ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

ن ڪهڙي نه ويڌن هوندي. ميرپور خاص جي ٻي هڪ مشهور شخصيت هئي فقير محمد مڱريو. عمر رسيده، خوش خوراڪ، مهمان نواز ۽ مزاح پسند ماڻهو هئو. ان کي به فوجي گرفتار ڪري ويا. هن سان به اهڙيون ڪي جٺيون ڪيائون جو جڏهن کيس غلام محمد براج تان وٺيون ٿي ويا ته پاڻ ڇڏائي کڻي درياهه ۾ ٽپو ڏنائين. واپارين، دڪاندارن، صنعتڪارن توڙي آفيسرن جون بيعزتيون ٿيون ۽ کانئن حصو پتي ورتو ويو. پرڻيل ڳرڻيل مائيون جي ٻار ڄڻيون مڙسن سان خوش ويٺيون هيون، تن کي زوريءَ کڻي ڪوڙن حقدارن جي حوالي ڪيائون.
اخبارن به اهڙو منافقيءَ جو ڪردار ادا ڪيو جو اهڙين سنگين وارداتن کي به فوج جي سورهيائي ۽ سونهري ڪارناما ڪري پيش ڪيائون. اهڙي ڏهڪاءُ واري دؤر ۾ مائي لالان جي مڙس به وجهه وٺي وڃي فوجين کي دانهن ڏني ته سندس زال کي هڪ جج ناحق بند ڪيون ويٺو آهي. هڪ ڏينهن مان ڪورٽ ۾ ويٺو هئس ته نوڪر ڊوڙندو آيو ته فوجي ۽ پوليس گهر پهچي ويا آهن ۽ مائي لالان جو پيا پڇن. مون کيس چيو ته کين چانهه وغيره پياري ۽ کين ٻڌائي ته مان کن ۾ پهچان ٿو. مان ويس ته کين ڊرائنگ روم ۾ ويٺل ڏٺم پر مان سڌو اندر گهر هليو ويس. ڏٺم ته مائي لالان ڪرڙيءَ وانگر پئي ڏڪي. چيائين ”صاحب تون مونکي پوليس کي ڏيندين ڇا؟“ کيس دلجاءِ ڏنم. گهرواريءَ کي فڪرمند ڏٺم. ان صرف ايترو چيو ته ”سائين غصو نه ڪجو، ٿڌائي سان ڳالهائجو!“ هوءَ منهنجي اتي پتي کان واقف هئي.
مان وڃي فوجين وٽ ويٺس. سڌو سوال ڪيائون ته ”فلاڻي مائي تو وٽ آهي؟“ آرام سان چيم ”هائو، مون وٽ ٻه اڍائي سالن کان نوڪرياڻي آهي!“ چيائون ”اسانجي حوالي ڪندين؟“ چيم ”قطعي نه!“ چيائون ”ڪمال آهي! جج ۽ آفيسر ٿي ڪري پرائي ٻانهن ويهاري ويٺو آهين ۽ مٿان چوين ٿو ته موٽائيندس به ڪونه!“ چيم، ”آفيسر! ڏس مان گهر ٻار وارو آهيان. مائيءَ مڙس کان ڪورٽ آرڊر هيٺ طلاق ورتي آهي ۽ ڪيس اڃا سيشن ڪورٽ ۾ آهي. ڪورٽ ۽ قانون کي پٺيرو ڪري ٻانهن ڪيئن توهان کي ڏيندس؟“ فوجي سپاهي ڪهڙا به اٻهرا ۽ جوشيلا هجن پر سندن آفيسر نهايت فهميدا ۽ سمجهو ٿين ٿا. سو رڳو ايترو چيائون ته ”چڱو! مائيءَ کي اسان وٽ آڻ ته اسان ان کان پڇون.“ مونکي خبر هئي ته مائي فوج ۽ پوليس جي سامهون آئي ته يا ته ساهه نڪري ويندس يا بيهوش ٿي ويندي يا دڙڪي سان چوندس ته ”هل! اسان سان“ ته انڪار نه ڪري سگهندي.
مون ٿڌائي سان چيو ته ”پڙدي دار عورت کان پڇا ڳاڇا صرف تڏهن ڪري سگهجي ٿي جڏهن اغوا جو ڪيس داخل ٿيل هجي يا ڪورٽ جو حڪم هجي. باقي ائين، مان قانوندان ٿي ڪري ڪونه ڪندس، سڀاڻي سيشن ڪورٽ مونکان پڇي ته مان ڪهڙو جواب ڏيندس؟“ سندن ڦوڪڻي مان هوا نڪري وئي ته به بڙ بڙ ڪرڻ لڳا. مون چيو ته ”لکت ۾ آرڊر ڏيو ۽ ان سان گڏ رسيد به لکي ڏيو ته فلاڻن فلاڻن فوجي ۽ پوليس آفيسرن کي مائي لالان سپرد ڪئي وئي جيئن مان سيشن ڪورٽ کي رپورٽ ڏياري موڪليان ۽ جيڪڏهن مائيءَ کي مڙس ڪاري ڪري قتل ڪري ڇڏي ته جوابداري مون تي ته نه اچي!“ مون ڏٺو آهي ته فوجي آفيسر لکپڙهه ۽ قانون جي ڳالهه کان ونئن ويندا آهن. سو هي صاحب به اٿي هليا ويا.
اندر گهر جو وڃان ته مائي لالان مٿي تي قرآن رکيون بيٺي روئي ۽ ’الله الصمد‘ جو ورد ڪري. ٻڌايومانس ته پوليس موٽي وئي ته ويچاري منهنجي پيرن تي ڪري پئي. ڪجهه ڏينهن کان پوءِ سمندر خان آيو تنهن ڳالهه ڪئي ته فوجي اڳ ۾ وٽس آيا هئا ۽ مائيءَ جو ڏس پتو پڇي پوءِ مون ڏانهن آيا هئا. مائي لالان جا جهور ڪراڙا ماءُ پيءُ به ايندا هئا ۽ هڪ ٻه رات رهي مائي لالان سان ڪن ڦسڙاٽ ڪري هليا ويندا هئا. سڀئي مونکي چوندا هئا ته ”صاحب اسين تو وٽ وڪاڻل آهيون!“ مائي لالان به ”منهنجي گهر واريءَ کي چوندي هئي ته جيجي تو وٽ وڪاڻل آهيان سڄي عمر تنهنجي خدمت ۾ گذاريندس!“ پر سندن من ۾ ڪا ٻي هئي ۽ اسان کي منجهه نه ڏيندا هئا. هڪ ڏينهن شام جو سمندر خان پٺاڻ وٽان اطلاع آيو ته مائي لالان جي مڙس جي اپيل سيشن ڪورٽ رد ڪئي ۽ مائي لالان جي طلاق پڪي ٿي وئي. انهيءَ رات ئي الائي ڪيڏي مهل مائي لالان گهر مان نڪري وئي. پڇا ڳاڇا تي ڪو پتو ڪونه پيو سواءِ انهيءَ جي ته آڌي رات ڌاري مائي لالان جا ڪراڙا پيءُ ماءُ آيا هئا ۽ انهن سان اشارن ۾ ڳالهايائين پئي.
ٻئي ڏينهن منجهند جو مسٽر قائم الدين جتوئي ائڊووڪيٽ سکر جي فون آئي. تن ڏينهن ۾ فون عام ڪانه ٿي هئي. سيشن جج جي آفيس ۾ (گهر ۾ به نه) فون هئي ۽ مونکي گهرائي ورتائين. جتوئي صاحب پڇيو ته ”مائي لالان جو نڪاح ڪنهن خوشحال ماڻهو سان پيو پوي سو توهان جو ڇا خيال آهي ۽ مائي ڪهڙي طبيعت جي آهي!“
مون چيو ”مائي تمام چڱي ۽ محنتي آهي، ڀلي وڃي پرڻجي!“ پر، پڇيم ته ”هڪ ڏينهن ۾ اهو ڪيئن ٿيو؟“ کلي چيائين ”ابڙا صاحب تون به ڪو ڏاڍو درويش (معنيٰ بيوقوف) آهين، اهو ته ڪيترن ڏينهن کان سؤدو ٿيو پيو هو ۽ ماءُ پيءُ پئسا به وٺي ڇڏيا هئا.“ اهو به ٻڌايائين ته ”ان ماڻهوءَ کي اڳ ۾ به هڪ زال آهي ۽ جوان پٽ اٿس پر ڪم ڪار لاءِ ٻي زال جي ضرورت اٿس ڇو ته دڪانداري به ڪري ٿو ۽ مينهن جو واڙو به اٿس.“ ڪجهه سالن کان پوءِ سندس نياڻو مون وٽ ڪراچي آيون ۽ ٻڌايائين ته ان مڙس به ڪڍي ڇڏيس هوءَ وٽس رهي ٿي ۽ بيمار گذاري ٿي.
لالان جو قصو پورو ٿيو پر اڃا ٻيو قصو لمبو آهي. منهنجي گهرواريءَ جي ڀاءُ انورالدين قريشي، رينج فاريسٽ آفيسر جو، جنهن کي ائنٽي ڪرپشن ڪيس ۾ گرفتار ڪيو ويو. انهيءَ ۾ گهڻا پنا ڪارا ٿي ويندا. اهو ڪيس به مون سمندر خان جي حوالي ڪيو ۽ ڏاڍي سٺي رٿابنديءَ سان ضامن منظور ڪرايو مسٽر عبدالعليم عقيليءَ کان جو ان وقت ائنٽي ڪرپشن جو مئجسٽريٽ هئو. ڪيس بعد ۾ هليو مسٽر عزيز الله ميمڻ سيشن جج وٽ. انور صاحب اصرار ڪيو ته ڪيس شيخ اياز هلائي. مون سمندر خان کان معافي وٺي شيخ صاحب کي عرض ڪيو جنهن هڪدم بنان في وٺڻ جي ڪيس کنيو. تمام چڱي محنت ۽ تياري ڪيائين ۽ جنهن ڏينهن ڪيس هليو، ان ڏينهن ڊسچارج ڪرايائين ۽ تمام سٺي آڏي پڇا ڪيائين. انهيءَ ڪيس صدقي ٻه ٽي نجي گڏجاڻيون ٿيون. پهريون سوال مونکان اهو ڪيائين ته ”تهمت سچي آهي يا نه؟“ پاڻ ئي وضاحت ڪيائين ته ”جي تهمت ڪوڙي آهي ته ضمير مطمئن رهندو ۽ سچائيءَ جي جذبي ۽ جوش سان ڪيس ۾ ويڙهاند ڪبي؟“ ائين ڪونهي ته هو ڪو حقي ڏوهارين جا ڪيس ڪونه کڻندو هو ڇو ته وڪيل ۽ جج لاءِ ڪو به ڏوهاري ناهي، رڳو ملزم آهي جنهن تي الزام ڌريو ويو آهي. جيسين الزام ثابت ٿئي تيسين ملزم معصوم آهي.
اهو اصول اسين عام رواج