پٺاڻ جي ڪافي

ڪوٽ&x=0'>رني ڪوٽ جو وڏو ماڊل ٺِڪر ۾ پئي ٺاهيو. ان وقت جوهيءَ جي سنگت هڪ جيپ ڀاڙي تي ڪئي ۽ اسان گاج بنگلي تائين پهتا هئاسين. تڏهن به سڄي واٽ ڌاڙيلن جو ڀؤ هيو، بلڪه ڪاڇي ۾ هڪ وڏو ڳوٺ جيڪو ڳوٺ حاجي خان ۽ ڊرگهه بالا کي ويجهو هو، بالڪل خالي ۽ ڀڙڀانگ نظر آيو ھو، ڄڻ ڪو راڪاس گهمي ويو هجي. سڄي ڳوٺ ۾ ڪو هڪ اڌ ڪُتو هو، سو به بک کان بي حال ٿي ڏٺو. هي ڳوٺ ڌاڙيلن جي ظلم ۽ ماراماريءَ سبب خالي ٿي ويو هو. ماڻهو لڏي ڪيڏانهن جو ڪاڏي هليا ويا هئا.
هِن ڀيري گاج جي پيٽ ۾ اندر ان هنڌ تائين وڃڻ جي خواھش هئي، جتان گاج آبشار جي صورت ۾ بلوچستان جي حد مان سنڌ ۾ داخل ٿئي ٿي. ان پوائنٽ کي جيئن بخاري صاحب ٻڌائي ٿو، ’ٿَخ‘ (اصل اچار ’تَنڪ‘ جيئن اسان کي پوءِ معلوم ٿيو) ٿا چون. اتي ڪو چڱڙو آبشار آهي. ممڪن آهي ته هي سنڌ جو غالباً سڀ کان وڏو آبشار هجي! ٻيا آبشار ٿيا هڪ کديجي وارو جيڪو هيلوڪي سوڪهڙي سبب تاريخ ۾ پهريون ڀيرو سُڪو آهي ۽ ٻيو گاجي شاهه جو، انهن کان پوءِ ٻيا آبشار خاص ذڪر جهڙا ڪونه آهن. جبلن ۾ چشما ته گهڻا ئي آهن پر سنڌ ۾ آبشارن جو ڪو خاص تعداد ڪونهي.
شام جو بارش جا آثار ڏسي اسان منجهي پياسين. يا الله ! اسان جو کيرٿر ۽ گاج ڏسڻ جو پروگرام نه ڊهي پوي! هوا اولهه کان ۽ تمام تيز هلي رهي هئي، سمجهه ۾ نٿي آيو ته ان سان موسم تي ڪهڙو اثر پوندو. هيءَ طوفاني برسات ان اڳڪٿي کان پورا 24 ڪلاڪ ليٽ پوري ٿي رهي هئي، جيڪا اسان ڪالهه ٻڌي هئي.
گاج جو پيٽ ۽ ان ۾ اها جاءِ جتي پاڻي آبشار جي صورت ۾ سنڌ ۾ داخل ٿئي ٿو، اسان جي رٿيل منزل هئي. هن کان اڳ ان حد تائين ڪوبه ڄاتل سڃاتل دوست ڪونه ويو هو. اڄ کان 65_ 60 سال اڳ اين جي مجمدار گاج ۾ ضرور ويو هو پر هُو پنڌ ۾ ئي قتل ٿي ويو هو. مائيڪل جانسن سنڌو ۽ گاج جي وهڪرن جو مشاهدو ڪيو آهي، اهو برابر گهڻو اندر تائين ويو هوندو.
اسان جو خيال هو ته اهي دادو ضلعي جا خوبصورت ترين منظر هوندا جيڪي اسان کي سڀاڻي ڏسڻا هئا. مون دل ئي دل ۾ دعا پئي گهري ته اڄوڪو مينهن خضدار ۽ دادوءَ طرف ايترو وسي جو جهان ٺري پوي پر ان حد تائين به نه پوي جو گاج چڙهي اچي ۽ اسانجو اوڏانهن وڃڻ جو پروگرام ئي گڙٻڙ ٿي وڃي.
شهر ۾ هلندي ڦرندي بخاري صاحب سان حال احوال ۽ رايا هلندا ٿي ويا. ڳالهه وڃي انساني علمن جي گوناگون شاخن ۽ ماڻهن جي ذاتي فلسفن تي پهتي مرڪوز ٿي. تڏهن شاهه صاحب کي ڪامريڊ حيدر بخش جتوئيءَ جي هڪ نظم جا ڪي شعر ياد آيا،
”تنهنجي قدرت جا سڀئي ورق ڪنهن ڪين پڙهيا
ڪنهن ڪارا، ڪنهن اڇا، ڪنهـن رنـگــيــن پڙهيا
ڪــي سـِکيا ڪُفر هتان ۽ ڪــي هتان ديـــن پڙهيا
ڪــي فــقــط تــن مــان محـبـت جــا مضامين پـڙهيا
جيڪو به جنهن ورق پڙهيو ســو انهــيءَ ۾ غــرق ٿيـو
عــمــر پــوري ٿــي وئــي، پــُورو نــه هـڪڙو ورق ٿيو.“
آچر 30 - جون 2002
ٻيو ڏينهن ٿيو ته صبح جو 6 وڳي اسان ريسٽ هائوس ڇڏي نگهاول جي منزل مقرر ڪئي. گاج جو پروگرام ان ڪري نه ٿي سگهيو جو مقامي سونهين جو بندوبست ٿي نه سگهيو. ڏينهن ضايع ڪرڻ مناسب نه هو. اسان نگهاول جو رستو کنيو. نگهاول جي واٽ سيوهڻ کان ڪائي، نئنگ ۽ پوءِ اتان ڏکڻ ۾ ان انتهائي ڇيڙيءَ تي آهي جتي تؤنگ ۽ ڀت جبل جي وچ وارو اوچو جبل (کيرٿر) وڏي ڪَرَ کڻي بيٺو آهي. اتي نگهاول ۽ گوزباني گبر بندن جو ڏس هو. پر وري به پراڻو مسئلو هو ته سونهون ڪٿان آڻجي؟ في الحال ڪائيءَ جو رخ ڪيوسين. صبح جو نڪرڻ سان سيوهڻ ۾گرميءَ جو درجو 30 ڊگريون هو. انور گرميءَ جو درجو ٻُڌي هڪدم چيو، ”اها بلڪل غلط ريڊنگ آهي سر! اسان اعتبار نٿا ڪريون.“ ان مهل اسان پيٽرول پمپ تان ڊيزل ڀرائي رهيا هئاسون جو فقير گاڏيءَکي ورائي ويا.
”قلندر جي نالي تي، الله جي نالي تي، قلندر گنج ڏيندوَ!“ مون کي ابن بطوطه جي سفرنامي مان ڪي ريمارڪ ياد اچي ويا. هن چيو هو، ”سيوهڻ ۽ ملتان ۾ چار شيون گهڻي مقدار ۾ آهن. هڪ گرمي، ڪنهن فارسي شاعر چيو ٻي ڌوڙ، ٽيون فقير ۽ چوٿون قبرون!“
”واه! صحيح چيائين!“ انور ۽ شاهه صاحب ٻنهي ابن بطوطه جي مشاهدي کي داد ڏني.
”پر جيڪڏهن هو هاڻي اچي ڏسي ته خبر پويس ته سيوهڻ ۾ قبرون ته آهن ئي ڪونه!“ شاهه صاحب هاڻوڪي حالت ڏانهن ڌيان ڇڪايو. سچ پچ، هاڻي قبضه مافيا قبرون ڊاهي گهر، پلاٽ، دڪان ۽ مڪان اڏي يا جاءِ والاري ويهي وئي آهي. بس! باقي وڃي ڪافين ۾ قبرون بچيون آهن.
مون هڪ فقير کان هروڀرو سوال ڪيو، ”ڀائو ڪهڙا فقير آهيو؟“ چيائين، ”روڊا فقير!“ آئون کانئس وڌيڪ وضاحت وٺي نه سگهيس جو گاڏي گيئر ۾ پئجي وئي هئي. ”روڊا فقير ڪير آهن؟ واقعي فقيرن جو ڪو قسم آهي يا روڊ تي پنندڙ فقير روڊا فقير ٿا سڏجن؟“ جواب اڌ ۾ ئي ھو ته گاڏيءَ ڇنڊڻ ڏانهن موڙ ڪاٽيو.
”روڏا فقير! فقيرن جو هڪ قسم آهي، انهن جو روڊ سان تعلق ناهي ... هڪ روڏا ٻيا موڏا فقير! انهن جو ذڪر گمبل شاهه ڪيو آهي جيڪو ٽلٽي جو هو ۽ گل محمد شاهه گادي نشين جو سهرو هو.“ بخاري صاحب چٽائيءَ سان چيو.
ڇنڊڻ واري موڙ جو لوهه واري ريلوي پل وٽ سرڪاري نالو ”نيو ڪٽ“ (نئون موڙ) آهي. اهو انگريزن جي دور جو نالو آهي جڏهن ڇنڊڻ کي ان رستي کان درياهه ڏانهن سِڌو ’ڪٽ‘ ڏنو ويو هو.
نيو ڪٽ کان گاڏي اولهه طرف وڌي ته کاٻي پاسي وڏن وڻن جا جهُنڊ نظر آيا. اهو لال باغ هو. ويهارو کن سال اڳ هي ڀڙڀانگ باغ هو، هاڻي فقراءَ جي جنت آهي. پاڻي، باغ، زيارتون، رنگ ڀنگ، چرس ۽ آفيم ... سڀ ڪجهه هو.