پگهر، خوشبوءِ ــ ڪارو گُلاب

پگهر، خوشبوءِ ــ ڪارو گُلاب
ڪارخاني جي وڏي چمنيءَ منجهان ور وڪڙ ڪري نڪرندڙ ڪاري ڀوري ناسي دونهين ڀڀڪا ٿي ڪيا. دونهين جا تهه آهستي آهستي اُڀري، پيچ کائيندا، آڪاس سان مٿو گسائي، ڏکڻ ڏانهن لڙندا ٿي ويا.
مولا بخش، دونهين جي تهه دار گولن کي ڊيوٽيءَ دوران روز ڏسندو هو، ٽيهن سالن کان هر روز. هر ڀيري من ۾ خوشي پئي اوتجندس. رڳن اندر ڊوڙندڙ رت خوشيءَ ۾ ڪُڏندڙ ٽپندڙ محسوس ٿيندو هئس. ايئن ڀانئيندو هو ڄڻ سندس ٽمندڙ پگهر جي ڌپ سرهاڻ ۾ بدلجندي هجي. ڄڻ سندس پگهر ماڪ جو وسڪارو هجي ۽ اهو دونهون ڪو ديو جيڏو گلاب هو جيڪو سندس پگهر جي ڇُهاءَ سان ٽڙندو هجي. اهو ڪارو گلاب، پوءِ ڪڪر وانگر ڊهندو ۽ وڌندو اوڀر طرف پري پري تائين پکڙبو ويندو هو ... ۽ دنيا هڪ پَل لاءِ ترسي، ان کي محسوس ڪري، وري پنهجي ڪرت ۾ لڳي ويندي هئي.
چمنيءَ مان نڪرندڙ دونهون صحت لاءِ خراب سھي، ان کي ڏسي ڏاڍو مزو ايندو هئس. انهيءَ سڄي ڪرت منجهان، فيڪٽريءَ جي هر شيءِ منجهان، ڪلن جي چرپر، بوائلر جي لوساٽيندڙ گرمي ۽ گهٽ! ايئن لڳندو هئس ڄڻ ڪنهن ديو جيڏي سگهه جي نڙيءَ تي ننهن رکي، ان کي پنهنجي مرضيءَ سان هلڻ تي مجبور ڪري ڇڏيندو هجي. ڪلون چرنديون هيون ته ڄڻ ڪو رسين ۾ ٻڌل راڪاس ، پاڻ کي ڇڏائڻ جي ڪوشش ۾ ڪنجهندو چنگهندو لڳندو هئس. جڏهن ڪي غير ضروري مشينون بند ڪندو هو ۽ زوزاٽ بند ٿيندا هئا ته لڳندو هئس ڄڻ ان حصي کي ٿڪائي، نستو ڪري ڇڏڻ کان پوءِ ساهيءَ لاءِ ڇڏيو اٿائين.
جيڪڏهن هلندي هلندي، ڪو پرزو ڀڄي پيو ته مڪ الاري پيار مان هلڪڙي گار ڏيندس. چوندو، ”ڇا به ڪرين ديهان! نه ڇڏندو مانءِ!“۽ سچ پچ ته لوهه جي هٿن پيرن واري ان راڪاس کان ڪڏهن به آڻ نه مڃيائين. ان سان پيار به ڪيائين ... اهڙو جھڙو ڪو آرٽسٽ رنگن ۽ برشن سان ڪري. سڄو ڏينهن پيو اگهندو ۽ چمڪائيندس. ڪڏهن چوي، ”مشين ناهي! ابو امان آهي!“ کارائي ٿي، خدمت ڪيوس، بـھشت ايئن نه ملندو!“ ڪڏهن چوندو، ”پٽ اٿم، ڪشالا ڪڍي ٿو کارائي.“ ڪنهن اهو نه ٻڌو ته مشين کي بي جان چيو هجيس. سندس فلسفي ۾ جيئري جان هئي، لڇندڙ ڪمائيندڙ ۽ پورهيو ڪندڙ. جڏهن بوائلر ۾ گيس جو دٻاءُ وڌندو هو ۽ ايگسهاسٽر جو والوُ کلي پوندو ۽ گيس پريشر سان ٻاهر نڪري ڀر ۾ بيٺلن کي ڇرڪائيندي هئي ته چوندو هو، ”اهي شوڪارا ساهه جا اٿس!“ جڏهن ٻيا ڦِڪا ٿي نظرون چورائيندا، تڏهن هو اوزار کڻي پنهنجي ڪرت ۽ چڪاس ۾ لڳي ويندو.
اڄ هو اداس هو، اهڙو اداس، جيئن ڪو ڀريل ميڙي ۾ تنهائي محسوس ڪري! جيئن سياري ۾ سانجهيءَ ويل پن ڇڻيل وڻ هجي يا جيئن ننڍڙي ٻار کان ڪو ساهه کان پيارو رانديڪو کسجي ويو هجي! اڄ کيس رٽائرمنٽ جو پروانو مليو هو. ڪڏهن سوچيو به ڪونه هئائين ته رٽائر به ٿيڻو پوندو. ان ڏينهن ته اندازو نه ٿيس. ٻئي ڏينهن، ڏينهن نه پيو گذريس. سڀ ڪجهه پيو ياد اچيس. نٽ بولٽ سُڪ ڪرڻ، ڪلن پرزن کي گريس ڏيڻ، راڪاس جو هر هڪ عضوو ۽ انگ ڊاڪٽر وانگر تپاسڻ، بوائلر جا سهڪا، موٽرن جا زوزاٽ! ... زندگيءَ مان ڄڻ موسيقي ۽ آهنگ ڪيڏانهن گم ٿي ويو هئس. گهڙيءَ گهڙيءَ پيو اوزارن جي پاڻ ۾ ٽڪرائجڻ جو آواز پڙاڏو بڻجي اڀريس. ڪيڏيءَ مهل ڪنهن پرزي جو گرڙاٽ محسوس ڪري ڇرڪ ٿي ڀريائين ته ڪنهن ويل خاموشي ۽ سانت کان ڊڄي.
سمجهه ۾ ئي نه ٿي آيس ته ڇا ٿي ويو آهي. اندر ۾ ڪو ڳجهو گهاءُ محسوس پئي ڪيائين. چپُ ڪڍي روئڻ تي دل پئي گهريس پر هيڏو سارو مڙس! جڳ آڏو ڪيئن روئي؟ ڪنهن سان ڳالهائڻ تي دل پئي چويس پر ڳالهائي به نه پيو. دل ڀريل هئس، پاڻ کي پئي روڪيائين. جي ڳالهائي ها ته اندر جا بند ڀڄي پونس ها! اوڇنگارون ڏئي اٿلي پوي ها ته ٻوڙا ٻوڙ ٿي وڃي ها! ... چپ چاپ سنڌوءَ وانگر اندر ئي اندر ۾ پيچ کائيندو، ڪُن ٺاهيندو، ڪا به ڇولي بڻجي ڇُلڻ کان سواءِ خيالن جي سير ۾ وهندو ٿي ويو.
گهڻو ئي روڪيائين پر پاڻ جهلي نه سگهيو. پنهنجي ليکي هوريان هوريان گـھِلبو، ڇڪبو، وڌندو ويو، تان جو فيڪٽريءَ جي ڦاٽڪ سندس رستو جهليو. گيٽ ڪيپر سلام ڪري دڳ ڏنس پر اندر گهڙڻ جي همت نه ساريائين، ”هاڻ ڪھڙي نسبت؟ ڪھڙو تعلق!“ گهڙي کن ايئن لڳس ڄڻ تڙجي نڪتو هجي يا عاق ڪيو ويو هجي، ڇني ڇڏيو اٿائون!
ڀنل ڀنل اکيون مٿي کڄي ويس. سامهون چمنيءَ مان نڪرندڙ لاتعداد پنکڙين وارو ڪارو ڀورو ناسي گلاب اڄ کيس بي بوءِ نظر آيو. گلاب ته موجود هو پر ان منجهان ڄڻ ڪنهن سرهاڻ نپوڙي يا چوسي ڪڍي ڇڏي هئي. رشتو جو ڇڄي پيو هو! هٿ جي تريءَ تي مٿو ٽيڪيائين ته آلاڻ محسوس ٿيس. اڄ بت شرابور نه هو ته مزو ئي نه پيو اچيس، صبح کان جسم جا پَور به بند هئا. هٿ آڏو جهلي، ڀنل اکين سان مٿن نظر ڦيريائين ... سخت، ٿلها کهرا هٿ ... ڪارا، بي ڊولا ۽ مضبوط ... هلڪڙيون جُهريون، ترين جي پٺ تي رڳون اڀريل، پگهر سان ڀنل آڱريون ۽ کاٻي ٻاچ جو هڪڙو پَور راڪاس جي ڀڪوڙ ۾ چچريل. ڪنڌ کڻي ٻيهر چمنيءَ مان ڀڀڪا ڪري نڪرندڙ گل ڏانهن ڏٺائين. اَٺ ڏهه لڙڪ هڪ ٻئي پويان اکين مان ٽمي، ڳلن کي چمي، زمين تي ڪريا ۽ مٽيءَ ۾ جذب ٿي ويا.
شام ٿي چڪي هئي. پھرين شفٽ وارا لهي، ٻيءَ وارا چڙهي چڪا هئا پر هو ويٺو رهيو ... مولا بخش هڪ ڏينهن ۾ ڪيئي سال وڌيڪ ڪُراڙو ٿي ويو.
”استاد! ڇا پيو سوچين؟“ سوچ ۾ ٻڏل ڪُراڙي جي ڪنن ۾ هيءَ آواز ايئن پيو ... جيئن ڪو تمام پري کان، وستيءَ جي هن پار کان سڏيندو هجي، جهيڻو جهيڻو. اکيون کڻي ڏٺائين. هي روئي روئي سڪي ويل اکين مان ٿڪل ٿڪل زندگيءَ جا ليئا هئا.
”ڇا سوچيندم ابا!“ ٿڪل ٿڪل، ڦِڪي، لُٽيل، ڦُريل ۽ ڦٽيل مُرڪ. آڏو غلام نبي بيٺو هو. پنجٽيهن سالن جو نئون فورمين، جنهن کي مولا بخش مشينن جي هڪ هڪ رڳ ۽ مزاج جي سڃاڻپ ڪرائي هئي. غلامونءَ جي دل ڦِسي پيئي. هو استاد جي دل کان به واقف هو، ”آءُ ته چانهه پيئون...“ راڪاس سان وڙهندڙ پوڙهو استاد، پنهجي شاگرد جي ٻانهن جي گرفت کان پاڻ ڇڏائي نه سگهيو. گھِلبو ڪينٽين تائين پھتو.
”ڏس چاچا!“ غلامونءَ استاد جي سخت هٿن کي پيار سان جهليندي چيو، ”هاڻ تنهنجي آرام جا ڏينهن آهن!“
”ڇو...؟“ مولا بخش کي سمجهه ۾ نه آيو. کائنس سگهه ڇڏائجي ته ڪو نه وئي هئي.
”تون ڪُراڙو ٿي ويو آهين چاچا! هيءُ ڏينهن...“ غلامون چوندو ويو پر استاد جي ذهن سان سندس پھريان ئي اکر چنبڙي پيا، ”تون ڪراڙو ٿي ويو آهين چاچا ... تون ڪراڙو ... تون ڪراڙو...!“ ”مان ڪراڙو ٿي ويو آهيان!؟“ مولا بخش دل ۾ سوچي وائڙو ٿي ويو.
”ڇا واقعي؟ ... نه ! نه ! ... غلامون ڪوڙ ٿو هڻي ... هڪ ڏينهن ۾ ڇا ٿي ويو آهي؟ مان اڄ به مشين کي زير ڪري سگهان ٿو. انهن جي نڙين تي ننهن رکي، پنهنجي مرضيءَ تي هلڻ لاءِ مجبور ڪري سگهان ٿو ...“
”اهو غلط آهي غلامون!“ هن ڊگهو ساهه کڻي چيو، ”مشينون مون کان ڏاڍيون ناهن! منهنجا ٻچا ڪڏهن ڪڏهن رُسندا ضرور آهن پر پرچي به پوندا آهن ... سمجهيئه!!؟“ استاد جو آواز ڏک وچان گِهگهو ٿيندو ويو. صبح کان روڪيل بند ذري گهٽ ڦاٽ ٿي کاڌو.
”اهي مشينون نه تنهنجيون آهن�