پڙاڏو سوئي سڏ

21 جنوري 1996ع
پڙاڏو سوئي سڏ

اڃا به ڪو چوي ته ”آئون غير جانبدار آهيان“ ته پنهنجي دل خوش ڪرڻ لاءِ ڀلي ايئن چوي. حقيقت اها آهي ته گهر کي باهه وڪوڙي چڪي آهي ۽ باهه جانبداري ۽ غير جانبداريءَ جي سوال جي وچ واري ليڪ اورانگهي چڪي آهي. هاڻي ته امن ۽ تباهي ٻه شيون بچيون آهن، جن مان هڪ جي چونڊ ڪرڻ آهي. هن هفتي ۾ اها سٺي تبديلي آئي آهي ته مختلف پاسن کان مختلف ڌريون امن! امن! ڪنديون اڳتي آيون آهن. ڌرتيءَ جون ڌريون ته پنهنجي وجود جي بقا لاءِ هڪٻئي کي شاباس ڏيئي رهيون آهن پر غير مقامي مفاد به مجبور ٿي (منافقيءَ وچان ئي سهي) زبان تي امن جا لفظ آڻي رهيا آهن.
سنڌ جي وڏي وزير سنڌ جي قديم لوڪن کي ڪراچيءَ ۾ آئين موجب حفاظت ڏيڻ جي آڇ ڪري ٺيڪ ڪيو آهي پر اهو سوال اڃا باقي آهي ته تحفظ ڪهڙيءَ طرح مهيا ڪيو؟ ڪم ڪرڻ وارا ڪم ڪري ويندا آهن، آڇون ڪو نه ڏيندا آهن. عملي قدمن کانسواءِ ڪا به زباني ڪلامي ڳالهه هوائي فائرنگ کانسواءِ ڪجهه نه هوندي آهي. بي عمل ڳالهيون فائدي کان وڌيڪ نقصان ڏينديون آهن. اها ڳالهه طئه آهي ته حڪومت جنهن نموني جي آئيني سهوليت ڏيڻ جي ڳالهه ڪئي آهي، امن دشمن ۽ ڌرتي دشمن قوتون، ان کي به ابتو رنگ ڏيئي سگهن يون ۽ خود حڪومت اهو ڪم سولائي سان نه ڪري سگهي، جيڪو آئين موجب ڪرڻ ضروري آهي.
پيپلز پارٽيءَ جي حڪومت هر روز عوام کي تعاون جي اپيل ڪندي آهي. عوام هر ڀيري ۽ هر ڏکئي وقت ۾ پيپلز پارٽي ۽ ان جي حڪومت جي مدد ڪندو آهي، اها ٻي ڳالهه آهي ته جڏهن ڏکيو وقت ٽري ويندو آهي، حڪومت عوام کي وساري ويهندي آهي ۽ وري ڪي ”چلتا پرزا“ منهن تي مٺڙا ٻول ٻوليندڙ، چاپلوس، لائسنس ۽ پلاٽن جو ڌنڌو ڪندڙ ان کي وڪوڙي ويندا آهن. هاڻي غير مقامي مفاد سنڌ تي ايترو حاوي ٿي چڪا آهن جو ماڳهي ڪراچي ڦرڻ لاءِ الائي ته ڪٿان ڪٿان جي مافيا ۽ مخلوق جا هٿ ايئن پئجي ويا آهن جيئن بکايل بگهڙن جا چنبا شڪار ۾. اها وصرتحال هڪ ڏينهن ۾ ڪو نه ٿي آهي. پراڻيون اخبارون کولي ڏسو ته ان صورتحال جون اڳڪٿيون توهان کي 20 سالن کان ٿينديون نظر اينديون.
بهرحال،حڪومت هڪ ڀيرو ٻيهر عوام کي پنهنجو فرض ياد ڏياريو آهي ۽ عوامي تنظيمون لبيڪ!لبيڪ! چونديون اڳتي آيون آهن. اها ڳالهه سنڌ جي قديم لوڪن 20 سال اڳ چئي هئي جيڪا حڪومت هاڻي چئي آهي. وڏي وزير کي اها آڇ ڏيڻ ۾ نه هٻڪڻ جي ضرورت آهي ۽ نه پوئتي هٽڻ جي. سنڌ جي وارثن کي ڪراچيءَ ۾ آباد ٿيڻ جو پهريون حق آهي. ڪراچيءَ ۾ جيڪڏهن بنگالين، برمين، غير قانوني هندستانين ۽ افغاين کي ناجائز طور سهوليتون ملي سگهن ٿيون ته پوءِ آخر ڪهڙي ڪارڻ سنڌ جي ماڻهن کي پنهنجي ئي شهر ۾ رهڻ ۽ سهوليتون ڏيڻ کان جهلي سگهجي ٿو؟ جڏهن ٻين صوبن جي ماڻهن کي ڪراچيءَ ۾ روزگار ملڻ جو حق آهي ته پوءِ ڪهڙي دليل هيٺ سنڌين کي پنهنجي ئي صوبي جي ان شهر ۾ روزگار جي حق کان جهلي سگهجي ٿو جتي وڌ ۾ وڌ روزگار جا ذريعا آهن. سوال صرف اهو آهي ته سنڌ حڪومت سنڌ جي ٻهراڙين مان ايندڙ ماڻهن کي روزگار جي ڪهڙي ضمانت ڏئي ٿي ڇاڪاڻ ته داڻي پاڻيءَ جي ضمانت کانسواءِ پکي به آکيرو ڪو نه جوڙيندو آهي.
1947ع کانپوءِ ٿيل لڏ پلاڻ ۾ آيل ماڻهن کي به رياست مدد ڏني ۽ مقامي ماڻهن کين مانيون پهچايون. 1958 کانپوءِ ڪراچيءَ ۾ ايوب خان پنهنجي برادريءَ جي ماٺ ميٺ ۾ مدد ڪئي ۽ ڪراچيءَ جي ڪارخانيدارن چوڪيدار به پنهنجي چڪ مان آندا. پاڪستان ٺهڻ شرط هر ڪم نسلي، قومي ۽ لساني بنيادن تي ٿيو آهي پر سنڌ جي ماڻهن مان اها توقع رکي وئي آهي ته اهي ساڳين بنيادن تي نه سوچين. سنڌ جي ماڻهن جيڪڏهن ايئن سوچيو هجي ها ته شايد هن وقت صورتحال ايڏي خراب نه هجي ها، جيڏي آهي.
سنڌ جي مالڪيءَ جي سوال تي سياسي صورتحال وڃي اتي بيٺي آهي، جنهن تي سراج ميمڻ جو ناول ”پڙاڏو سوئي سڏ“ ٻڌل آهي، ”مغلن جا پاڙا“ سنڌين لاءِ علائقه غير ۽ ”ممنوعه علائقا“ ٿي ويا آهن ۽ سنڌي ماڻهو قومي ڪاڄ لاءِ هڪٻئي کي سڏي رهيا آهن، ڊڪ ڊوڙ جو ابتدائي مرحلو آهي. ماحول ۾ اڃا ڪا مضبوط تنظيم نه اڀري آهي، بس سڏن جا پڙاڏا پيا ٿا گونجن ۽ ڪي نوجوان ۽ ڪي آخوند هڪٻئي ڏانهن پيا ٿا ڏسن. ڪو به ڄام نندو ملڪ ۾ ڪونهي ۽ شاهه عنايت وارا فقير گذريل وڏي ويڙهه ۾ لڳل زخمن جا ايڏا چور ٿي چڪا آهن جو اڃا تائين پيا ٿا پٽيون ٻڌن!
ان هوندي به هڪ ماحول جڙي رهيو آهي. جڏهن پيرن هيٺان زمين نڪرڻ جو خطرو پيدا ٿيندو آهي تڏهن هر ڪو هڪٻئي جو سهارو وٺندو آهي. پيپلز پارٽيءَ عوام ڏانهن سهاري لاءِ ڏٺو آهي، عوامي ڌرين هڪٻئي کي آٿت ڏني آهي ۽ خود جمهوري حڪومت کان پڇيو آهي ته ”توهان وٽ ڪهڙي تجويز آهي؟“
قادر مگسيءَ جو ڪراچيءَ ڏانهن ”امن مارچ“ سنڌ جي امن لاءِ سٺي پيش قدمي آهي. پيپلز پارٽيءَ جي دهشتگردن خلاف ثابت قدميءَ سان ويڙهه حوصلو ڏيندڙ آهي. هن وقت ڪو به امن پسند سنڌي جانبدار رهي نٿو سگهي ڇاڪاڻ ته بدامنيءَ جي باهه گهر ۾ لڳي چڪي آهي. عوامي تحريڪ جي اڳواڻ رسول بخش پليجي به شايد پهريون ڀيرو وزيراعظم بينظير ڀٽو ۽ قادر مگسيءَ لاءِ تعريف جا لفظ ادا ڪيا آهن. اها سٺي تبديلي آهي ته اسان تنظيمي شاونزم مان نڪري هڪٻئي جي چڱن قدمن جي ساراهه ڪيون ۽ پاڻ تي به تنقيد ڪندا رهون. اسان اڄ تائين پاڻ تي تنقيدي نگاهه ته وجهندا رهيا آهيون ۽ ڪڏهن ڪڏهن پنهنجيون غلطيون قبول به ڪندا آهيون ۽ پر ايئن ڪڏهن به ڪو نه ڪيو اٿئون ته ڪنهن ٻئي جي بهتر عمل جي ساراهه ڪيون! پليجو صاحب چوي ٿو، ”بينظير ڀٽو کي دهشتگردن خلاف ويڙهه تي جس هجي، ڊاڪٽر قادر مگسيءَ جي امن مارچ جي آجيان ڪيون ٿا!“ سنڌ جا ماڻهو پليجي صاحب کي ٻين تنظيمن لاءِ ”جس ۽ آجيان“ جا لفظ استعمال ڪرڻ تي جس ڏين ٿا، جنهن سان سهڪار جو نئون جذبو پيدا ٿي سگهجي ٿو.
پليجي صاحب جلسن کي خطاب دوران ڪجهه ٻيون اهم ڳالهيون به ڪيون جيڪي پيپلز پارٽيءَ جي قيادت، ڊاڪٽر مگسي توڻي ٻين سڀني قومپرست، ترقي پسند ۽ جمهوريت پسند ڌرين جو ڌيان ڇڪي رهيون اهن. پليجو اعلان ڪري ٿو ته ”جيڪڏهن پيپلز پارٽي سنڌ بچائڻ لاءِ ڪانفرنس گهرائي ته اسان گڏجي جدوجهد ڪرڻ لاءِ تيار آهيون. سنڌ ۾ ڏاڍ، ڏهڪاءُ ۽ دهشتگرد ختم ڪرڻ لاءِ قومپرست ۽ محب وطن ماڻهن جي ڪانفرنس گهرائي گڏيل پڌرنامو جوڙيو وڃي. وڏو وزير سنڌي ماڻهن کي قانوني مدد ۽ تحفظ ڏئي ته اسان هزارين ماڻهو شهرن ۾ مستقبل رهائڻ لاءِ تيار آهيون. ڌرتي بچائڻ لاءِ سنڌين کي متحد ٿيڻو پوندو.“
پليجي صاحب جي تجويز عمل جوڳي ۽ درست آهي. ڪو به ڪم محض فرد ڪري نه سگهندا آهن. قومي اهميت جا سوال حڪومتن ۽ تنظيمن جي سهڪار سان ئي حل ٿي سگهندا آهن. هي هڪ سڌو سادو پر امن رستو آهي جنهن سان سنڌ جا تاريخي حق پاڪستان جي نقشي اندر مستقل طور حل ٿي سگهن ٿا. پاڪستان جي تاريخ ۾ شايد هي پهريون ڀيرو آهي جڏهن سنڌ جو عوام رياست ۽ حڪومت سان جيءَ جان سان پورو پورو تعاون ڪرڻ لا