پٺاڻ جي ڪافي

ن ۾ وڃي ويٺا هئا ڇو ته ڊسمبر جي سرد مهيني ۾ کليل پڌر تي رهڻ مشڪل هو. هنن زيارتين جي رات ته جيئن تيئن گذري وڃي ٿي، اصل مسئلو رفع حاجت جو آهي. پوءِ اها خلق پرهه ڦٽيءَ مهل سيوهڻ جون گهٽيون غليظ ڪري ٿي. اها بدبوءِ ۽ گندگي سيوهڻ ميونسپل انتظاميه جي لاءِ شرم جي ڳالهه ٿئي ٿي.
ڏوهه ماڻهن جو ناهي. ماڻهو ڇا ڪن؟ انتظام نه هوندو ته پوءِ ڇا ٿيندو؟ نيٺ ايئن ئي ٿيندو. ماڻهن ۾ شهري شعور جي ڳالهه تڏهن ڪجي جڏهن گهربل سهوليتون موجود هجن، پٺاڻ جي ڪافيءَ ۾ اهڙي ڪابه ڳالهه ڪونه هئي. سڄي سيوهڻ ۾ ڪا صاف سٿري جاءِ آهي ته بس اها پٺاڻ جي ڪافي آهي. انتظام اهڙو ڄڻ دنيا ئي ڪا ٻي هجي. نه شور نه شرابو، نه پينو فقيرن جي پَٽ، نه گَپ، نه چِڪَ! ايتري صفائي ته قلندرجي درگاهه ۾ اندر به ڪونه آهي، جتي عقيدتمند هر وقت ٻهارو هٿ ۾ ڪيو ويٺا ڦيرين.
نادر شاهه جي مزار هڪ وڏي هال ۾ آهي. اتي ئي قطار ۾ ٽي چار ٻيون قبرون به آهن، سڀ هڪ جيتريون ۽ هڪ جهڙيون سينگاريل. سڀني تي ڳاڙهن کنڀن جون ڪلنگيون آهن. هن وڏي هال کي رنگين چٽساليءَ سان ايڏو ته سينگاريو ويو هو ڄڻ ڪنهن بادشاهه جو ’ديوان خاص‘ هجي. سڄي هال ۾ فقط هڪ مجاور انتظام تي بيٺل هو ۽ قطار ۾ ايندڙ زيارتين کي اشاري سان نذرانو ڏيڻ لاءِ به چوندو ٿي ويو ۽ ڪنهن ڪنهن مهل اکيون بند ڪري ايئن بيهي ٿي رهيو ڄڻ مراقبي ۾ آهي.
هتي ئي هڪ ٻيو وڏو سينگاريل هال به پٺاڻ خليفن جي خوبصورت دستاربند قبرن سان سينگاريل هو . هن هال ۾ به فقط هڪ مجاور بيٺل هو . ٻيون قبرون هڪ ورانڊي نما ڪمري ۾ هيون. ماڻهو چپ چاپ اچي دعا پڙهي نذرانو ڏيئي هليا ٿي ويا. هتي، مون ڪوبه زيارتي قبر سان چنبڙيل يا مراقبي ۾ ڪونه ڏٺو.
ٻاهر هڪ ورانڊي نما چبوتري ۾ نادر شاهه جا مريد هڪ خليفي آڏو با ادب ويٺا هئا. سيوهڻ جون سڀ درگاهون ۽ ڪافيون منهنجين اکين آڏو ڦري ويون. مون کي ڪٿي به ڪو چڱو ڊِسيپلين نظر ڪونه آيو. هر هنڌ گدلا فقير، آپي مان نڪتل منتظم ۽ زيارتي هئا. ٻيون ڪافيون غريباڻيون ۽ چلم جي دونهين سان ڪاراٺيل هيون، پر پٺاڻ جي ڪافيءَ ۾ اهڙو ڪوبه ماحول ڪونه هو.
پٺاڻ جي ڪافيءَ جي ايراضي ايتري گهڻي آهي جو حيرت وٺي وڃي ٿي. فقط ڪافيءَ جي عمارت ئي ته سڀڪجهه نه آهي، ان ’اداري‘ سيوهڻ ۾ مختلف هنڌن تي ملڪيتون خريد ڪرڻ شروع ڪيون هيون. ڪافيءَ جي اوڀر ۾ هڪ ٻيو شاهي پلاٽ ورتو ويو. اسٽيشن وٽ سبيل جي نالي ۾ هڪ ٻيو آستان قائم ڪيائون. هڪ ڪافي يا سبيل ’معصوم‘ طرف اٿن، هڪ آستانو ڍڪ بازار ويجهو ’حاجي رمضان جي مزار‘ وارو خريد ڪيائون. حاجي رمضان هاڻوڪي دور جو هڪ ڪرامتي بزرگ هو.
پٺاڻ واري ڪافيءَ جو انتظام ازخود ڪونه هلندو هوندو. هڪ سيوهاڻي نوجوان سُرٻاٽن ۾ چئي ويو، ”اسٽيشن کان ڪافيءَ تائين اندران ئي اندران ڪا سرنگ ڪڍي اٿن، جڏهن ڪافي ٺهي پئي ته بي شمار ٽرڪون مٽي ڪڍڻ جي ڪم تي لڳل هيون“. هڪ ٻئي نوجوان چيو، ”ڪافيءَ جي هيٺان ڪو وڏو خزانو آهي!.“
اسان قلندر جي درگاهه ۽ پٺاڻ جي ڪافيءَ کان ٿيندا ريسٽ هائوس پهتاسون ته بجلي اچي چڪي هئي. انور پيرزادو ڪمرن جي مالڪي ڪري چڪو هو ۽ رات جي ماني لڳڻ واري هئي.
مون ۽ سائين حاڪم علي شاهه هڪ ڪمري ۾ سامان رکيو. انور سان محمد علي قادري ساٿي ٿيو. محمد علي پلنگ ڇڏي زمين تي بسترو وڇائي ليٽي پيو. هُو زمين تي وڌيڪ خوش لڳندو آهي. سندس بستري تي ڊرائيور جمروز خان قبضو ڪيو. هن کي جدا ڪمرو مليل هو پر ان ۾ ايئرڪنڊيشنر ڪونه هو. سيوهڻ جي گرميءَ ۾ ايئرڪنڊيشنڊ جو سک بهشت کان گهٽ ڪونه هو.

ڇنڇر 29 جون 2003
آئون صبح جو سوير اٿڻ جو عادي! بخاري صاحب مون کان به اڳ اُٿيو. رات جو سمهڻ کان اڳ اسان پنهنجو اڄ جو پروگرام نئين سر مرتب ڪونه ڪري سگهيا ھئاسون. اڳ کان مقرر پروگرام مطابق اسان کي اڄ ڪائي ماٿر يا گاج ڏانهن وڃڻ کپندو هو پر پاسٽيل ڪمپنيءَ وارن انور کي ڪن مقامي ماڻهن سان رابطو ڪرڻ ۽ سُونها وٺڻ جي هدايت ڪئي هئي، جن سان ڪالهوڪي تاريخ ۾ بجليءَ جي شديد بحران سبب رابطو ڪونه ٿي سگهيو هو. انور کي جبل ۾ پنڌ لاءِ ڪو چڱو جاگر به ڏسڻو هو، ممڪن آهي ته سيوهڻ جي وڏي بازار مان ڪجهه ملي پوي!
اسان جو ساجهر اُٿي تيار ٿيڻ هروڀرو سجايو ڪونه ٿيو. اسان سيوهڻ کان ٻاهر نڪري نه سگهياسين. اهو ڏينهن سيوهڻ گهمڻ، پراڻا مشاهدا نوان ڪرڻ ۽ وڌيڪ مواد سهيڙڻ ۾ گذارڻو پيو. سيوهڻ ۾ اڄ سڄو ڏينهن بجليءَ ساٿ ڏنو پر اسان جي ڀاڳ ۾ اها ئي گرمي ۽ ڌوڙ! شهرجي گهٽين ۾ جو رلندا پئي وتياسين، بقول انور، ”اهو اسان جي اعمالن جو بدلو هو!“
شام جا سوا ڇهه ٿيا ته سيوهڻ ۾ بارش شروع ٿي وئي. ڪا گهڻي ڪونه پئي پر جيڪا پئي، خوب پئي. سيوهڻ جي سخت تپيل ماحول ۾ هيءَ هڪ تبديلي هئي پر ان سان ماحول ۾ ڪو خاص اثر ڪونه پيو. مون ساڍي ڇهين لڳي ڌاري ايئرڪنڊيشنڊ ڪمري ۾ ويهي گرميءَ جو درجو ڏٺو، اهو ان حال ۾ به 29 ڊگريون هو. ٻاهر جو گرمي پد 38 ڊگريون هو. مينهن سان گڏ هوا اولهه کان لڳي هئي ۽ تمام تيز هئي. ڪجهه دير لاءِ ته اسان پريشان ٿي وياسين ته متان اسان جو سڀاڻڪو پروگرام خراب نه ٿي وڃي.
پاسٽيل جي ڏنل پروگرام موجب اسان کي اڄوڪي تاريخ ۾ دادو وڃڻو هو، جتي رات گذاري سڀاڻي گاج ڏانهن سفر ڪرڻو هو. عبدالحميد بليدي سيوهڻ ۾ ملڪ اسد سڪندر جو رابطو هو. پاسٽيل وارن پنهنجي پَـرَ ۾ اسان کي سيڪيورٽي ڏيڻ لاءِ اهو رستو ڪڍي ڏنو هو پر اسان کي تحفظ کان وڌيڪ سونهين جي ضرورت هئي. سونهون ڪير به ٿئي ۽ ڪير به ڏئي! اسان کي ڪهڙو اعتراض؟ هٿئون چڱو! بس سونهين جو بُردبار ۽ خوش مزاج هئڻ ضروري ھو.
نئه گاج ڏکيو علائقو آهي. اسان 1992ع ۾ گاج ڏانهن وڃڻ جي ڪوشش ڪئي هئي پر جوهيءَ کان اڳتي وڃي نه سگهياسين ڇو ته ڌاڙيلن جو راڄ هو ۽ گاج ڌاڙيلن جي وڏي پناهه گاهه هئي. اُن ڀيري پوليس ته ٺهيو مقامي سردارن به ذمو کڻڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو هو. سردار به ڪو هڪ ته ڪونه هو. ڪي شاهاڻي ته ڪي چانڊيا! سڀ چون، ”سائين ماڻهن ۾ شناس ڪونه رهي آهي ... هلو ته ڀلي هلو! پهرين اسان گولي کائينداسين پوءِ جيڪي ٿيو ... اسان تي ميار ڪونه هوندي!“ پوليس وارن چيو هو، ”اسان حاضر آهيون پر ڌاڙيل اسانکي ڏسي ويتر ڇتا ٿي پوندا ... وڌيڪ توهانجي مرضي!“
ٻئي ڀيري آئون 94-1993 ڌاري هفتو کن جوهيءَ ۾ رهيو هئس جو گاجو ڪنڀر جي آويءَ تي مون اڳيون صفحو-0--1--2-گذريل صفحو