڙجي ويل، درياهه جي ڪپن تي گپ چِڪ ۾ ... ۽ شهرن ۾ مشيني مورتيون ... بي ست، سپاٽ ۽ ٻين جي اشارن تي هلندڙ ... سڀ پٿرن ۾ قيد آهن. سڀ پنڊپھڻ ٿيل آهن . هو مونجهه کان ٻاهر نڪري آيو، موٽر سائيڪل ٿورڙن منٽن ۾ کيس ڪنڌي تي آڻي بيهاريو.
”ڇا مان به ڪو مشيني ماڻهو آهيان ، ۽ مون تي به ڪا طاقت مونجهه مڙهي رهيو آهي!؟“ سنگتراش کان ڇرڪ نڪري ويو، ” نه ! نه ! مان ڪنهن به ٻئي جي اشارن تي نه ٿو چران!!“ هن اندر ئي اندر ۾ رڙ ڪئي، ” ڇا واقعي! مان به ڪنهن ٻئي جي اشاري تي هلي رهيو آهيان!؟“
ڊگهو ساهه کڻي آسمان جي اڻکٽ ڇيڙن ڏانهن نهاريائين. صاف شفاف آڪاس تي اولهه ۾ ٻه ٽي ڳاڙهسرا ڪڪر سج جي لهڻ واري منظر کي هڪ ٽڪ ڏسندا نظر آيا. فطرت جو اڻکٽ ڦهلاءُ کيس چئي رهيو، ”نه! تون اڃا سوچي رهيو آهين ... تون پنڊپھڻ نه ٿيو آهين ... !“
هو، تتل سج کي هر شام سمنڊ ۾ غرق ٿيندي ڏسندو پئي آيو ... سالن کان ... يا شايد صدين کان. سڀ ڪجهه ساڳيو ... ننڍين وڏين ڇولين جي اچ وڃ ۾ ڳاڙهسرو اونداھو ماحول.
سوچن جي لهرن ۾ ڇُلندي ڏٺائين، ”سمنڊ جون ننڍيون وڏيون ڇوليون ڪناري تي پيل پٿرن کي ڌوئڻ جي بهاني انهن کي واريءَ ۾ وڌيڪ گچينديون ۽ مٿن واريءَ جا تهه چاڙهينديون پئي ويون ۽ پٿر ... اهي چپ چاپ واريءَ جي تهن هيٺان دٻجندا ٿي ويا ... اکين کان اوجهل ... وڌيڪ اوجهل ... وڌيڪ کان وڌيڪ تهن هيٺان سُڪ ٿيندا پئي ويا. پٿرن جي قيد ٿيڻ جو سفر جاري آهي ۽ چرپر کان لاچاري جيئن پوءِ تيئن وڌندي پئي وڃي. ايئن صدين جي بيوسيءَ ۾ سَنڌ سڪي بيڪار ٿيندا پيا وڃن.“
ماڻڪ جي ادارڪ جو پکيئڙو پري پري تائين اڏامي حقيقت جي مٿان وقت جي چڙهيل دز ڇنڊي رهيو هو. کيس ايئن ٿي لڳو ڄڻ هر پٿر ۾ ڪو انسان قيد آهي، پنڊپھڻ ٿي ويو آهي. ڪنهن تي دز وڌيڪ چڙهيل آهي ۽ ڪنهن تي گهٽ!
”جڏهن مان پنڊپھڻ ٿيل ماڻهن کي ڇيڻين سان ڇڏائي آزاد ڪريان ٿو تڏهن دنيا اڌ اکيون کولي چوندي آهي ته، ’سنگتراش چڱو بت گهڙيو آهي!‘ پر اهو نه ٿا سمجهن ته هڪ ماڻهو ڪيڏو ڦاٿل هو!“
ماڻڪ جو من ڦٿڪي رهيو هو. دماغ جون سموريون تندون تپنديون پئي ويس. ڏک کان ڀڻڪي ڏنائين، ”ڪيڏا نه اٻوجهه آهن، هي ماڻهو! پنهنجي مٿان ٿاڦيل قيد کي به قيد نه ٿا سمجهن ... پاڻ کي ڇڏائڻ لاءِ سَنڌ به نه ٿا چورين ... پر جنهن ڏينهن سندن سَنڌ سُڪي ويندا، پنڊ پھڻ ٿيڻ لڳندا ... ۽ وقت جي واري مٿن تهه ڄمائڻ شروع ڪندي تڏهن ڇا ٿيندو؟“
ڇا ٿيندو؟ آئون ڪيترا پٿر ڇليندس، ڪيترن کي کين پٿرن جي قيد مان ڇڏائيندس؟ پوءِ به ماڻهو پنهنجي سوچ ڪونه بدلائيندا، بس، ايترو چوندا، ”پٿر چڱو تراشيو اٿس!“ . ... ٿي سگهي ٿو ته ماڳهي ماڻهن کي پٿرن مان ڇڏائڻ جي ڏوهه ۾ چؤ کنڀو ٻڌو وڃان ۽ هڪ نئون پنڊهڻ پيدا ٿي پوي!
” نه ... نه....“ سنگتراش ڦٿڪي پيو، ”مان پاڻ کي ڪڏهن به پٿرن ۾ قيد ٿيڻ نه ڏيندس ... مان پنڊپھڻ نه ٿيندس ... مان سدائين حرڪت ۾ رهندس ... مان پنهنجا سَنڌ سڪڻ ڪڏهن به ڪين ڏيندس ...، ڪڏهن به نه!آئون مورتيون ٺاهيندو رهندس، سونهن جي علامت ڪا سهڻي عورت نه، هٿ پير چوريندڙ ماڻهو آهن، آئون هٿ پير چوريندڙ ماڻهوگهڙيندس!“