پهريون ڏينهن : سيوهڻ ڏانهن

منڇر گورک گاج دنيا
28 جون، 2002
پهريون ڏينهن

سيوهڻ ڏانهن
جمعي جو ڏينهن هو. مون اوڪسفرڊ يونيورسٽي پريس مان اڌ ڏينهن جي موڪل ڪئي ۽ منجهند جو هڪ لڳي گهر موٽي آيس. شيڊول موجب اسان کي منجهند جو 3 لڳي مهم لاءِ نڪرڻو هو. انور پيرزادو گلشن حديد مان سڌو پاسٽيل آفيس ويو هو، جتي مهم لاءِ ضروري سامان پِڪ اپ ۾ چاڙهيو پئي ويو. پاسٽيل جي صاحبن انور پيرزادي تي ڪي اضافي ذميواريون رکيون ۽ پِڪ اپ تي چاڙهيل هڪ هڪ شئ جي رسيد ورتي ۽ پابند ڪيو ته اهي شيون موٽايون وينديون.
پڪ اپ سوا ٽين لڳي مونکي پنهنجي گهر جي دروازي تان کنيو. انور پيرزادو محمد علي قادريءَ کي سندس آفيس مان ڪئميرا اڪئپمينٽس سميت کڻندو آيو هو. مون پنهنجيون ڪئميرائون، رول، ڪمپاس، بيروميٽر، ٽيمپريچر ميٽر ۽ ٽيپ رڪارڊر کنيو، چيلهه پٽو يا واسڻي، اُس کان بچاءَ لاءِ P ڪئپ، گرميءَ کان بچاءُ لاءِ ڳچيءَ ۾ وجهڻ جو رومال، پيرن لاءِ مضبوط گرفت وارو هائڪنگ جُوتو، ذاتي دوائون ۽ ڪي جوڙا سلوار قميص جا. پاسٽيل وارن GPS ۽ اَلٽي ميٽر(بلندي پيما) جو بندوبست ڪيو هو، بيٽري سيل، اسٽيشنري، ٽارچ، صابڻ، ٽوال ۽ کاڌي پيتي جو سامان پڪ اپ تي لوڊ ٿيل ھو.گاڏي خيابان بحريه کان ڪورنگي روڊ ۽ بلوچ ڪالوني باءِ پاس کان شارع فيصل کنيو ۽ گلشن حديد ڏانهن ڊوڙ ڀري جتان انور کي پنهنجو سامان کڻڻو هو. انور جي رھائش گلشنِ حديد ۾ هئي.
سفر جي شروعات ٿيندي ئي اسان کي هميشه وانگر ڀٽائي ياد آيو. کيرٿر ڏانهن وڌڻ مهل اصولي طور تي هن ڀيري سڀ کان اول سُر سسئي يا ڪوهياري وغيره جو ڪو بيت جهونگارڻ کپندو هو پر منهنجي زبان مان بي اختيار رسالي جو پهريون بيت نڪتو:
اَول الله عَلِيمُ، اعليٰ، عالَمَ جو ڌَڻِي ...
اهو ڄڻ ته مهم جي شروعات جو رسمي ڪلمو هو. اهو ئي بيت شاهه جي اڪثر رسالن جو ابتدائي بيت آهي.
کيرٿر تي ڪتاب جي ٽيم ۾ هونئن ته چار ليکڪ ايم ايڇ پنهور، انور، حاڪم علي شاهه بخاري، ليکڪ (بدر ابڙو) ۽ هڪ فوٽوگرافر محمد علي قادري هئاسون پر فيلڊ ۾ پنهور صاحب جو هلڻ ممڪن ڪونه هو جو سائينءَ جي ڄمار 75 کان 80 ورهين جي وچ ۾ هوندي. ميدان ۾ اسان سان ڊبل ڪئبن جو پٺاڻ ڊرائيور جمروز خان خٽڪ شامل ٿيو. ڏسڻ ۾ ماٺيڻو هو پر گهوڙن ۽ جوڌن جي خبر رڻ ڀوميءَ ۾ پوندي آهي.
جمروز خان خٽڪ پاڻ ڪوهاٽ جو هو جتان جو جسٽس ڪياني پنهنجي هڪ ججمينٽ سبب مشهور آهي، جنهن ۾ چيو هئائين ته ”آزادي گهوڙي تي چڙهي اچي يا پنڌ اچي، اهڙو خواب ڏسڻ ڏوهه نه آهي!“ مون جمروز خان جي اوپرائپ ختم ڪري ٽيم ۾ پنهنجائپ پيدا ڪرڻ لاءِ کيس جسٽس ڪيانيءَ جو ڳوٺائي هجڻ تي مبارڪ ڏني.
اسان جي شيڊول ۾ اڄوڪي تاريخ جا ڪي ٻيا خاص ڪم ڪونه هئا، سواءِ ان جي ته رات جو سيوهڻ جي ريسٽ هائوس ۾ پهچي بيس ڪئمپ تيار ڪجي ۽ صبح جي سفر لاءِ تياري مڪمل ڪري ڇڏجي. بخاري صاحب جي رهائش جيئن ته دادوءَ ۾ هئي، ان ڪري هن سان اهو طئي ٿيو هو ته هُو اُتان سڌو ٽيڪسيءَ ذريعي سيوهڻ ريسٽ هائوس پهچندو ۽ ٽيم ۾ شامل ٿيندو، جتي فيلڊ ورڪ لاءِ ڪي گڏيل صلاحون ڪبيون.
پاسٽيل وارن ته مڪينڪي انداز ۾ شيڊول ٺاهي اسان کي ڏيئي ڇڏيو هو، سواءِ ان ڄاڻ جي ته مختلف شهرن ۽ ماڳن جا هڪٻئي کان رخ ۽ فاصلا ڪيترا آهن ۽ ڇا اهو ممڪن آهي ته روزانو سيوهڻ مان آئوٽ بيڪ ڪري دادو ضلعي جو کيرٿر ڏسي سگهجي، سو به سال جي هنن گرم ترين ڏينهن ۾!
اسان ڪمپنيءَ وارن سان هائو! هائو! ڪندا ويا هئاسين. اسانکي خبر هئي ته سندن شيڊول ناقابل عمل آهي. اسان کي پنهنجي تجربي جي آڌار تي ٽائيم ٽيبل ٺاهڻو هو. ان هوندي به اسان ڄاتو ٿي ته ٽائيم ٽيبل جبل پاڻ ڏيندو آهي. وڻيس ته اچڻ ڏي، وڻيس ته نه ڏي. وڻيس ته پنهنجن ورن وڪڙن ۾ مُنجهائي بيهاري ڇڏي يا پنڌ ايڏو سولو ڪري ڇڏي جو اسان جي سوچ کان به وڌيڪ سولو ٿي پوي.
جبل کي وڏي طاقت آهي. هندو ڏندڪٿائن ۾ هماليه جبل شِو مهاديو جون کليل جٽائون آهن جنهن ۾ هن آسمان مان تڪبر سان لهندڙ گنگا نديءَ کي اهڙيءَ طرح وڪوڙي جهلي ڇڏيو هو جو اها پاڻ ڇڏائي ڪونه سگهي هئي. آخرڪار جڏهن گنگا تڪبر ڇڏيو ۽ معافي ورتي تڏهن کيس اهو رستو ڏنو ويو، جتان اها اڄڪلهه وهي رهي آهي.
جبل اسان وٽ هڪ ڪردار آهي، جيئن ’سسئي سان سور‘ ڪردار آهي. آئون ان کي فطرت جي مرضيءَ سان تعبير ڪندو آهيان، باقي سنگت ان کي محض فطرت جو هڪ شديد رخ سمجهي ٿي. جبل کي شخصيت قرار ڏيڻ به هڪ دلچسپ فلسفو آهي.
اسان کي تجربو آهي ته هر ڀيري جڏهن جڏهن به اسان جبل ۾ گهڙيا آهيون، اسان جا پروگرام اڌ ۾ رهجي ويا آهن . ڪڏهن اڌ مان موٽي آيا آهيون، ڪڏهن واپس موٽڻ جو رستو نٿي مليو ته ڪڏهن توقع کان ابتڙ اسان مقرر منزل کان به اڳتي تائين ويا آهيون.
گاڏي ڪراچيءَ جي مصروف شاهراهه فيصل تان ٿيندي گلشن حديد ڏانهن ڊوڙڻ لڳي ته اسان مهم تي اڳواٽ تبصرو ڪرڻ لڳاسين، نئون نئون جوش هو. منهنجي ذاتي خواهش هئي ته ڪنهن ريت سيوهڻ سوير ڀرو پهچي قلندر جي درگاهه تي حاضري ڀرجي. آئون جيترا ڀيرا به سيوهڻ ويو آهيان هر ڀيري ڪا نئين حقيقت سامهون ايندي رهي آهي. هن ڀيري ڪافي مهينن کان پوءِ سيوهڻ وڃڻ جو موقعو ملي رهيو هو. سيوهڻ سنڌ جي واحد جاءِ آهي جتي تاريخ، آرڪيالاجي، جيالاجي، تصوف، درياهه، ڍنڍ، صحرا، جبل، شاهه ۽ گدا سڀ اچي گڏجن ٿا. هتي تاريخ ۽ ڪلچر جو ڏاڍو عجيب ميلاپ آهي.
”اسان کيرٿر ۾ ڇا ڪنداسين؟“ انور پڇيو.
”اسان unexplored کيرٿر explore ڪنداسين“ مون جواب ڏنو.
انگريزيءَ ۾ ڇپجندڙ ڪتاب لاءِ منهنجي ذهن ۾ اڳواٽ ئي نالو اُڀري آيو، ‘Khirthar, The Wild Beauty’ خبر ڪونه هئم ته آئون ان نالي سان اڳتي به سهمت رهندس يا نه، في الحال ته کيرٿر سان عشق ۾ اهو نالو ذهن تي حاوي هو.
ٽيم جي حوصلي جو عالم اهو هو جو مون جذباتي ٿي ڀٽائيءَ جي اڌ سِٽ اُچاري،
”جبل ماري جک ...
انور پيرزادي سِٽ کي مڪمل ڪيو،
آڏو آريجن جي!“
”يعني اسان ٿياسين آريجا ۽ جبل اسان جي آڏو جک ٿو ماري!...“
انور کلي ڏنو، مون ٻئي بيت جي پهرين سِٽ پڙهي،
”آڏو ٽڪر ٽَـر متان روهه رتيون ٿئين ...“
”تون اهو ان ڪري ٿو چوين جو جبل ڏانهن سفر اڃا هاڻي شروع ٿيو آهي. اڳتي جڏهن جبل توهان کي ٿڪائيندو تڏهن چوندو ته ...“ انور تبصرو ڪيو ۽ مون تڪڙ ۾ اهو بيت پڙهيو جنهن ڏانهن انور اشارو ڪري رهيو هو،
ڏُونگَـرَ! ڏُکويُنِ کي، دِلاسا ڏِجَنِ؛
گَھڻو پُڇِجي تِن کي، جِن وَٽان هوتَ وَڃَنِ؛
تُون ڪِئن سَندا تن، پَهَڻَ پيرَ ڏُکوئِيين؟
”پوءِ ڏُٻرا