پگهر، خوشبوءِ ــ ڪارو گُلاب

� نه منهنجيون استاد! نه ڪو تو مون لاءِ ٿيون ڪمائين ... اچي هي نانکتائي کاءُ، ٻين ڳالهين کي ڇڏ!“ غلامونءَ بسڪوٽ مولا بخش جي هٿن ۾ ڏيندي وڏو ساهه کڻي هانءَ جو اوٻر ڪڍيو. مولا بخش کي بوائلر جي ساهه جو شوڪارو ياد اچي ويو. اداسي گھِري ٿي وئي.
”خبر ناهي ڇورو سنڀالي به سگهندو، الائي کاري وجهندو!“ استاد وڌيڪ سوچي ها پر غلامونءَ پنهنجين آڱرين سان سندس کهري هٿ تي هلڪي ٿڦڪي ڏيئي کيس وڌيڪ سوچڻ نه ڏنو، پر ... گهڙيءَ کن ۾ مولا بخش وري ٻين سوچن ۾ لڙهي ويو ...
”ڇا پئي چيو غلامونءَ ... مشينون ڪنهن جون به نه آهن؟ ... ته پوءِ ڪنهن جون آهن؟ ... هائو! چوي ته سچ ٿو ... آهن ته سيٺ جون ... پر سانڍيون ته مون نه؟؟؟ پوءِ منهنجيون ڪيئن نه ٿيون؟ ... ڪيئن نه ٿيون؟“ سوچي سوچي ٿڪجي پيو.
ماضيءَ جون گهڙيون اٿلي پيس، هڪ هڪ ورق ورڻ لڳو ... جڏهن هن ڦوهه جوانيءَ ۾ ٻوڏ جي راڱن کان پوءِ ڳوٺ ڇڏي شهر وسايو، جڏهن هن اِلاهي مزورن سان گڏجي نئين فيڪٽريءَ جي عمارت کڙي ڪرڻ لاءِ سرون ڍوئيون، جڏهن هن ديو جيڏيون مشينون ڪرينن جي چنبي مان ڇڏائي، کوڙيون هيون، جڏهن اهي هلڻ سکيون ۽ هو پاڻ هيلپر ٿي پڪو ٿيو. ياد آيس، تڏهن ئي هن ساران کي جيون ساٿي بڻايو ۽ ننڍي کوليءَ کي گهر ٺاهيو، ۽ جڏهن تاجو ڄائو ... ۽ جڏهن هن پوڙهي ۽ ڏکويل سميع الله کان فورمين جي چارج ورتي ۽ مٺائي ورهائي.
اڄ تاجو به جوڀن تي هو ۽ فيڪٽري به. تاجوءَ جا هٿ به کهرا هئا، بلڪل سندس جھڙا ... ۽ لڱ ٽامي وانگر سخت ۽ تجلا ڏيندڙ ... جڏهن سندس لڱن تان پگهر ترڪندو ڏسندو هو ته من خوشيءَ ۾ ٻهڪڻ لڳندو هئس. ڏاڍو پيار ايندو هئس، چوندو هو، ”جنهن پگهر وهايو تنهن ڪمايو!“ پر پگهر وهائڻ کان پوءِ به تاجو مشين سان لاپرواهي ڪندو هو ته چڙي پوندو هئس. ان معاملي ۾ معاف ڪرڻ سکيو ئي ڪو نه هو. چوندو ”هائو! مشين وڏو مائٽ اٿم.“
پر، اڄ هن زندگيءَ جي اڌ جنگ هارائي هئي. تاجو اڄ به سندس هو پر مشين کانئس کسجي وئي هئي. ايئن پيو لڳس ڄڻ سڄي جيون جو پگهر، جيڪو شايد تلاءُ جيڏو ٿئي، ايئن ڦرجي ويو آهي، جيئن ڪو کائنس تاجوءَ کي ڦري وٺي.
مولا بخش ڊگهو ساهه کنيو، ڪوسو بنهه ٻاڦ جھڙو. هو بنهه لُٽيل ڪو نه هو، دل ڀڳل ضرور هئس پر هار مڃڻ سکيو ئي ڪو نه هو. ڏک هئس ته اهو ته سيٺ کائنس پگهر جھڙو امرت رس ٺڳيءَ سان ڦري، پي ويو آهي. اهو ٺيڪ هو ته ڪماند مان پيڙهجي نڪتل رس، جنهن کي هن راڪاس سان وڙهي جهڙي، مٺي ۽ هيري جي ذرڙن جھڙي چمڪندڙ کنڊ ۾ بدلايو هو، تنهن مان کيس لَپَ به ملڻي نه هئي ... پر هن جيڪو پنهنجي رت ست سان مشين کي سانڍيو هو، ان جو ڇا ٿيو ...؟
خيالن کي جهٽڻ جي ڪيائين، ڪنڌ کڻي ڏٺائين ... غلامون چانهن جي پياليءَ مان چسڪي ڀري ڏانهس ئي نهاري رهيو هو. شايد هن کي پنهنجي آئيندي جي جهلڪ مولا بخش ۾ نظر پئي آئي.
اوچتو، مولا بخش ڇرڪ ڀريو. هن کي ايئن لڳو ڄڻ هو پاڻ پوڙهو ۽ ڏکويل سميع الله هجي ۽ غلامون مولا بخش هجي ... ۽ سيٺ هر ڪنهن کي مشين جي گٺل ۽ پراڻي پرزي وانگر ڪلن مان ڪڍي اڇلائي ڦٽو ڪندو ويندو هجي ... ۽ هاڻ نئون فالتو پرزو، جوان رت، ٻانهن ۾ ٻل وارو ۽ سگهارو پرزو غلامونءَ جي شڪل ۾ لڳي ويو آهي.
ذهن ۾ ڏاڍو عجيب خيال اڀريو هئس، ”ڇا واقعي اسان به ڪلن جا پرزا آهيون؟ نه ...! نه...!“ دانهن نڪتس ”نه! ... نه !... مان پرزو ناهيان ... مان هلائيندڙ آهيان ... اهو، مان ئي آهيان جنهن مشين ۾ ساهه وڌو آهي ۽ سندس نڙيءَ تي ننهن رکي هيٺ ڪيو آهي!“ سندس ذهن ۾ پڙاڏا اٿندا ويا ... اٿندا ويا ... ۽ چانهن جي پيالي ڪمزور هٿن ۾ ٿڙڪڻ لڳي.







لـوفـر
ڪلاس روم ۾ ست اٺ ڊگهيون بينچون ۽ مٿن ويٺل ٽيهارو کن جيتامڙا! سڀ ڊنل، هِيسيل ۽ با ادب هئا! سليٽن تي ڪيل هوم ورڪ استاد جي ميز تي هڪ ٻئي مٿان سٿيل هو. سليٽن جي ڀر ۾ جنڊيءَ جو ’مولا بخش‘ سمورن ابهمن کي خاموش دڙڪا پئي ڏنا، لاڳيتو. حاضريءَ جو رجسٽر کليل ۽ استاد مٿائنس جهڪيل هو. اڀا شهپر وٽيل، جھڙا وڇونءَ جا ڏنگ! ڳرن شيشن واري گول عينڪ ماستر صاحب جي ڪنن کي جهلي نڪ جي ڇيڙي تي ويٺي هئي، اکيون گول گول پئي ڦِريس، چئني پاسي. سائين شير محمد چڱو ٿلهو متارو ۽ ڊگهو هو، ٻارن سندس پاڇي کان به پيا ڊڄندا.
اڄ هوا به بيٺل هئي. ڪلاس ۾ به ٺُپ خاموشي هئي. فقط ساهن جي اچ وڃ هئي ۽ سائين شير محمد جي هيبت جو راڪاس ڌرتيءَ تي لٿل هو. ڪلاس ۾ هر شيءِ پئي ڊيڄاريو، ماستر صاحب، ماستر صاحب جي ڪرسي، ميز، ۽ ميز تي رکيل مولا بخش!
ماستر صاحب ڪلاس تي گھِري گهور وڌي. پوءِ سندس چپ چريا، ”جن فِي نه آندي آهي سي اُٿي بيهن!“ هن کائيندڙ اکين سان ٻارن کي ڏٺو. اَٺ ڏهه جيتامڙا هوريان هوريان هڪ هڪ ٿي خوف کان ڏڪندي اٿڻ لڳا، ڄڻ موت جي منهن ۾ ٿي ويا.
هو اٿي رهيا هئا پر سندن دليون ويهي رهيون هيون. ”ڪالهه به ايئن ئي ٿيو هو، اڄ به اهو ئي ٿيندو، جيئن ڪالهه ٿيو هو!“ هر ٻار جي جي مٿي ۾ ساڳي ڳالهه پئي ڦِري، ”اڄ به ٺاهوڪي مار ملندي!“ دل ئي دل ۾ مائٽن تي ڪاوڙ پئي اچين. ”هنن ڪھڙي مصيبت ۾ وجهي ڇڏيو آهي!“
”اڙي! جلدي اٿو!“ سائين شير محمد جي ڇڙٻ هانءَ ڏڪايو ته سڀ اڀا ٿي ويا، خوف ۾ پاڻ کي موت جي سپرد ڪرڻ جو احساس پيو ٿئين. پوءِ، هڪ هڪ کي مار ملي، ڏاڍي سخت. ’مولا بخش‘ نرم نرم هٿن جي ننڍڙين ترين ۾ چڀندو ويو. بار بار دانهون ڪوڪون، ايلاز، معافيون،توبهون ۽ لڙڪ، ”اڙي اباڙي!، امان ڙي!، سائين سڀاڻي وٺي ايندس!، سائين بابو اڃا ڪونهي موٽيو!“
” نڪر هتان لوفر ڪٿان جا! بابھين جو يتيم خانو سمجهيو اٿئي!“ سائينءَ کين ڪلاس مان ڪڍي ڇڏيو. ڪلاس ۾ ٻارڙن جا سُڏڪا ۽ هِڏڪيون اڀريون. ٿيلهن ٻيهر ڪتابن کي پنهنجي اندر ۾ سموئي پناهه ڏيئي ڇڏي ... ۽ اَٺ ڏهه جيتامڙا وک وک کڻي، ڪنڌ جهڪائي ٻاهر نڪرڻ لڳا، وقار وڃائڻ جي احساس هيٺ ... ٻيهر نه اچڻ لاءِ بهانن جي تلاش ... ننڍڙا ننڍڙا قدم واپس گهر تائين کڄڻ لڳا ... دکندڙ ذهنن ۾ بيوسي ۽ فقط بيوسي!
گنڀير خاموشيءَ کان پوءِ حاضري ورتي وئي؛ ”گل محمد؟“ حاضر سائين! ”محمد بخش؟“ حاضر سائين! ”علي گل؟“ حاضر سائين! ”نذير احمد؟“ حا ... ضر سا...ئين“ نذير جو آواز ڏڪندڙ هو، ڄڻ اونهي کڏ مان ايندو هجي. ڪنهن يقيني عتاب جي احساس هيٺ ڳيتون پئي ڏنائين. سنهڙو سُڪو، گهنجيل قميص ۽ کٿل بوٽ. هونئن کِلڻو، مِلڻو، ٺينگ ٽپا ڏيڻ وارو ۽ بي پرواهه هو پر ڪلاس ۾ بنهه وساميل هو. استاد ٿلهن شيشن مان اکيون ڪڍي گهوريس ته نذير جي پٺيءَ جي ڪنڊي ۾ ڊپ جي لهر ڊوڙي وئي.
”هيڏانهن اچ!“ ماستر صاحب لهجو نرم ڪرڻ جي اڻپوري ڪوشش ڪئي. اڻٽر حڪم ... وقت ٽِڪ ٽِڪ ڪندو ماستر صاحب جي ميز ڏانهن گھِليندو ٿي ويو ... پنهنجو پاڻ کڄندڙ قدم ... آهستي آهستي، نذير اڻ لکيا ٿيڙ ٿي کاڌا. هر ڪلاسيءَ جي دل ۾ قياس۽ همدردي جي لهر اٿي. سڀني تصور ۾ نذير جو هڏ گڏ ڀڳل ڏٺو ... گُسائڻ جي سزا. هن جيتامڙي کي خوف ۾ ڪو به نظر نٿي آيو، ڪجهه به نه