پهريون ڏينهن : سيوهڻ ڏانهن

اُچار ڪندؤ ۽ جڏهن جبل ۾ توهان جا هڏا سُور ڪندا تڏهن چوندؤ ...“ ان کان اڳ جو انور بيت پڙهي، مون بيت پڙهيو!
ڏُونگَـرَ! ڏوراپو، پَهِريون چَوندِيَسِ پِرِينءَ کي:
”پَهَڻَ پيرَ پِٿُون ڪَيا، تِريُون ڇِنيُون تو؛
رَحمُ نه پِيُءِ رُوحَ ۾، قَدُرُ مُنهِنجو ڪو؛
واڪو ڪَندِيَسِ ’وو! مُون سان جَبَلُ ٿو جاڙُون ڪَري!‘
انور کلڻ لڳو. اصل ۾، اسان جبل جي هر پنڌ ۾ اهي سٽون ان ئي طريقي سان ياد ڪندا رهيا آهيون. سچ پچ ته شوق ۽ پنڌ جون اهي ٽي لازمي منزلون آهن. جبل چڱن چڱن جا حوصلا ڀڃيو ڇڏي! انور جي کِل جو ٻيو ڪوبه ڪارڻ ڪونه هو. هُو ته پنهنجي حال تي بلڪه سڄي انسان ذات جي هيڻي حال تي کِلي رهيو هو. ڪيڏانهن رهيو جبل ۽ ڪٿي رهيو ماڻهوءَ جو حال! بس عشق ۾ ڪا وک کڻي سگهجي ٿي ، باقي عقل ۽ جسم ته لاچار ٿيو وڃن!
اسان کي پنهنجي شيڊول مطابق ٻئي آچر يعني 7 جولاءِ تي واپس ڪراچي پهچڻو هو. اسان کي خبر هئي ته هي هڪ ڊگهو ۽ ٿڪائيندڙ سفر هوندو. سفر جو هي پهريون مرحلو بڊي لڪي، ڀت، منڇر ۽ گاج ۾ گذرڻو هو. اڄوڪي تاريخ لاءِ PTV تان موسم جي اڳڪٿيءَ ۾ ٻڌايو ويو هو ته سنڌ ۽ بلوچستان ۾ زبردست طوفان ايندو. ٽيون ڏينهن لاڙڪاڻي ۾ مينهن پيو هو ۽ خضدار جي مٿان به کِنوڻيون کِجڻ جي رپورٽ آئي هئي. ’ڪاوش‘ اخبار ۾ خبر هئي ته ”ٿر، لاڙ ۽ بدين طرف مينهن پيو آهي.“
هي وائڙا مينهن 1999 کانپوءِ پهريون ڀيرو پيا آهن. اڃا به ايئن سمجهجي ته 1996ع کانپوءِ خطي ۾ پهريان مينهن پيا آهن، ڇاڪاڻ ته 1996 ۾ سنڌو درياهه ۾ ايترو پاڻي آيو هو جو پاڻيءَ سمنڊ ۾ ڇوڙ ڪيو هو، يا وري هاڻي جُون جي آخري هفتي ۾ ايئن ٿيو آهي جو ڪوٽڙي بئراج کان هيٺ سمنڊ تائين ڪجهه پاڻي ڇڏيو ويو آهي. جُون ۾ برساتن جو ٻُڌي اسان اُميد ڪرڻ لڳاسون ته هن سال جولاءِ آگسٽ ۾ چؤماسو سٺو ٿيندو.
ملير ۾ Shell جي پيٽرول پمپ تان ٽائرن جي هوا چيڪ ڪرائيندا اسان سوا چئين لڳي انور پيرزادي جي گهر پهتاسين واٽ ۾ اسان چوکنڊي آثارن کي حسرت سان ڏٺو جتي ترسڻ جو وقت ڪونه هو ۽ قبضه گير مافيا انهن آثارن کي وڪوڙي ڇڏيو هو. ھنن آثارن تي ڊاڪٽر ڪليم لاشاري، علي احمد بروھي، پير حسام الدين راشدي، خورشيد حسن ۽ ٻين صاحبن چڱو لکيو آھي. اھو بنيادي طرح جوکين جو مقام آھي. ڄام مريد ۽ ڄام بجار جوکيو هتي چوکنڊين ھيٺ دفن ٿيل آھن.
في الحال اسان پڪ اپ ۾ چار ڄڻا هئاسون ۽ گاڏي ڊالي سميت اندر ٻاهر سامان سان ڀرجي وئي هئي. سيوهڻ پهچڻ کانپوءِ سائين حاڪم علي شاهه بخاري به شامل ٿيڻو هو. مون کي سوڙهه جو خدشو ٿيو.
”سامان ڇانٽي ڪرڻو پوندو، اڃا خبر هجئه! مينهين خان بلوچ جو نياپو پهتو هو ته بدر ۽ انور ڪاٿي آهن، مان به هلندس! ... مون سوچيو ٽُٻي هڻجي، ٻيو رستو ناهي!“ انور مينهين خان بلوچ بابت ٻڌائي رهيو ته هُن کي هن سفر ۾ شامل ٿيڻ جو شوق آهي پر هن کي وٺي هلڻ ممڪن ڪونه هو.
گلشن حديد مان نڪرندي نڪرندي اسان کي شام جا سوا پنج وڄي ويا جو انور کي جبل ۾ پنڌ لاءِ مضبوط جوتا کپندا هئا. جمعي جو ڏينهن هئڻ ڪري گلشن حديد جو ڪاروبار بند هو. نيٺ ايئن ئي الله توهار ڪئي سون، متان سيوهڻ ۾ ڪو بِلو ٿي پوي!
گلشن حديد زمين جي جنهن ٽڪري تي آهي، اهو پپريءَ جو علائقو آهي، خبر ناهي ته ان ننڍڙي پِپر جو ڪو نالو نشان باقي آهي يا نه؟ پر اهو نالو هن ماڳ تي ريلوي اسٽيشن هئڻ ڪري هميشه لاءِ محفوظ ٿي ويو آهي. جڏهن سپر هاءِ وي ڪونه هئي ۽ ماڻهو بسن ۽ موٽرن تي گهٽ سفر ڪندا هئا تڏهن پپري اسٽيشن ڪراچي ڇانوڻي اسٽيشن کان هڪ ڪلاڪ پنڌ تي هئي. هاڻي ته ڪراچي ملڪ ٽپي وئي آهي ۽ داٻيجي ٽپي وڃي گهاري سان لڳي آهي.
پڪ اپ گلشن حديد کان انڊس هاءِ وي ڇڏي لنڪ روڊ ذريعي سپر هاءِ وي ڏانهن موڙ کاڌو. ڪراچيءَ ۾ عاليشان مند هئي. جُون جي مهيني ۾ ڪراچي بهشت لڳي پئي هوندي آهي. آسمان جهڙالو ۽ وڻندڙ، ٿڌي هوا! اسان کي احساس ٿيو ته ڪراچيءَ ۾ رهندي اسان کي ان وڻندڙ مند جو احساس ئي ڪونه هو جيڪا ڪوهستان جي هن آخري، ڏاکڻي ۽ لهواري حصي تي هئي. ڪراچيءَ جون ٽڪريون سڌيءَ طرح مکيه کيرٿر جو حصو کڻي نه به هجن تڏهن به هي ٽاڪرو سلسلو ڄڻ ته کيرٿر جي پنهنجي پسگردائي آهي يا ايئن کڻي چئجي ته ڪراچي به کيرٿر جي ٻهراڙيءَ ۾ شامل آهي.
سنڌ جي جبلن ۾ قصا ۽ ڪهاڻيون کوڙ آهن. هتي ڪي ڪتاب ۽ دفتر ڪونه ٿين پر اڪثر ٽڪرين، چوٽين، لنگهن ۽ لڪن، پاڻيءَ جي چشمن ۽ ٽوڀن سان دلچسپ ڪهاڻيون صدين کان جڙيل آهن ۽ نسل در نسل منتقل ٿينديون پيون اچن.
ڊبل ڪئبن پڪ اپ پپريءَ کان سپر هاءِ طرف لنڪ روڊ تي چڙهي ته ذهن موسم ۽ جبلن جي پراسرار جهان ڏانهن لڙي پيو. ڊملوٽيءَ کان ٿورو اڳ ساڄي هٿ تي هڪ رستو ڦٽي ٿو جيڪو سڌو ’سمندري بابا‘ جي مزار تائين وڃي ٿو. هي گمنام فقير هتي هڪ گڦا ۾ تپسيا پيو ڪندو هو. هڪ کٽ، هڪ مصلو ۽ ٻي اڪيلائي! ڪجهه سال اڳ جڏهن هن پيالو ڪيو ته سندس عقيدمندن هتي ڏاڍو وڻندڙ آستان بڻائي ڇڏيو آهي. اسان اوڏانهن نه لڙياسون. ڊملوٽيءَ جي پُل وٽان لنگهندي انهن قبرن تي نظر پئي جيڪي هوبهو (نارا ٿر ٽڪريءَ تي) متارن جي قبرن جهڙيون آهن. خبر ناهي ته اھي جوان ڪير هئا؟ بظاهر ته اهي سمن جي زماني جون گهاڙيون لڳن ٿيون. منهنجي نظر انهن قبرن کان هٽي اڳتي وڌيل هڪ ٽڪريءَ ڏانهن کڄي ويون جتي ”ڪافرن جون قبرون“ آهن انهن قبرن جو تفصيلي ذڪر آرڪيالاجيءَ جي ڪتابن ۾ موجود آهي، بخاري صاحب پڻ ’وادي ملير‘ نالي ڪتاب ۾ انهن تي سٺو بحث ڪيو آهي.
انهن قبرن واري بُٺي تي نظر پوندي ئي منهنجو ذهن وري ڀٽڪي وڃي مهير جبل جي پاسي کان نڪتو. جڏهن آئون ۽ گل حسن ڪلمتي مهير جي اولهه ۾ پٿرن جا هديرا (حديرا) ڏسي نئه ڪنڊ جي واٽ سان مهير جي اوڀر ۾ ٻاٻرن جي سامهون نئه ڪنڊ جي اُلهندي ڪنڌيءَ تي پهتا ھئاسين. اهو قبرستان ديهه تراڙي تپو واڻڪنڊ ۾ ڪنڊ جهنگ رستي تي نئه ڪنڊ جي الهندي ڪنڌيءَ تي آھي. ان ئي قبرستان جي ڀرسان ڪي ٻيا دلچسپ ماڳ به مليا هئا.
لنڪ روڊ کان سپر هاءِ وي جي پل ٽپي ڊرائيور جمروز خان هڪ هوٽل تي بيهي رهيو. کيس بک لڳي هئي. اهڙن سفرن ۾ گاڏي ۽ ڊرائيور کي خوش رکڻ تمام لازمي بلڪ پهريون شرط هوندو آهي. ماني سامهون آئي ته اسانجي بک به ڇُڙي پئي، واقعي! ڏاڍي بک لڳي هئي. شام جا سوا ڇهه ٿيا ته اسان ٻيهر سفر شروع ڪيو، سڌو سيوهڻ لاءِ. اڳتي سڄي واٽ خاموشي رهي.