ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

جي هڪ خلاصي ڪمري ۾ آندائون ۽ هڪدم آڪسيجن چاڙهي ڇڏيائون. مير صاحب هڪ گهڙي کن بيهي موڪلايو. مون عرض ڪيو مانس ته ڪمال کي، جو ان وقت ٽنڊي الهيار ۾ اسسٽنٽ انجنيئر هو فون تي اطلاع ڪري ڇڏي پر تاڪيد ڪيومانس ته هارٽ اٽيڪ جو نه ٻڌائيس. صرف اهو چويس ته طبيعت ٺيڪ نه اٿس، سو اسپتال جي ڪمري نمبر فلاڻي ۾ داخل آهي. ٻيو ته رات جو نه، پر صبوح جو دير سان ٻڌائيس. ڏسو اهڙي مهل ڀاءُ ئي ياد اچي ٿو. انهيءَ ڪري چوندا آهن ته ڀاءُ ٻانهن آهي، ٻل آهي. رشتيدار ته گهڻائي ٿين ٿا پر ماءُ ڄاوا ڀائر ۽ ڀينر ڳالهه ئي ٻي آهي. دوست رشتيدار ملي سگهن ٿا پر ڀائر ڀينر ته ڪو نه ملندا. منهنجي گهر واري اڀي پيرين سڄي رات بيٺي رهي. ڄڻ ته سندس ساهه سڪي ويو هو ۽ ڪل جي گهوڙي، روباٽ جيان پي هلي. مان غنودگيءَ ۾ هوس ۽ ڌنڌليون يادگيريون اٿم.
ڊاڪٽر ڪريم عباسي ڏهين بجي صبوح ڌاري آيو ۽ سختيءَ سان منع ڪيائين ته چرڻ پرڻ ته ڇا پر هٿ هلائڻ به نه ڏيوس. پاڻيٺ کاڌو، پاڻي يا کير به، ليٽئي ليٽئي، چمچن سان وات ۾ وجهوس. نرسون اينديون هيون جي پاسو ورائي پٺيءَ کي اسپرٽ ۽ پائوڊر هڻي وينديون هيون، جيئن سڌو سمهئي سمهئي، پٺيءَ ۾ ڦٽ نه ٿي پون جا خطرناڪ ڳالهه آهي.
بعد ۾ خبر پيم ته مير صاحب به رات جو فون جو سئچ ڪڍي سمهندو آهي. ڪوٽ ٻاهران گهنڊ لڳل آهي جو بدر ۽ مولانا زور زور سان وڄايو ته ڏيڍيءَ تي سمهندڙ مير صاحب جو خاص ماڻهو گلالي نڪري آيو. انهيءَ وڃي جتن ڪري ڪنهن ٻانهيءَ کي اٿاريو جنهن وڃي پنهنجي ڍنگ سان مير صاحب کي جاڳايو. مير صاحب بدر کان احوال وٺي کين دلداري ڏئي واپس موڪلي ڇڏيو. پاڻ ڪار ڪڍي سڌو ويو ڊاڪٽر ڪريم عباسيءَ جي گهر ۽ زور زور سان در کڙڪائي کيس ننڊ مان اٿاري ساڻ وٺي آيو.
ٻيو به هڪ واقعو پيش آيو. صبوح جو دير سان اٺين نوين لڳي منهنجي گهر واري ڪمري کان ٻاهر نڪتي ته ڪو ڪئنٽين هجي ته چانهه وغيره وٺجي. ڏٺائين ته هڪڙو ماڻهو در ٻاهران پٽ تي ليٽيو پيو آهي سو کڙڪي تي اٿي ٻانهون ٻڌي بيهي رهيو ۽ چيائين ته ”امان، مان صاحب جو سپاهي آهيان. ڪم ڪار مونکي چئو، مان ڊيوٽيءَ تي حاضر آهيان.“ گهرواري موٽي اچي مونکي ٻڌايو. مون چيو ته ”مون وٽ ته ڪو سپاهي ڪونهي. اندر سڏ ڪيوس ته ڏسان!“ ڏٺم ته ڪورٽ جمعدار محمد جمن راٺوڙ. چيائين ته،”سائين جيئن خبر پيم تيئن هليو آيس. بس منهنجي ڊيوٽي ڏينهن رات هتي آهي. جيڪو حڪم، ڪم ڪار هجي، حاضر آهيان.“ پوءِ ته ڏيڍ مهينو ڏينهن رات اسپتال جي ورانڊي ۾ حاضر هوندو هو. پوليس جي سپاهيءَ کي ڪير جهلي. ماڻهن جا اهڙا قرب وسرئي نٿا وسرن. پنهنجي گهرواريءَ کي به وٺي ايندو هو جا نوڪرياڻي وانگر ڪم ڪار ڪري ويندي هئي. ٻئي منهنجي گهرواريءَ کي سڏيندا هئا، جيجي!
ڪمال کي به جيئن خبر پئي تيئن ٻار ٻچا وٺي ٽنڊوالهيار ڇڏي اچي پنهنجو لطيف آباد وارو گهر وسايائين. ڪمال جي گهر واري روزانو کير ۽ انب جو جُوس ۽ ڪڪڙ جو سُوپ باقاعدگيءَ سان موڪليندي هئي.
پهرئين ڏينهن ڊاڪٽر ڪريم عباسي مونکان ڪو حال احوال نه ورتو، رڳو چڪاسي هليو ويو. ٻئي ڏينهن ڪرسي وجهي ويٺو ۽ چيائين ته ”ڪيئن ٿيو؟ ڇا ٿيو؟ سمورو احوال مونکي ذري پرزي ٻڌايو.“ چي ”تنهنجو وزن به رڳو هڪ سؤ چوويهه پائونڊ، سگريٽ به ڪونه پين، ٻي به ڪا عادت ڪانه، سو مونکي سربستو احوال سمجهاءِ!“
مون ڪورٽ جي ٿڪائيندڙ ڪم ۽ ٿڪاوٽ جو ذڪر ڪندي جڏهن چيو ته ”خيال آيم ته برانڊيءَ ذرو وٺان پر نه ورتم!“ هڪدم چيائين ته ”جي برانڊي پين ها ته اٽيڪ ئي نه ٿيئي ها!“ ڏٺم ته منهنجي گهرواري پاڻ کي گنهگار سمجهي اکيون کڻي هيٺ ڪيون. پوءِ مفصل احوال مرڪي موڪلائڻ، پڙدو ڪيرائڻ ۽ دعا جي ڳالهه ڪئي مانس ته چيائين ته ”جمال صاحب تنهنجي انهيءَ رويي توکي بچائي ڇڏيو نه ته جهڙو تنهنجي ڪارونري رڳ سئو سيڪڙو بند ٿي وئي آهي ته بچڻ هڪ معجزو آهي.“ اٿندي چيائين ”اڃا ٻاهترڪلاڪ خطرو آهي، سو چرپر اصل نه ڪجانءِ.“
ڊاڪٽر ڪريم عباسي اٿي ويو ته مڄاڻ ڪو حيدرآباد جو مشهور بزرگ (سينئر) وڪيل سيد احمد پٺاڻ ڪرسي تي ويٺو هو سو سري اڳتي اچي منهنجي ڀرسان ويٺو. مونکان هڪدم سوال ڪيائين ته ”ابڙو صاحب آپ ڪيا ڪرتي هين. ميرا مطلب هي ڪه ڪيا عمل ڪرتي هين؟“ مان بلڪل نه سمجهيس. چيم ته ”اهوئي جو توهان روز ڏسندا آهيو يعني پوري وقت تي ڪورٽ اچڻ، هر ڪنهن ماڻهوءَ جو ڪم اڪلائڻ ۽ بنا لنچ (منجهند جي مانيءَ) جي شام تائين ويهڻ ۽ پوءِ گهر ۾ پنهنجن ٻارن سان اکٻوٽ کيڏڻ.“ مطمئن نه ٿيو. چيائين ته ”اها مونکي خبر آهي پر ڪو خاص عمل ڪندا آهيو؟“ مون ڪجهه ڳالهه سمجهندي چيو ته ”شاهه صاحب مان ته گناهگار آهيان. مورڳو نماز به ڪانه پڙهان!“ فوراََ چيائين ”نماز وغيره ڪا ڳالهه ناهي، ٻيو ڪجهه ڪندا هجو ته ياد ڪريو!“ مون چيو شاهه صاحب ”ڪجهه نه، ڪجهه به نه!“ اعتبار نه آيس چيائين ”ياد ڪيو مان وري سڀاڻي ايندس!“
مون اڳ به شاهه صاحب جو ڪٿي ذڪر ڪيو آهي. هو تمام قابل ۽ محنتي وڪيل، ون يونٽ اسيمبليءَ جو ميمبر ۽ نهايت شريف النفس ماڻهو آهي. هو ٻئي ڏينهن وري آيو ۽ جهڙوڪر آڏي پڇا ڪرڻ شروع ڪيائين ۽ روزانا معمول پڇندو رهيو ۽ نيٺ پڇيائين ته ”رات جو سمهڻ مهل ڇا ڪندا آهيو؟ مون توهان جون ڊاڪٽر سان ڪيل ڳالهيون سڀ ٻڌيون آهن. مرڻ مهل اهڙو اطمينان، ضرور ڪو سبب آهي.“ اتي مونکي اوچتو سُجهي آيو ته سمهڻ مهل مان درود شريف (درود ابراهيمي ـ نماز وارو) پڙهندو آهيان سو ٻڌايومانس ته پڙهندي ننڊ وٺي ويندي اٿم ۽ صبوح جو جاڳڻ مهل ائين محسوس ڪندو آهيان ته سڄي رات درُود شريف پي پڙهيم. هڪدم چيائين”بس بس، مون پڪڙي ورتو!“ ڄڻ مون ڪو آڌيءَ جو ڌاڙو هنيو هجي. شاهه صاحب مونکي سمجهايو ته ”جمال صاحب هي درود شريف جي برڪت هئي جو توهان اطمينان سان اهو مرحلو اُڪري ويا.“
گهڻن سالن کانپوءِ ڪراچيءَ ۾ سائين پير حسام الدين صاحب سان ملاقات ٿي. شاندار شخصيت جو مالڪ ۽ پُرڪشش چهرو، پر ڪجهه ملول هئو. پڇڻ تي ٻڌايائين ته کيس دل جو مرض هو ۽ ڊاڪٽرن جواب ڏئي ڇڏيو هو. تن ڏينهن دل جا آپريشن ڪونه ٿيندا هئا يا عام نه هئا. ڪجهه ڏينهن بعد ٻڌم ته پير صاحب پنهنجي ڀاءُ پير علي محمد شاهه راشديءَ ڏي منيلا هليو ويو جو راشدي صاحب اتي سفير هو. ڇهن ٻارهن مهينن کان پوءِ پير صاحب موٽي آيو ته سنڌ سينيٽر ۾ (اڳوڻو ميسانڪ لاج) جنهنجو ڊئريڪٽر مرحوم نبي بخش کوسو هو، جو ڏاڍو قابل ۽ چالاڪ هو، پير صاحب سان ملاقات ٿي. ٻاهر نڪتاسون ته مان پير صاحب ۽ غلام رباني آگرو، پيرين پياده پسار خاطر گهمندا گهمندا، ڳائيندڙ ڦوهاري وٽان ڦرندا هوٽل ميٽروپول طرف وڃڻ لڳاسون. ڏٺم ته پير صاحب تسبيح جا داڻا ڦيرائيندو ۽ چپن ۾ ڀڻ ڀڻ ڪندو ٿي هليو. مون ڪجهه اڇاتري انداز ۾ پير صاحب کان پڇيو ته،”پير صاحب هي ڇا؟“ چيائين ته ”جمال صاحب انهيءَ ته مونکي بچايو آهي. منيلا ۾ به سڀني ڊاڪٽرن جواب ڏنو. پوءِ ڪٿان �