ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

چور ڇٽي ويا هوندا. ان کان به وڌيڪ ايتريون چوريون ٿيون هونديون جي ماڻهن رپورٽ ئي ڪونه ڪيون هونديون. هڪ شهر جو اهو حال آهي ته سعودي عرب جا سڀ شهر ملائي ڪامپيوٽر تي حساب لڳاءِ ته صرف چورين جا ڪيترا ڏوهه ٿيا. همراهه چپ ٿي ويو.
مون به خير سان ٻه حج ۽ ٽي چار عمره ڪيا آهن. ڪهڙي ڳالهه ڪجي. حرمين شريفين مان روزانو کيسا ڪٽجيو وڃن. البت اسان جي ملڪ جي ڀيٽ ۾ اتي ڏوهه تمام گهٽ آهن. ان جو واحد سبب بهتر معاشي خوشحالي ۽ بهتر حڪومتي نظام آهي. قاضي ۽ عدالتون توڙي پوليس ۽ ڪامورا ويندي عام شهري به قانون جو احترام ڪن ٿا. هت ته ڍينگو ئي ڍيري آهي. مون عرض ڪيو نه، ته فوج جهڙي اعليٰ ۽ معزز اداري کي سياست ۾ آڻي حڪومتي ادارن ۽ صنعتن ۽ واپار ۾ مراعات ڏئي، خرابيءَ جو ٻج ڇٽيو ويو. پوءِ پوليس کي پاور ڏئي کين ڌاڙيل ۽ ڌنڌاگير بنايو ويو. تنهن کان پوءِ عدليه جي بيعزتي ڪري، جج صاحبن کي نوڪريءَ کان ئي جواب ڏنو ويو. باڪردار جج صاحبن جي جاءِ تي ڄاڻي واڻي اهڙا جج ڀرتي ڪيا ويا جن کي خريد ڪري سگهجي يا دٻائي سگهجي. فوج ۽ عدليه کان پوءِ صحافت کي ڪرپٽ ڪري مڪمل طور نهوڙي چاپلوس بڻايو ويو. تنهن کان پوءِ وارو آيو ڪامورا شاهي (بيوروڪريسي) جو.
تمام ٿورن ماڻهن کي اهو احساس هوندو ته ڪاموراشاهي، حڪومتي سرشتي جي ڪرنگهي جي هڏي جهڙي اهميت رکي ٿي. انگريزن جيڪڏهن هن ملڪ کي ڪجهه به چڱائي ڏني ته اها هئي ڪامورا شاهي ۽ عدليه. سندن ڀرتيءَ جو طريقو ۽ تربيت جو طريقو به بهترين هوندو هو. ملڪ جا قابل بهترين دماغ، اول لکت جو امتحان پاس ڪندا هئا جو هڪ خودمختيار ادارو ڪندو هو. انهن ۾ جيڪي اول نمبر ايندا هئا انهن کان وري روبرو سوال جواب ڪري سندن هوشياري چالاڪي ۽ حاضر دماغي جو جائزو وٺندا ها. پوءِ به انهن جو نفسياتي جائزو ماهرن جي معرفت ورتو ويندو هو تنهن کانپوءِ تربيت وٺي جڏهن نوڪريءَ تي چڙهندا هئا تڏهن به سندن آزمائشي جائزو وٺبو هو ته عملي طرح هو ڪيئن ٿا هلن ۽ حالتن کي منهن ڏين. انهي سموري عمل کانپوءِ کين ذميواري سونپي ويندي هئي. پوءِ به سڄي عمر هر سال سندن چال چلت ۽ ڪارڪردگيءَ جي لکت ۾ رپورٽ ڏني ويندي هئي ۽ انهيءَ جي آڌار تي کين ترقي ملندي هئي. جيڪڏهن منجهن ڪا به ڪمزوري هوندي هئي ته کين ترقي ڪانه ملندي هئي يا مورڳو نوڪريءَ مان ئي ڪڍيو ويندو هو. ڀانيو ٿا ته اهڙي ماڻهوءَ جو اٿڻ ويهڻ، ڳالهائڻ ٻولهائڻ ۽ عملي زندگي ڪيڏي نه احتياط سان گذرندي هوندي.
اڃا به ائين آهي پر سياستدان توڙي اهي ماڻهو جيڪي ان معيار تي پورا نٿا اچن، سي انهيءَ اداري کي هروڀرو بدنام ڪرڻ جي پٺيان پئجي ويا آهن. معاشرو سڄو ٿي ويو آهي منافق ۽ مطلب پرست. سو پنهنجي گهٽ قابل ٻارن کي مٿي آڻڻ خاطر ڪوڙي باهوڙ مچائي ڏني اٿن ته پبلڪ سروس ڪميشن وارا وڏن ماڻهن جي ٻارن کي هروڀرو پيا نوازين. اهو ايڏو ڪوڙ آهي جو اکئين پيو ڏسجي. مون ته آڱرين تي ويهي ڳڻيا آهن ته وڏا آفيسر جن اهڙا امتحان پاس ڪيا سي گهڻو تڻو غريبن جا ٻار، ڪي پٽيوالي جا، ڪي ڪلارڪن جا، ڪي تپيدارن جا، ڪي هاريءَ جا ته ڪي بلڪل بي سهاري هئا جي مٿا مونا هڻي مقابلي جو امتحان پاس ڪري آفيسر بڻيا آهن، جا ڳالهه سياسي وڏيرن ۽ هندوستان مان آيل نوڪر شاهي، کي نٿي وڻي. سڌو سنئون ويٺا منافقي ڳالهائن ۽ ڪوڙا الزام هڻن جيئن اهو ادارو ئي تباهه ٿئي ۽ پوءِ هو بليڪ ميل رستي، جيڪو هنن جو وطيرو ۽ هڪڙو ئي دڳ بچيو آهي ان ذريعي پنهنجا نا اهل ٻار حڪومتي ادارن ۾ آڻين.
سياسي وڏيرن ۽ وزيرن سان وري ٻي ويڌن آهي جو هو نه تجربيڪار آهن نه ڄاڻو، نڪي اٿن قاعدن قانون جي خبر، سو هوشيار ڪامورا شاهي، مان اڙجي ٿا وڃن ۽ پنهنجي من ماني نٿا ڪري سگهن، پوءِ پنهنجي نا اهليءَ جو ڏوهه مڙهين ٿا ڪامورن تي. انگريزن ٻي به هڪ وڏي ڀلائي ڪئي هن ملڪ تي جو هرهڪ ننڍي وڏي معاملي لاءِ لکت ۾ قانون ٺاهي ويا. ايتري قدر جو کوهه جي ڪيتري ماپ، ڊيگهه ويڪر هئڻ گهرجي اهو به لکت ۾ موجود آهي. ڪنهن به عام رستي کان ڪابه اڏاوت ڪيترا فوٽ ڏور هجي اهو به لکيل آهي. ڪنهن ننڍڙي ڳوٺڙي ٻاهران ڪيترا فوٽ وڻڪار ۽ مال جي چرڻ ۽ ويهڻ جي آسائش هجي اهو به لکت ۾ موجود آهي، انهيءَ ڪري سياستدان، وڏيرا، قبضاگير ۽ غيرقانوني اڏاوتون ڪندڙ قانونن جي ڄار ۾ ڦاٿا پيا آهن. ڄاڻو آفيسر جيڪڏهن قانونن جي نشاندهي ڪن ته ڄٽ وزير ۽ ايم ڪيو ايمي کودڙيا، گارگند تي لهي اچن ۽ پنهنجي پر ۾ سوچين ته ڪامورا کين ڀنڀلائين ٿا يا هٿ وٺي مخالفت ڪن ٿا. پوءِ اهي سياستدانڙا پنهنجي قابليت رڳو انهيءَ ۾ سمجهن ٿا ته اهڙن آفيسرن کي سسپينڊ ڪن يا سندن مشوري جي برخلاف پاڻ حڪم صادرڪن. پنهنجي برادريءَ ۾ ويهي پنهنجي قابليت جي لٻاڙ ائين هڻندا ته مون هيترا آفيسر سسپينڊ ڪيا يا کاتي جي سربراهه سيڪريٽري کي هيئن دٻ ڪڍي، ائين انتظاميه مشينري جو پاڻ پيا ٻيڙو ٻوڙين، پوءِ آفيسر ڇو نه سندن تقليد ڪري ساڳيا غير قانوني آرڊر پاس ڪري پاڻ کي ۽ پنهنجن کي ورسائين؟ ائين هڪ عاليشان نظام جنهن تي حڪومت جو دارو مدار آهي سو ڊانواڊول ۽ تباهه پيو ٿئي، پوءِ چه عجب ته تباهي اچي ٻنڀي تي پهتي آهي.
اهڙي طرح مک ادارا، عدليه، انتظاميه ۽ صحافت تباهه ڪيا ويا آهن. باقي رهي سياست يا جمهوريت تنهن جا به ترا ڪڍيا پيا وڃن. پهريائين ته اها باهوڙ مچائي وئي ته ووٽر اڻ پڙهيل ۽ جاهل آهن تنهن ڪري سندن چونڊيل نمائندن کي ڪا اهميت ناهي. ان ڪري بار بار هزارن طريقن سان جمهوري نظام کي تباهه ڪيو ويو. اليڪشنون اهڙي ته بي ايماني ۽ ڌانڌلي سان ڪرايون ويون جو ماڻهو ۽ ملڪ حيران پريشان ٿي ويا ته هيءَ ته سنئين سڌي حرامپائي آهي. صحيح اليڪشن به جيڪڏهن ڪرايون ته صرف ٻن فوجي جنرلن، هڪ يحيٰ خان ۽ ٻيو اسلم بيگ باقي ٻين پنهنجو به منهن ڪارو ڪيو ته ملڪ ۽ قوم جو به ۽ ان ۾ شامل رهيا هاءِ ڪورٽ جا جج (چيف اليڪشن ڪمشنر) به ته پريزيڊينٽ به، ته فوجي به، ته ڪامورا شاهي به، ته وزيراعظم به ۽ سياسي جماعتن جا غنڊه گرد ٽولا به . هونئن ته چوڻي آهي ته ڪهڙي به بڇڙي جمهوريت جو ترياق (علاج) وري به جمهوريت آهي. پوءِ ڪهڙي به لولي لنگڙي ڇو نه هجي پر ماڻهن جو اکين سان بدمعاشيون ڏٺيون آهن سو جمهوريت تان به هنن جو ويسهه کڄندو ٿو وڃي بلڪ کڄي ويو آهي. پوءِ خدا خير ڪري، الائي ڇا ٿيڻو آهي.
قومن جون تقديرون ائين ملياميٽ ٿي وينديون آهن. اهڙو بغداد ٿيندو آهي جهڙو بغداد ۾ چنگيز ۽ هلاڪو ڪيو، شال ڪنهنکي سمڪ پوي ۽ ڦرڪو ڦري وڃي. هاڻي حڪومت پئي هلي رڳو لفافن، بيان بازي، اشتهاري وعدن ۽ ميڊيا ( ٽي وي، اخبارون، رسالا وغيره) معرفت. اڳ ته چورن جا به ڪي معيار هوندا هئا، هاڻي ته ميڊيا جا به ڪي معيار ڪونه آهن. نج ضمير فروشيءَ کانسواءِ ڪجهه به نه آهي. ڪو ڀته خور، بدمعاش، قاتل مري، ته ان جا فوٽا، ان جي لاش جا فوٽا، رت جا فوٽا، زال ۽ ٻارن جا فوٽا، آخري ديدار ۽ جنازي نماز جا فوٽا، عوام جي همدردي اڀاري، حراميءَ کي هي�