پٺاڻ جي ڪافي

پٺاڻ جي ڪافي
نادر شاهه پٺاڻ شايد 1973 ڌاري گذاري ويو. چون ٿا ته هو جَتي ستي هو ۽ شادي ڪونه ڪئي هئائين. سندس وفات کانپوءِ سندس ڀائٽيو سندس گاديءَ تي ويٺو. هُو ديري غازي خان واري پاسي جو پٺاڻ هو. تاج صحرائي صاحب پنهنجي يادگيرين مان لکيو آهي ته ”نادر شاهه پٺاڻ هوريان هوريان پنهنجي جاءِ ٺاهي. هو پهريائين سُست سيدن (گادي نشينن) پاران سندن ذميواريون پوريون ڪندو هو. پر پوءِ پاڻ هوريان هوريان پاسيرو ٿي ويو ۽ پنهنجا ماڻهو سيدن جي حاضريءَ ۾ موڪلڻ شروع ڪيائين. هن جيئري ئي پنهنجي قبر ٺهرائي هئي جنهن ۾ سمهندو به هو.“
هاڻي هتي هڪ شاهي خانقاهي انداز جي ڪافي آهي جيڪا 1973 ڌاري وجود ۾ آئي. هتي لنگر هلي ٿو ۽ ڪافيءَ جا کوڙ سارا منتظم هتي ڏاڍي شان مان سان سينگاريل مقبرن ۾ دفن آهن. نادر شاهه جي ڪافي هاڻي سڄي پاڪستان جي پٺاڻن ۾ مشهور آهي بلڪه سنڌي ۽ پنجابي به ڄاڻن ٿا ته سيوهڻ ۾ پٺاڻ جي ڪافيءَ تي وڃبو ته بک نه مربو. نادر شاهه جي مزار به ان ڪافيءَ ۾ آهي. هُو پاڻ به درويش هو، قلندر جي درگاهه تي محبت وچان ٻهاري پيو ڏيندو هو ۽ وڏي مڻيا وارو هو.
هي لفظ ’ڪافي‘ اصل ۾ ’ڪيف‘ مان ڦُٽو آهي يعني ’خمار‘. نادر شاهه کي ته روحاني خمار هوندو پر هاڻي نشئي لوڪ ان کي نشي پتي سان منسوب ڪن ٿا. آئون نٿو چئي سگهان ته هيڏي وڏي ڪافيءَ جو عام لنگر ڪهڙي بزرگ جي اڻکٽ فيض سبب جاري آهي. مونکي هن ڪافيءَ جي فقرائي ڪونه لڳي ۽ نه ئي وري ڪو ڪافيءَ جا منتظم فقرائي يا صوفي خيالن جا لڳا. هنن ۾ پٺاڻن واري ”طالباني“ سختي موجود هئي. مون هڪ پٺاڻ کي قلندر جي سيرانديءَ کان بيهي زور زور سان قرآن شريف جي تلاوت ڪندي ۽ ٿوري ٿوري دير کان پوءِ هڪ واعظ ڪندي ٻڌو هو. هُو درگاهن تي وڃڻ کان جهلي رهيو هو ۽ ’تبليغ‘ ڪري رهيو هو. اها ٻي ڳالهه آهي ته نه ماڻهو سندس تقرير ٻُڌي رهيا هئا ۽ نه وري هو پاڻ ٿڪجي رهيو هو. هو ته بس ڳالهائيندو پئي ويو، ڪو ٻُڌي يا نه ٻڌي! اهڙا ئي ماڻهو پٺاڻ جي ڪافيءَ ۾ اچن ۽ رهن ٿا. هن ڀيري ته مون سيوھڻ ۾ ڪي افغاني به ڏٺا جيڪي قيمتي پٿر يا ٻُڙا کپائي رهيا هئا اھي بيحد چيڙاڪ ۽ ڳالهائڻ ۾ بدمزاج هئا. افغانستان ۾ طالبان حڪومت ڊهي چڪي هئي پر سندن هٺ اڃا باقي هو.
مون پٺاڻ جي ڪافيءَ ۾ اندر ڪجهه گاڏيون ڏٺيون. فقيرن جي خمار خاني ۾ گاڏيون ڇا پيون ڪن؟ آئون ان سُٽ کي سلجهائڻ جي چڪر ۾ پاڻ منجهي پيس. ڪنهن چيو ته اهي مسافرن ۽ زيارتين جون گاڏيون آهن، پر هتي مونکي 99 سيڪڙو ماڻهو پٺاڻ نظر آيا ڄڻڪ اها سيوهڻ ۾ پٺاڻن جي هڪ ڌار رياست هئي.
هيءَ ته روحاني خمار خاني جي ڳالهه آهي، خود سيوهڻ جي شهر ۽ هتان جي اوليائن جي تاريخ سيوهڻ جي گهٽين وانگر ڏاڍي ور وڪڙ آهي. محقق حضرات يا ته ساڳي گهٽيءَ ۾ وري وري پيا ڀٽڪندا يا وري ڪنهن اهڙي پيچري تي هلي پوندا جو اصل موضوع تي موٽي ڪونه سگهندا ۽ ساڳي گهٽي ڳولي ڪونه لڀندي.
سيوهڻ ۾ ڏسندي ڏسندي پٺاڻ جي ڪافي ايتري اوچي ٿي وئي جو سيوهڻ ۾ قلندر جي گنبذ جي نيل کانپوءِ ان جي اوچائي ٻئي نمبر تي اچي وئي ۽ نادر شاهه هڪ اهم درويش ٿي ويو. ٿي سگهي ٿو ته نادر شاهه پاڻ فقير يا درويش هجي پر سندس ڪافيءَ تي ڪن ٻين مفادن جو قبضو ٿي ويو آهي ۽ ڪافيءَ سان ڪي ٻيا مقصد به لاڳاپجي ويل نظر ٿا اچن.
اها هڪ شڪ جي ڳالهه آهي ته سيوهڻ ۾ روحاني ڪيف کي جسماني ڪيف جي حصول ۾ تبديل ڪرڻ واري سرگرميءَ ۾ پٺاڻ ۽ افغان واپارين جو اهم حصو آهي. ڪي ماڻهو ان راءِ جي حق ۾ ڳالهائين ٿا ته ڪي مخالفت ۾! بهرحال، اڄ تائين ايئن ڪونه ٿيو آهي ته سرڪار سڳوري ان ڪافيءَ ۾ ٿيندڙ سرگرمين جي جاچ جي همٿ ڪئي هجي. آئون بهرحال ڪوشش ڪندس ته موقعو وٺي ڪي حقيقتون معلوم ڪجن ۽ شڪ کي صحيح يا غلط ثابت ڪجي في الحال ته مون فقط ايترو ڏٺو آهي ته هيءَ ڪافي فقراءَ لڏي ۽ غريب غربي لاءِ پٽڙي دال، خشڪ ۽ ٿُلها روٽ يا سادن چانورن جي اڻڀي پلاءُ جو خوب بندوبست ڪري ٿي، اهو سلسلو سالن کان جاري آهي.
سيوهڻ ۾ ٻيون ڪافيون به آهن پر انهن جو خرچ ڪيئن ٿو هلي؟ ڪافيون هلائڻ وارا ۽ فقير چون ٿا ته، ”شهنشاهه (قلندر شهباز) پاڻ پنهنجو نظام پيو هلائي، ٻيو ڪنهن کي طاقت آهي؟“ ان جواب جي سڌي سادي معنيٰ آهي ته مڙئي قصو پيو هلي! ٻين ڪافين تي ويٺل فقير ۽ وڏا فقير نالي ۾ خوش آهن ۽ انهن وٽ لنگر جو باقاعدي سلسلو ڪونهي. سڀني جا حال پورا سارا آهن.
سيوهڻ جي سڀني ڪافين ۾ سڀ کان بهتر ڪافي اولادي مير بابا صلاح الدين واري آهي. انهن کانسواءِ پندرهين ۽ سڀ کان اهم ڪافي نادر شاهه جي آهي، جنهن کي عام طور پٺاڻ جي ڪافي ٿا چون. ان کي سخي سرور جي ڪافي به چون ٿا، ڪافيءَ جي مکيه دروازي تي ايئن ئي لکيل آهي. ’سلطان سخي سرور‘ اهو ساڳيو بزرگ آهي جنهن جي درگاهه ديري غازي خان کان اڳتي جبلن ۾ آهي. سو، هن ڪافيءَ جي شاهوڪاريءَ جو هڪ سبب اهو به آهي ته پٺاڻ/ڪابلي ۽ هزاري وارا ماڻهو نادر شاهه جا عقيدت مند آهن ۽ اهي هن ڪافيءَ کي فنڊ يا نذرانو يا مدد ڏين ٿا. هن ڪافيءَ جي عمارت ۾ 340 ڪمرا آهن جن ۾ مسافرن کي هفتو کن ترسڻ جي اجازت ملي ٿي. ڪو به ماڻهو اتي رهي لنگر کائي سگهي ٿو، اها ئي دال ۽ روٽ، ڪڏهن اڻڀو پلاءُ ته ڪڏهن ڪنهن وڏي ڏينهن تي بهتر پلاءُ. هتي راشن جون ٽرڪون اچن ٿيون ۽ عمارت ۾ اندر وڃي خالي ٿين ٿيون . اها ئي ڳالهه سيوهاڻين کي شڪائي ٿي ته آخر ٽرڪن ۾ راشن کان سواءِ ٻيو ڇا آهي ۽ چوڪي ايتري سخت ڇو آهي جو هتي ”علائقه غير“ جو تصور اچي ٿو.
ڀلي ته کڻي هن ڪافيءَ جو اصل نالو ’سخي سرور ڪافي‘ هجي، هيءَ دنيا باقي سيوهڻ کان الڳ ۽ هڪ مختلف دنيا آهي. ڪوبه ماڻهو جيئن ئي ڪافيءَ ۾ اندر داخل ٿيندو، هڪ عجيب ۽ اوپرو ماحول محسوس ڪندو. جنهن مهل آئون ان ڪافيءَ ۾ گهڙيس، ان مهل تراويحون هلي رهيون هيون. اها 6-ڊسمبر سن 2000ع جي ڳالهه آهي. سڄي جماعت ۾ سڀ نمازي پٺاڻ هئا. لنگر خاني ۾ ٻه ٽي مسافر لنگر جي دال روٽي کائڻ ۾ مصروف هئا، اهي به پٺاڻ هئا. لنگر جي ونڊ وارا مهانڊا پٺاڻڪا هئا، هڪ سنڌيءَ لنگر لاءِ هٿ وڌايو ته هن کي به روٽي ملي. روٽي اڃا جام پڪل هئي پر کائڻ وارا نظر ڪونه آيا.
پڪي، وڏي، مضبوط، ٽي چار ماڙ عمارت جا مختلف حصا هئا. ڪافي مناسب انداز ۾ ڀاڱا ورهايل هئا. هڪ پاسي قطار ۾ گهڻ ماڙ عمارت مسافر خاني طور هئي جنهن ۾ پٺاڻ مسافر ترسيل هئا. ٻڌايو ته اهو ئي ٿي ويو ته هتي هر مسافر ڪجهه ڏينهن لاءِ ڪمرو وٺي رهي سگهيو ٿي پر مون ڏٺو ته سنڌي ماڻهو پٺاڻ جي ڪافيءَ جي مسافر خاني بدران قلندر جي پڌر تي حجر