ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

�ڪ سروس ڪميشن جو چيئرمين. محمد سعيد کان پچيم ته ڪيئن آيو آهين ته چيائين ته اين اي ڊي ۾ داخلا ورتي اٿم. مان به اين اي ڊي ۾ رهيو هئس سو سڀني دوستن ڪرنل محمد بچل سومرو، غلام عباس شيخ، محمد علي ٻگهيو ۽ ٻين سان واقفيت ڪرائي مانس. پنهنجي سلڇڻي طبيعت ۽ مزاج جي بدولت سڀني يارن دوستن جو مرڪز بڻجي ويو. البت مونکان ڪن هڻندو هو. ڇاڪاڻ ته منهنجو اخلاق ۽ ڪردار سندس من چلي طبيعت سان ٺاھ ۾ نه پيو اچي. ڪراچيءَ ۾ به اهي ئي عادتون، روز سئنيما، ايلفيءَ جا چڪر ۽ سگريٽ. چيومانس ته ”تون گهر ٻار وارو، نوڪري به ڇڏي آيو آهين. پورت ڪيئن ٿو ڪرين؟“ چي ”يار اهڙيون ڳالھيون پڇي منهنجي لست نه وڃاءِ. رازدارانه انداز ۾ ٻڌايائين ته سندس سگهڙ وفادار گهر واريءَ کيس همٿائي نوڪري ڇڏرائي ڪاليج موڪليو هو ۽ پاڻ سڄو ڏينهن مشين تي اوڙي پاڙي جا ڪپڙا سبي گهر به هلائيندي هئي ته مڙس کي پڙهائي جو خرچ به موڪليندي هئي.“ چيائين ته ”ايترو ڪم ٿي ڪري جو رات جو ٿڪجي، مشين تي ئي مٿو رکي سمهي ٿي پوي.“ محمد سعيد کي به ايڏي تانگھه هوندي هئي جو ڇنڇر آچر تي ڪيئن به ڪري هالا ويندو هو ۽ گهر واري ۽ ٻارن سان ٻه ڏينهن يا ڏيڍ ڏينهن گذاري ايندو هو.
پر مڙس هو دل ڦينڪ عاشق، هڪ ڏينهن گاڏي کاتي واري چونڪ وٽ جنهن کي اصل لامبٽ مارڪيٽ چيو ويندو هو ۽ پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ ان کي مسلمان ڪري پاڪستان چونڪ بڻائي ڇڏيائون، اتان لنگهياسون ته ڪاري برقعي ۾ هڪ ڇوڪري تڪـڙو تڪڙو هلي اچي سندس اڳيان بيٺي. سندس نالو وٺي گلا شڪوه شروع ڪيائين. اردوءَ ۾ پي ڳالهايائين. محمد سعيد منجهي پيو چيائينس ”ڀڄ پري، آهين ڪير؟“ ته ڇوڪريءَ کڻي برقعو مٿي ڪيو. چي ”تنهنجي پٺيان توکي ڳولهيندي ڳولهيندي اچي هت لڌو اٿم، تون سڃاڻين به ڪونه ٿو!“ مان هٽي پرڀرو ٿي ويس. محمد سعيد ڪافي ڦٿ ڦٿ ڪري، ڪجھه تيزي تنديءَ سان ڪجھه هيٺاهين وٺي کانئس جند ڇڏائي. پوءِ ٻئي گڏ رام باغ روڊ ڏي روانا ٿياسون.
مون آڏو ڦڪو ڦڪو ۽ گناھگار پئي محسوس ڪيائين ڇو ته خبر هئس ته مان اهڙين ڳالهين تي سخت ڪاوڙبو آهيان. صفائي پيش ڪندي چيائين ”حيدرآباد ۾ گاڏي کاتي ۾ انهيءَ ڇوڪريءَ جو گهر ٻه فرلانگ کن پري هو پر بالڪنيءَ مان روز نظارو ٿيندو هو. هڪ ڏينهن پاڻهئي اچي مون وٽ نڪتي.“ پوءِ ساڌ بڻجي ڪنڌ هيٺ ڪري چيائين ”جمال جي وڻ هيٺان ويٺي ڪو پڪل انب اچي جهوليءَ ۾ ڪري ته ڦٽو ته ڪونه ڪبو ضرور کائي وٺبو!“
”مهرباني ڪري مونکي ليڪچر نه ڏي!“ پوءِ به مون تارا ڦوٽاري کيس دڙڪو داٻ يا هيٺ ڦيٺ ڪئي. ته به چيائين ته ”توبھه ڪيم انهيءَ ڇوريءَ ڏي وري ڪونه ويندس پر يار نينهن نظارا ته ڪونه ڇڏبا!“ مون چيو ”منهن تي نظر پئجي وڃي ته نظر ڦيرائي ڇڏجي.“ چيائين ”نڪو، ٿورو ٻه چار انچ هيٺ نظر وجهي پوءِ ڦيرائجي!“ ڏاڍو زنده دل ماڻهو ۽ حياتيءَ جو ڀرپور مزو وٺندڙ شخص هو. امتحان جو نتيجو نڪتو ته محمد سعيد سڄي ڪاليج ۾ پهريون نمبر! مان سندس ذهانت جو قائل ته هئس پر هيترا سال نوڪري ڪندي ۽گهر گرهستيءَ کي سنڀاليندي، ڪراچيءَ جي رنگينين مان مزو وٺندي، چرچا ڀوڳ ڪندي انجنيئري جي امتحان ۾ پهريون نمبر! ته بلڪل لاپرواهيءَ سان جواب ڏنائين ته ”ائين ته ٿيڻو ئي هئو!“ ڄڻ ته اها تمام رواجي ڳالھه هئي. ايڏي خود اعتمادي!
هڪ رات، لڙي اڌ رات، ٻه چار ڇوڪرا آيا. اچي مون کي ننڊ مان اٿاريائون چي ”محمد سعيد آخري پساهن ۾ آهي!“ ڊوڙندو ويس. ڏٺم ته صفا پيلو جهڙو هيڊ ۽ ٻن ٻن منٽن کان پوءِ ڏندڻي بيهوش ٿي پيو وڃي. مون هڪدم ٻه ڇوڪرا موڪليا ته پوسٽ آفيس مان فون ڪري ايمبولنس گهرائي وٺن. کيس کڻائي سول اسپتال ويس. ڊاڪٽر چيو ته ”اپينڊڪس ڦاٽي پئي اٿس هڪدم آپريشن ٿيندي! فلاڻي سرجن کي وٺي آ.“
اهو ڊاڪٽر گاڏي کاتي وٽ رهندو هو. ان کي ننڊ مان اٿاريم ته هڪدم هليو آيو. نالو وسري ويو اٿم، شايد ڊاڪٽر تاراچند هو. هندو ماڻهو ايڏا شيواڌاري جو آڌي رات جو بنا في وٺڻ جي هلي آيو ۽ اچي آپريشن ڪيائين. اڄڪلھه اهڙي ڳالھه نا ممڪن پئي لڳي. ڌني رام بلڊنگ ۾ محمد سعيد جا ٻه ڳوٺائي محمد صديق ميمڻ ۽ ٻيو شفيع محمد ميمڻ جيڪو بعد ۾ سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ پروفيسر ٿيو. محمد حسين لوهر جو تمام سلجهيل، سنجيدو ۽ با اصول ماڻهو هو تنهن سان گڏ رهندا هئا. محمد صديق بعد ۾ حيدرآباد ۾ ائڊيشنل ڊپٽي ڪمشنر ٿيو. محمد حسين لوهر سنڌ يونيورسٽي جو رجسٽرار ٿيڻ کان پوءِ پاڻ کي ترڪ سڏائڻ لڳو. هوندو ترڪ، لوهر ته ڌنڌو آهي. ٻه ڇوڪرا موڪليم ته وڃي محمد سعيد هالائي جي ڳوٺاين کي اطلاع ڪن ته محمد سعيد نازڪ حالت ۾ اسپتال ۾ داخل آهي.
ڇوڪرا جلدئي موٽي آيا چي ”خواھه مخواھ اسان کي دڙڪا کارايئي. چون پيا ته بابا اسان جو ڇا وڃي جو اڌ رات جو اچي اسان کي ننڊ مان اٿاريو اٿوَ!“ مون ٻن ٻين ڇوڪرن کي موڪليو ته ”مسز محمد سعيد جي نالي ارجنٽ تار موڪلين ته محمد سعيد نازڪ حالت ۾ اسپتال داخل آهي!“ ٽيليفون تن ڏينهن ۾ هئي ڪانه. اهي تار ڪري آيا. ايتري ۾ محمد سعيد کي آپريشن ٿيئٽر مان ٻاهر آندائون. سڄو پي ڪرڙيءَ وانگر ڏڪيو. مان ڊڄي ويس. ڊاڪٽر کي وٺي آيس. ان رٻڙ جي ٿيلهين ۾ گرم پاڻي وجهرائي سندس مٿي ۽ پيرن کان رکرايون. مون ڇوڪرن کي چيو ”توهان موٽي وڃو هاسٽل!“ ته پڇيائون ته ”تون؟“ . مون چيو ”مان هت اسپتال جي ورانڊي ۾ سمهي پوندس، توهان وڃو.“ مان هر ليٽي پوان هر وڃي محمد سعيد کي ڏسي اچان. ائين صبوح ٿي ويو.
ڪجھه وقت کان پوءِ محمد سعيد جي گهر واري ۽ سهرو به اچي ويا. پوءِ مان اطمينان سان موٽي هاسٽل آيس.خدا جو شڪر! محمد سعيد نوبنو ٿي هاسٽل ۾ موٽي آيو ۽ امتحان پاس ڪري وڃي آبپاشي کاتي ۾ سرويئر ٿيو. ضمير وارو ماڻهو هو. رشوت ڪونه ورتائين ۽ نه پئسو ٺاهيائين. بس سکيو گذر سفر ڪندو هو. هوڏانهن ميرپورخاص جو ڏاتر ڏنو سال ٻن اندر لک پتي ۽ موٽر ڪار وارو ٿي ويو. ڏاتر ڏني جو وڏو ڀاءُ دڪاندار هو سو مونسان مليو ۽ حسرت مان چيائين ته ”هي ته ڏاڍي سٺي بزنيس آهي جيڪر مان به دڪان بند ڪري اها بزنيس ڪيان.“
گهڻن سالن کانپوءِ محمد سعيد لاڙڪاڻي ۾ روڊس ۽ بلڊنگس جو انجنيئر ٿي آيو. رهيو اسان جي (شمس جي آفيس) اوطاق ۾. ادا مرحوم جي اوطاق جا دروازا هميشه ۽ هر ڪنهن لاءِ کليل هئا. هر ڪنهن کي عزت آهر ماني ٽڪي کٽ بسترو ۽ آڌر ڀاءُ ملندو هو. ڪجھه ڏينهن کانپوءِ محمد سعيد لاهوري محلي ۾ جاءِ مسواڙ تي وٺي اڪيلو رهڻ لڳو. اتي هڪ ڇوڪري زوريءَ سندس ڳچيءَ پئجي وئي. مون تائين اها ڳالھه پهتي ته ادا شمس کان پڇيم جو ان ميدان جو ڄاڻو هو. ادا مرحوم کلي هائو ڪئي. ڳالھه انهيءَ حد تي پهتي جو اها ڇوڪري محمد سعيد سان گڏ گهر ۾ زال وانگر رهڻ لڳي. ڳالھه ايترو هُلي وئي جو محمد سعيد جي گهر واري هالن کان هلي لاڙڪاڻي آئي. اسان جي گهر منهنجي گهر واريءَ سان ملي افسوس وچان چيائين، ”ادي، ڏس ته، جيئري ئي بيوفائي!“
مونکي جڏهن پ