ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

مان عملي طرح گذري آهي. ڏک ۽ حزن جو بنياد آهي پيار. پيار ناهي ته ڏک ڇا جو. ڀلي مجازي پيار هجي؛ اهو جڏهن ڇانئجي ٿو وڃي ته آفاقي ٿي ٿو وڃي. ذاتي نٿو رهي. اهڙي دل، سون ورني دل ٿيو پوي ۽ پراوا ڏک به سميٽي ساڻ کنيون وتي. ان جون آهون دانهون، هر ڪنهن جون آهون دانهون ٿيو پون. ماڻهو ماڻهوءَ جو فرق ميٽجي ميسارجي ٿو وڃي. انهيءَ ڪيفيت جو اظهار مون پنهنجي ڪهاڻين جي ڪتابڙي ۾ ”انتساب“ جي عنوان هيٺ ڪيو آهي. سڀ پيار ڪندڙ دليون، پيار جي سمونڊ ۾ ملي هڪ ٿي وڃن ٿيون ۽ ڏک سور ونڊي هڪ آواز ٿي هڪ نمائندي معرفت، اهل دل، اهل سوچ ۽ اهل دماغ وٽ پهچائن ٿيون. پوءِ اهو انهيءَ اهل دماغ صاحب جو ظرف آهي ته دکي دلين جي ان پيغام کي پرکي پرجهي ۽ ان مان لاڀ پرائي يا ٽهڪ ڏئي ٽاري ڇڏي.
مئڊم نورالهديٰ شاھه هونئن ته پخته ذهن ۽ پخته ليکڪا آهي پر منهنجي نظر ۾ عمر جي لحاظ کان معصوم ٻارڙي آهي. ائين ته هر وڏو ليکڪ مخلص ۽ معصوم ٻار وانگر آهي. محترم شيخ اياز جو مونکان به عمر ۾ ٻه سال وڏو آهي سو به، جيڪي مون ڏٺو آهي ته، هڪ معصوم ٻار جيان آهي. اهڙي عظيم اديب، عظيم شاعر ۽ اسڪالر جنهن سڄي عمر عملي ميدان ۾ مئي متي مهراڻ ۾ ۽ سچ جي مچ ۾ ڪڏي گذاري ۽ ٻاٻري ڪنڊن توڙي ٿر ۽ بر ۾ پنهنجي اڻموٽ گونج پهچائي تنهن کي به پنهنجا هم وطن جن کي سنڌي سٻاجهڙا سڏيو وڃي ٿو، جن کي هن پڙهايو سي هاڻ ان مان ويڪون ڪڍي کيس پڙهائڻ جي ڪوشش پيا ڪن. ٻئي نمبر جا شاعر جن جي دلين کي اياز گرمايو سي اول نمبر ٿيڻ جي شوق ۽ تگ و دو ۾ کيس پيا لوئين. اها به عجيب سوچ آهي جو هڪڙي کي مٿي ڪرڻ لاءِ ٻئي کي ڪيرائڻ جي ڪوشش ڪجي.
حضرت علي رضي الله عنھ پنهنجي ذات ۾ عظيم ۽ عظمت وارو آهي. سندس عظمت کي ثابت ڪرڻ جي ڪهڙي ضرورت جو حضرت ابوبڪر صديق، حضرت عمر فاروق ۽ حضرت عثمان غني رضي الله تعاليٰ عنهم جهڙن عظيم اصحابن کي هيٺڀرو ڪيو وڃي. جي اهل تشيع وارا ائين ٿا ڪن ته گهٽ سني حضرات ۾ به ڪونهي.جنهنکي چار کنڀ ڏاڙهيءَ جا ڏسندا ته ان کي مولانا! مولانا! پيا ڪندا. باقي حضرت علي عليھ السلام کي ڪنهن مولا علي چيو ته چڙي پوندا. هرڪنهن جو پنهنجو ظرف. وڏا ۽ عظيم ماڻهو اهڙين معمولي ڳالهين کان مٿاهان هوندا آهن. سر سلطان محمد آغا خان جي سوانح عمري پڙهيم. هو اهل تشيع جو آهي ۽ هڪ گروھه جو امام آهي، سو واشگاف الفاظ ۾ لکي ٿو ته، جيڪڏهن حضرت عمر نه هجي ها ته اڄ دنيا ۾ اسلام نه هجي ها.
اسان جا اديب ۽ شاعر به اهڙا فراخ دل ۽ وڏ گڙدا ٿين. اياز جي ٻولي، اسلوب ۽ خيال کڻي، پاڻ کي نج ۽ اصل تي وڊا نه سمجهن. جيڪي عشق جي آڙاھه مان ڪونه نڪتا آهن، سِسي نيزي پانڌ ڪانه اڇلي اٿن، آڳ آڏو ڪونه ويا آهن، سي ڪيئن ٿا آڳڙيا سڏائين؟ شاھ لطيف به حيرت مان ٿو چوي، ”اڀو ائين چوين ته آڳڙيو آهيان!“ منهنجو ته اهو يقين آهي ته شيخ اياز هجي يا مئڊم نورالهديٰ شاهه، يا مرحوم ثمير زرين کين ڏکن جو ڏاج ازل کان مليل آهي، شاھ سائين ان کي گوندر ۽ غم به سڏي ٿو . ٻين لاءِ ڪُڙهڻ ۽ ڪَڙهڻ، گوندر ۽ غم ناهي ته ٻيو ڇاهي. انهن کي سور سکائون ڪري مليا آهن. بدر تي به ننڍي عمر ۾ غم ۽ گوندر جا پهاڙ ٽٽي پيا آهن ۽ مونکي يقين آهي ته هو پهاڙ ٿي اڀرندو. الله حياتي ڏئيس.
امڙ جو بيپناھ پيار مليم. اڄ سوچيان ٿو ته سندس سختي به ان بي پناھ پيار جو جز هئي. هوءَ پنهنجي ٻار جي ڪردار ۽ اٿڻي ويهڻيءَ ۾ ڪا گهٽتائي برداشت نه ڪري سگهندي هئي. اڄڪلھه جا نوجوان ڇوڪرا ۽ ڇوڪريون جيڪي ماءُ پيءُ جي ٿوري سختيءَ تي بغاوت تي آماده ٿيو وڃن تن کي منهنجي صلاح آهي ته صبر ۽ برداشت سان سهڻ سکن. ڀلا ماءُ ۽ پيءُ به ڪو دشمن ٿي سگهن ٿا. اهي ته پنهنجي سوچ آهر، اولاد جو ڀلو چاهين ٿا. اولاد سهپ، صبر ۽ سوچ سان برداشت ڪري ته نتيجا پاڻ اکئين ڏسندو ته ڀلائي ڇا ۾ هئي. جن بغاوت ڪئي تن ڀوڳيو، جن سَٺو تن کٽيو. ڀلي پنهنجي چوڌاري مثال وٺو.
امڙ جي سختي به عجب هئي. اڄ سمجهان ٿو ته شايد هٿرادو هئي. اسان کي سندس ڪمزورين جي خبر پئجي وئي. مان ۽ منهنجو ننڍو ڀاءُ ڪمال ڪا شرارت ڪندا هئاسين ته گهر کان ٻاهر ڀڄي ٻين ٻارن سان گڏجي راند مچائيندا هئاسون. امان سڏائيندي هئي ته به هائو! چئي ڪو نه ويندا هئاسون ۽ امان جي ڪاوڙ جو پارو چڙهندو ويندو هئو. پوءِ عين مانيءَ ويلي ليئو پائي ڏسندا هئاسون. جيڪڏهن بلڪل ماني پئي وڌائبي هئي ته بيخوف ٿي هليا ويندا هئاسون. امان ڪَرڙي اک سان ڏسي، پاٻوھ سان سڏي، ٻوڙ ماني اڳيان رکندي هئي. اسان جي اٽڪل بازي سمجهي کلي ويهندي هئي. مانيءَ مهل اصل ڪونه ماريندي هئي جو ڊڄندي هئي ته رُسي ويندا ته ماني ڪونه کائيندا. هڪ دفعي ڏينهن جو ٻارهين بجي ڌاري مونکي مار ڪڍيائين. مان رُسي وڃي ڏاڪڻ ۾ ويهي رهيس. هڪ بجي ڌاري منجهند جي مانيءَ لاءِ سڀ ڀاتي گڏ ٿيا ته امان مونکي ڏاڍا سڏ ڪيا پر مان نه ويس. سڀ ماني کائي اٿيا ته امڙ اٿي ڏاڪڻ ۾ مون وٽ آئي ۽ پرچائڻ لڳي ۽ ڏاڍيون منٿون ڪيائين ته هلي ماني کاءُ! پر مان نه ويس. اٿي وڃي ورانڊي ۾ تڏيءَ تي ويٺي ۽ مونکي سڏ ڪندي رهي پر مان ڊٺ هڻي ويهي رهيس. وري اچي ڳراٺڙيون پاتائين، منٿون ڪيائين ۽ ٻانهن کان وٺي ڇڪڻ لڳي ته هل هلي ماني کاءُ! پر مان نه ويس. موٽي وري وڃي ورانڊي ۾ ويٺي. هاڻي مان به اچي بيزار ٿيس، هڪ بک ٻيو گرمي سو دل ۾ چيم ته هاڻي وٺڻ آئي ته هليو ويندس.
امان ڪجھه دير ڪئي ته، هورا کورا لڳم. ائين امان سڏ ڪيا ۽ نيٺ ٽيون دفعو آئي ۽ وٺي وڃي ورانڊي ۾ تڏي تي ويهاريائين ۽ گرھه ٺاهي منهنجي وات ۾ وڌائين. سندس ماني به رکي هئي سو پاڻ به گرھه کڻي کاڌائين. مون ڏٺو ته سندس اکين مان ڳوڙها وهيا جي رئي سان اگهي ڇڏيائين. جيسين مون گرھه نه کاڌو تيسين پاڻ کان به گرهه نٿي اڪليس. اهڙي ڀرپور پيار تان هزار مارون قربان، زالن کي ڪهڙي خبر ته اسين ٽيئي ڀائر ماءُ آڏو ڇو گونگي گانءِ بڻيل هئاسون. سندس راضپو، حڪم، بيجا انگل به اسان لاءِ صحيفي جيان پاڪ ۽ اڻٽر هئو. اهي اڻ پڙهيل مائرون به ڪيڏو نه نفسيات جون ماهر هيون. اڄڪلھه جون پڙهيل ڳڙهيل مائرون، انٽ شنٽ بحث ڪري، پاڻ کي درست ثابت ڪري، گهريلو زندگيءَ جي ميٺاج ۽ ڳانڍاپي کي ڀڃي ڀورا ڪيون ويٺيون آهن ۽ پنهنجي غلطين جو احساس به ڪونه اٿن. امان جهڙي مٺي ۽ کهري عورت مون ڪانه ڏٺي. الائي ڪهڙو جادو هئس جو سڄو ڏينهن اوڙي پاڙي جون عورتون، غريب، وڏ گهراڻيون، هندو واڻيون، مسلمان، مهاجر، پيون اينديون وينديون هيون ۽ ڏک سور ونڊينديون هيون. مڙندي ڪنهن مان ڪونه هئي، جنهن جي غلطي سمجهندي هئي ان کي دڙڪا به ڏيندي هئي ۽ شرمائيندي به هئي ۽ حڪما حڪمي چوندي هئي ته وڃ وڃي هينئن ڪر.
ڳائڻ وڄائڻ ۽ سهرن واريون عورتون به بنان سڏئي وٽس اينديون هيون ۽ محفل متي پئي هوندي هئي. هڪ مائي جيوائي ننڍي نيٽي اها به وٽس ايندي هئي ۽ امان ڪنهن نه ڪنهن بهاني سندس سهرن ۽ ڪافين جي محفل مچا