پير پٺو ماڳ

پير پٺو ماڳ



مڪليءَ کان ڏکڻ ۾ هلندڙ رستو ٻن جاڙن شهرن غلام الله ۽ ور کان ٿيندو پير پٺي واري ٽڪريءَ تي چڙهي ٿو. غلام الله ۽ ور سنڌوءَ جي قديم ڦاٽ بگهياڙ تي قائم آهن. جيڪو پير پٺي کان اتر ۾ مڪلي واري ٽڪريءَ کي ٻن حصن ۾ ورهائي اولهه رخ ۾ نڪري ساڪري کان ٿيندو سمنڊ ۾ٿي پيو. جڏهن به ان ڦاٽ يا ساڪري جو نالو ٻڌجي ٿو تڏهن چچ نامي ۾ ذڪر ڪيل ’ناله ساڪره‘ جو تصور ذهن ۾ اڀري اچي ٿو، اهو درياهي ڦاٽ جتان محمد بن قاسم جا ٻيڙا منجنيقون کڻي ديبل کان نيرون ڏانهن روانا ٿيا هئا. اهو ئي سبب آهي جو ڪي محقق پير پٺي لڳ قديم مسلم آثارن ڏانهن اشارو ڪري چون ٿا ته اهو ئي ديبل بندر آهي. اڄڪلهه ان ڦاٽ کي هڪ واهه جي شڪل ڏني وئي آهي.



پير پٺي جي ٽڪريءَ تي اتر ڪنڊ ۾ پير پٺي جي درگاهه وٽ بيهبو ته اوڀر ۾ سائي ماڙي نظر ايندي جيڪا درياهه جو قديم زماني کان وهڪرو رهي آهي. اتر ڪنڊ کان بيهي کاٻي پاسي نهاربو ته قديم ڦاٽ جو لنگهه محسوس ڪري سگهبو.

هتي ٻي وڏي درگاهه جميل شاهه ڏاتار جي آهي جنهن جو اصل وڏو آستان گرنار جبل ۾ هو. اڄ تائين گرنار جي ڀر ۾ هڪ ٻئي جبل جو نالو ’ڏاتار‘ آهي. ڏندڪٿا چوي ٿي ته شاهه ڏاتار پير پٺي جي چوڻ تي هيڏانهن لڏي آيو ۽ هتي ويٺل جادوگر سنياسيءَ کي ڀڄائي ڇڏيائين.

جميل ڏاتار ۽ پير پٺي جي قبرن جي وچ ۾ ڦٽل مقبرا ڪيهرن جا آهن. هڪ رائنڪ به موجود آهي. رائنڪ جي ڀر ۾ هڪ قبرنشين ماڻهو شايد سڀ کان معتبر آهي. جنهن لوڪ تان ڪوڙهه جو مرض ٽارڻ لاءِ پاڻ کي جيئرو دفن ڪرايو. هيءُ چيچل شاهه هو.

چون ٿا ته ڪنهن بزرگ ڳوٺ وارن کي چيو هو ته جيستائين ڪو ماڻهو پاڻ کي جيئرو دفن نه ڪرائيندو ان مهل تائين ڪوڙهه جو عذاب جاري رهندو. ان کانپوءِ چيچل شاهه خير خيرات ڪري پاڻ کي جيئرو دفن ڪرايو. چيچل شاهه اها قرباني ڪهڙي سن ۾ ڏني؟ اهو پتو ڪنهن کي ناهي. بس ايترو ئي جواب ملي ٿو، ”ڪي صديون اڳ!“

پير پٺي واري ٽڪريءَ جي اولهه واري لاهي به قبرستان هيٺ آهي. چؤطرف قبرون آهن. هڪ وڏو قبرستان ڏکڻ ۾ قديم مسجد ۽ مناري وٽ آهي، جنهن بابت مقامي ماڻهو چون ٿا ته اها محمد بن قاسم هتي (ديبل) فتح ڪرڻ کانپوءِ يادگار طور ٺهرائي. اهڙو ئي منارو اسان اٽڪ کان ڏکڻ ۾ ’نوري پير‘ واري درگاهه تي ڏسي آيا آهيون. عجب جهڙي ڳالهه آهي ته بلڪل اهڙا ئي منارا آفريڪا ۾ به آهن. قديم مسجد جي ڀر ۾ تازو ئي هڪ نوجوان جي قبر ٺهي آهي. اها قبر سنڌ جي هڪ اهم سياسي واقعي جي نتيجي ۾ ٺهي آهي. هتي لڳل هڪ پٿر پڙهڻ سان اهو تاريخي واقعو پڙاڏو بڻجي اڀري ٿو:

”جيئي سنڌ“

شهيد مالڪ خشڪ

شاگرد مهراڻ يونيورسٽي

تاريخ پيدائش 20 جون 1964ع

شهادت جي تاريخ 17 آڪٽوبر 1984ع

جڳهه شهادت ٽوڙهي ڦاٽڪ، دادو.

ان تاريخ تي قانون نافذ ڪندڙ اداري جي عملدارن ٽوڙهي ڦاٽڪ بند ڪري شاگردن جي هڪ بس کي روڪي، ان تي انڌي فائرنگ ڪري، ڪيئي ڪونڌر ڪٺا هئا. اهي نوجوان مُهين جي دڙي تي سڏايل هڪ سيمينار ۾ شرڪت ڪرڻ لاءِ ڄامشوري کان روانا ٿيا هئا. قانون نافذ ڪندڙن جو چوڻ هو ته کين اطلاع مليو هو ته شاگردن ان بس ۾ پاڻ سان هٿيار کنيو ٿي ويا. شاگردن ته هڪ به گولي نه هلائي هئي پر اها بس گولين سان پروڻ ٿي وئي هئي، جنهن ۾ شاگرد سوار هئا.

ان قديم ٽاور جي اوڀر ۾ ٽڪريءَ کان هيٺ درياهه جي ڪنڌيءَ تي هڪ قديم شهر جا آثار آهن. انهن آثارن کي ’آر‘ چون ٿا. ٺڪراٽو اسلامي دور جو آهي جڏهن ته تاريخ خاموش آهي. اهو کنڊر به هاڻي قبرستان هيٺ آهي. اهڙو ئي ٺڪراٽو ڄام ڏاتار جي درگاهه کان ڪجهه ڏکڻ ۾ امام بارگاهه وٽ اڀرندي لاهيءَ تي به پکڙيل آهي، قديم سرون، ٺڪريون، ڪاشيءَ جا ٿانءَ، جنڊ ۽ قديم شيشو بلڪل اهڙو جهڙو ڀنڀور، ڪلان ڪوٽ ۽ جاکي بندر تي ملي ٿو.

امام بارگاهه ۽ ان جي ڀر ۾ ٺهيل مسافر خاني ۾ لڳل پٿر قديم قبرستان جي قبرن ۽ ڇٽين جا آهن. امام بارگاهه ۾ هن وقت به چار ٿنڀا استعمال ۾ آهن.