پٺاڻن کي اعتراض جا سبب

پٺاڻن کي اعتراض جا سبب

ڪالاباغ بند جي تعمير سان ٺهندڙ ڍنڍ سبب ڪي خطرا محسوس ڪيا ٿا وڃن. شروع ۾ ڊزائين موجب تجويز ٿيل ڪالاباغ ڍنڍ جي مٿين سطح سمنڊ کان 925 فٽ ٿي بيٺي، جنهن ۾ 96 لک ايڪڙ فٽ پاڻي جمع ٿئي ها. هاڻي اعتراضن کانپوءِ اها سطح 915 فٽ ڪئي وئي آهي جنهن سان لڳ ڀڳ80 لک ايڪڙ فٽ پاڻي جمع ٿيندو. ان تبديليءَ سان بجليءَ جي اپت متاثر نه ٿيندي پر آبپاشيءَ واري پروگرام کي نقصان پهتو آهي.
هوڏانهن حقيقت اها به آهي ته خود آبپاشيءَ جي عملدارن نوشهري ۾ عمارتن تي ان سطح جا نشان لڳايا، جيستائين پاڻي چڙهڻو هو. اها ٻي ڳالهه آهي ته هاڻي واپڊا وارا وضاحتون ڪندا ٿا وتن ته نشان لڳل سطح غلط آهي ڇو ته اها اوچائي 960 فٽ آهي جڏهن ته پاڻي 915 فٽ چڙهندو.
ٻئي طرف جاگرافيائي صورتحال هيءَ آهي ته سنڌوءَ جو پاڻي اٽڪ کان ڪالاباغ تائين سوڙهي جابلو ماٿريءَ مان لنگهي ٿو. هن ماٿريءَ ۾ داخل ٿيڻ کان اڳ ڪابل نديءَ جو پاڻي به اچي شامل ٿئي ٿو. اها سوڙهي ماٿري 28 آگسٽ 1929ع تي هڪ خوفناڪ ٻوڏ جو سبب بڻجي وئي. ٿيو ڇا ته ان سال سنڌو درياهه 12 لک ڪيو سڪ پاڻي کڻي گجندو اچي پهتو. سوڙهي ماٿريءَ مان ايترو پاڻي لنگهڻ جي گنجائش ڪونه هئي. پاڻي پوئتي بيهجي ويو. پاڻيءَ جي سطح وڌڻ ڪري ڪابل نديءَ جو پاڻي سنڌوءَ ۾ لهي نه پيو سگهي. نتيجي ۾ ان جي سطح به وڌي وئي ۽ نوشهري سميت وڌيڪ اوچاين وارا علائقا به بدترين ٻوڏ هيٺ اچي ويا.
ان تجربي سبب پٺاڻن ۽ ڪابل ماٿريءَ ۾ رهندڙ ٻين قومن کي خطرو آهي ته ڪالاباغ بند ٺهڻ سان سندن وسيع علائقا ڍنڍ ۾ ٻڏي ويندا ۽ ڪالاباغ ڍنڍ سبب پاڻي ايترو چڙهي ايندو جو نوشهرو پاڻيءَ هيٺ اچي ويندو. کين اهو به ڊپ آهي ته جيڪڏهن وري 1929ع جهڙي ٻوڏ آئي ته پوءِ نوشهري سميت ڪيئي ننڍن ننڍن شهرن جو نالو نشان ميسارجي ويندو. رستا، پلون ۽ ريلوي لائن به پاڻي هيٺ اچي سگهن ٿيون.
کين اهو به خطرو آهي ته ڪوهاٽ، پشاور ۽ مردان جون سايون ماٿريون سم ۽ ڪلر جو شڪار ٿي وينديون. ان سلسلي ۾ مردان جي علائقي ۾ اڳ ئي سم پکڙيل آهي، جنهن کي سم نالين ذريعي منهن ڏنو پيو وڃي. ڪالاباغ ڍنڍ ٺهڻ کانپوءِ سم ناليون به بيڪار ٿي وينديون.
مورڙو ۽ نوري ٻيڙيون جڏهن ڪالاباغ وارن جبلن جي آخري لنگهه مان گذري رهيون هيون تڏهن سج لهي چڪو هو. جابلو لنگهه جي ٻنهي ڇيڙن تي اُتانهان جبل ڪنهن وڏي قلعي جي تمام وڏن برجن وانگر بيٺا هئا. سنڌو، ٻنهي برجن جي وچ مان شاهي در ٽپي قلعي مان ٻاهر نڪري پکڙجي وئي. هيءَ جناح بئراج واري پاڻيءَ جي ڍنڍ آهي.
ٻيڙيون جبلن جي شاهي در مان ائين نڪتيون جيئن ننڍڙا ڪک ڪنهن سوڙهي وهڪري مان نڪري وڏي تلاءَ ۾ اچي پون. درياهه جو پاڻي جناح بئراج جي جيل ۾ بند ٿي ويو هو. درياهه جي پيٽ ۾ ڪالاباغ شهر جون بتيون ٽمڪا ڏيئي رهيون هيون. شهر بالڪل ڪنڌيءَ تي هو. طوطي خان جناح بئراج جي لڳ ساڄي ڪناري تي هڪ ڀرپور نگاهه وڌي ۽ هڪ هنڌان ٽارچ جي ٻرندڙ وسامندڙ اشاري ڏانهن ٻيڙيون موڙڻ جو اشارو ڏنو. هيءُ خالد سمون هو. جيڪو خشڪي واري واٽ سان جيپ ۽ ڊاٽسن پڪ اپ سان هو. ٻيڙي ڪناري کي ويجهي ٿي ته طوطي خان ٻيڙيءَ جي رسي اڇلائي خالد کي ڏني. خالد رسي ڇڪي ٻيڙيءَ کي ڪناري لاتو.
سڀ ٻيڙياتا پاڻيءَ ۾ پُسي آلا ٿي چڪا هئا. هڪ ڇوليون، مٿان مينهن ۽ ٽيون ٿڌين هوائن جا گهوگهٽ. آلا بت سيءَ کان ڪنبڻ لڳا هئا. اڄوڪو ڏينهن ڏاڍو ٿڪائيندڙ هو. اها وڏي آٿت جي ڳالهه هئي ته اڄ رات اسان ڪالاباغ جي هڪ ريسٽ هائوس جي وڏي هال ۾ ترسنداسون جتي ٿڌين هوائن کان بچاءُ هوندو.
منزل تي پهتاسون ته بک ۽ ٿَڪ جو احساس ٿيو. سڀني همراهن، آلا ڪپڙا مٽائي سُڪا پاتا ۽ مختصر ڌوٻي گهاٽ هڻي ڪپڙا سڪڻا وڌا. خالد سمون ”بگو تتر“ ۽ نان وٺي آيو. چانهه جو دور ٿيو. محمد علي ۽ ڪريم ميمڻ ڪئمرائن جي سنڀال ۾ لڳي ويا. اسان طوطي خان جو پاسو ورتو، جيڪو نازڪ ٻيڙين کي وڏي مهارت سان جبلن جي مرحلن مان ڪڍي آيو هو. اٽڪ کان ڪالاباغ 150- ڪلو ميٽر آهي. سمنڊ جي ڇوڙ تائين اڃا 1600 ڪلوميٽر باقي آهن. ڪالاباغ شهر وٽان سنڌوءَ جو منظر شاعراڻو آهي. هونئن به ڪالاباغ جي جبلن کان جند ڇڏائڻ بعد سنڌوءَ جي پيشانيءَ تي دائمي اطمينان جي پهرين جهلڪ هتي ئي ڏسي سگهجي ٿي. اها ٻي ڳالهه آهي ته جناح بئراج سنڌوءَ کي سوگهو ٻڌي ڇڏي ٿو. ۽ ڪئنال ۾ پاڻي وهائي سنڌوءَ جي سگهه ٽوڙي ٿو. ڪالاباغ وٽ سنڌوءَ جو پاڻي گهرو ۽ سانتيڪو آهي. اسان کي پاڻي شفاف مليو، شايد اونهاري ۾ صورتحال مختلف هجي. هتي سنڌوءَ جي ڪشادي پاڻيءَ ۾ جبلن جو عڪس تري ٿو، آسمان تڙڳي ٿو. روشنيون ٽمڪن ٿيون ۽ ڪناري تي ٻڌل شهر جا هلڪا هلڪا آواز پاڻي جي سطح تي ترڪي ٻڏي وڃن ٿا.