ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

ئيندي هئي. هاڻي ٻڌان پيو ته اڄڪلھه جي نامور ڳائڻي عابده پروين، مائي جيوائيءَ جي ويجهي مائيٽياڻي آهي. اڳي اهي مايون في ڪونه وٺنديون هيون، شريف گهراڻن ۾ ڳائي وڄائي اينديون هيون ۽ جيڪا گهور پوندي هئي سا ورهائي کڻنديون هيون. ناچ ڪونه ڪنديون هيون، بس هٿڙا کڻنديون. اڄڪلھه جي ماڊرن ڇوڪرين جيان نچڪو ٽپڪو ڪونه هو ۽ نه ئي پولھه يا ڇاتيءَ جي لوڏ، جيتوڻيڪ نجي عورتن جي محفل هوندي هئي ۽ ڪوبه مڙد ڪونه ايندو هو. باقي عورتون پاڻ ۾ چرچا ڪنديون هيون ۽ ٽهڪڙو مچي ويندو هو. سو به اڻ پرڻيل ڇوڪرين جي غير موجودگيءَ ۾.
هڪڙو واقعو ٿيو جو مائي جيوائي ڪنهن پوليس آفيسر جي گهر ڳائڻ لاءِ نه وئي ته کڻي مٿس فحش هئڻ جو الزام هڻي ڪورٽ ۾ چالان ڪري ڇڏيائين. مائيءَ وڪيل ڪيو عبدالوحيد ڪٽپر کي جو نهايت محنتي، قابل، سمجهو ۽ سٺو وڪيل هئو. منهنجو هم ڪلاسي ۽ سٺو دوست هئو. ڇا ڪيائين جو مونکي بچاءَ جو شاهد ڪري گهرايائين. مونکي جو سرڪاري سمن مليو ته ڪٽپر تي ڪاوڙ ڪڍيم، ڌيرج سان چيائين ته ”ڀائو سچ ڳالهائڻ ۾ توکي ڪو اعتراض آهي ڇا؟“ مون چيو ”قطعي نه!“ چيائين ”پوءِ، بس! مان توکي نه ڪجھه چوان ٿو نه سيکاريان ٿو، جيڪي سچ آهي سو چئي وڃجانءِ!“
پوليس جو وڪيل هڪ هندو، ڀلو ماڻهو ۽ ڏاڍو معصوم شخص هو. ڪورٽ کان ٻاهر ئي ملياسون ته شرارتي مرڪ مرڪي چيائين ”هڪ ننڍي نيٽي جوابدار عورت، وڪيل به نوجوان ته بچاءُ جو شاهد به ٺاهوڪو نوجوان سو به غير شادي شده!“ ايس ڊي ايم هئو هڪ بنگالي نوجوان سي ايس پي آفيسر. اهو به نوجوان پر ڏاڍو ڌيرج وارو، سمجهدار ۽ پروقار. مون شاهدن جي ڪٽهڙي ۾ بيهي قسم کڻي بيان ڏنو ته ”مائي جيوائيءَ کي ٻالڪپڻي کان سڃاڻان!“ ڪٽپر ان کان اڳ منهنجي خانداني پس منظر بابت، منهنجي پيءُ جي علم، اخلاق، عزت بابت ۽ منهنجي حيثيت بابت پڇيو. منهنجي نالي ان وقت ٽنڊي آدم ۾ پنج سؤ ايڪڙ زمين هئي. مون ڏٺو ته ماجسٽريٽ صاحب ڪافي متاثر ٿيو. بعد ۾ مون رڳو امڙ جو ذڪر ڪيو ۽ ائين به چيو ته هر موقعي تي عورتن جي محفل ۾ هوءَ مائي جيوائيءَ کي گهرائيندي آهي ۽ چيم ته ڪو موقعو نه هوندوآهي ته به هوءَ ڪو نه ڪو موقعو ٺاهي وٺندي آهي.
سرڪاري وڪيل رڳو ٻه سوال آَڏي پڇا ۾ ڪيا. هڪ اهو ته ”ڇا مڙدن ۾ به ڳائيندي آهي؟“ ته مون چيو ته ”ائين هجي ها ته منهنجي ماءُ اهڙي ڪڙڪ مزاج آهي جو کيس گهر ۾ پير رکڻ به نه ڏئي ها، شريف خاندانن ۾ اهڙيون عورتون پير پائڻ جي جرئت به نه ڪنديون آهن؟“ وڪيل صاحب ٻيو سوال ڪيو ته ”موقعو نه هوندو آهي ته توهان جي والده ڪو موقعو گهڙي وٺندي آهي، انهيءَ جو ڇا مطلب؟“ مون پر اعتماد لهجي ۾ ته ”بهانا هزار، ڪو ٻار بيماريءَ مان صحتمند ٿي اٿيو، ڪنهن سٺن نمبرن ۾ امتحان پاس ڪيو. ڪا عزتدار خاتون مهمان ٿي آئي، سٺو فصل لٿو ۽ ٻيا ڪيئي اهڙا موقعا!“ بنگالي ايس ڊي ايم متاثر ٿي سرڪاري وڪيل صاحب کي چيو ته ”نوابن جي حويلين ۾ ائين ٿيندو آهي.“ مان ۽ ڪٽپر هڪ ٻئي ڏي ڏسي مشڪياسين. اسين ته نه نواب هئاسين نه حويلين وارا. ايس ڊي ايم صاحب انهيءَ ڏينهن ئي مائي جيوائيءَ کي باعزت بري ڪري ڇڏيو. مائي جيوائيءَ سان گڏ ٻيو به سندس هڪ عزيز جوابدار هئو، جنهن جو نالو شايد غلام حسين هئو، پڪ نٿي پويم. ٻنهي منهنجا ٿورا مڃيا. چي ”سڄي عمر تنهنجو ٿورو ڪونه لاهي سگهنداسون.“ مون چيو ”ٿورو ڇاجو، ڪيس ڪوڙو هئو ۽ مون شاهدي سچي ڏني!“
شاهديءَ جي معاملي ۾ مان ڏاڍو سخت آهيان. مون اڳ ۾ دعويٰ ڪئي آهي ته مان سچ ڳالهائيندو آهيان، اهو کڻي نسورو سچ نه به هجي پر ڪوڙي شاهدي مونکان ڪو به نٿو ڏياري سگهي. دڙي محلي لاڙڪاڻي ۾ اسان باز محمد شاھ جي جاءِ ۾ مسواڙي رهندا هئاسون. ڀرسان لڳو لڳ آڍي مل جو طنبيلو هو جنهن ۾ سندس ٽانگا ۽ گهوڙا بيهندا هئا. مان شام جو پنهنجن دوستن جلال پٺاڻ ۽ هڪ غريب ڪڙمي هوندو هو خميسو، انهن سان گڏ پنڌ ڪرڻ ويندو هئس. سج لٿي کانپوءِ موٽي، در جي ٻاهران رستي تي ڪلاڪن جا ڪلاڪ ڪچهري ڪندا هئاسون.
هڪ رات بيٺا هئاسون ته گهر جي ڪوٺي تان عورتن جون چور! چور! جون دانهون آيون. مون نه ٻڌيون پر جلال تمام سياڻو ۽ سريلو ماڻهو تنهن چيو ”ڀڄ! مٿي تنهنجي گهر ۾ چور گهڙيا آهن.“ گهر ۾ هجن ٻه ڇوڪريون ادا شمس جي نوجوان زال ۽ اسان جي ڪنواري وڏي ڀيڻ. هڪ سيڪنڊ لاءِ مون جلال ڏي ڏٺو ته هن پنهنجي لٺ منهنجي هٿ ۾ ڏني ۽ چيو ”زناني عالم ۾ مان ڪيئن هلندس؟“ مان لٺ وٺي مٿي ڀڳس ته جلال جو پٺيان آواز ٻڌم ته ”مقابلو ٿئي ته هڪل ڪجانءِ اسين ٻئي پهچي وينداسون.“ مان به هڪلون ڪندو مٿي پهتس ته چور ڀڄي چڪا هئا. ڇوڪريون ڪمري جو در اندران بند ڪيون ويٺيون هيون. بند ڪمري مان آواز، جلال جهڙو خبردار ماڻهو ئي ٻڌي سگهيو ٿي جو لٺ، لوڙھ يا هنٽر سدائين پاڻ سان رکندو هو.
مون ڇوڪرين کي سڏ ڪيا ته در ئي نه کولين. نيٺ جڏهن پڪ ڏياريمان ته چور ڀڄي ويا، تڏهن در کوليائون. ڪرڙيءَ وانگر ٿڙ ٿڙ ٿي ڏڪيون. اسان جي ننڍڙي سؤٽ زيب النساءَ به هئي. مون هيٺ وڃي جلال وارن کي چيو ته ”توهان ڀلي وڃو!“ جلال چيو ”تون ڀلي مٿي ادين وٽ وڃ. اسين اڃان اڌ ڪلاڪ کن هت ترسنداسون، متان دشمن هجن ۽ وري موٽي اچن، پوءِ وڃي شمس صاحب کي اطلاع ڪري واپس پنهنجي گهر وينداسون.“ ڪلاڪ کن ۾ ادا آيو ۽ صورتحال ڏسي چيائين ته ”چور آڍي مل جي ڪوٺي تان آيا آهن، اتان ئي موٽي ويا آهن.“ ٻئي ڏينهن آڍي مل کي گهرائي چيائينس ته ”چور پيدا ڪر نه ته توکي ٻڌرائيندس!“ آڍومل ، شريف ماڻهو، قسم کنيائين ته سندس فرشتن کي به خبر ڪانهي. ادا ڪاوڙجي آڍي مل تي ايف آئي آر ڪٽائي. چيائينس پوليس پاڻهئي سچي ڪرائيندءِ. شاهديءَ ۾ نالو منهنجو ۽ ننڍڙي ادي زيب النساءِ جو ڄاڻايائين. مون ادا کي صاف انڪار ڪيو ته ”مان شاهدي ڪونه ڏيندس!“ پوليس شناختي پريڊ ڪرائي ننڍڙي ادي ته جهٽ وڃي آڍي مل تي هٿ رکيو. مون کي پوليس سڏايو ته مون چيو، ”مون چور ته ڏٺائي ڪونه ۽ آڍومل پاڙي جو ماڻهو آهي انهيءَ کي ته اسان سڀ اڳواٽ سڃاڻون ٿا باقي مٿس هٿ رکي سڃاڻپ ڪهڙي ڪيان؟“ ادا کي اها خبر پئي ته مون تي ڪا ڪاوڙ ڪانه ڪيائين ۽ پوليس ۾ وڃي ڪيس واپس ورتائين.
ٻيو واقعو اهو ٿيو جو مشهور هاري اڳواڻ مولوي نذير حسين جتوئي جيل ۾ هئو ته سندس معصوم نياڻي، پنجن يا ڇهن سالن جي، کي ڪو شاهينگ اغوا ڪري ويو. سڄي لاڙڪاڻي ۾ هاهوڙ مچي وئي. اسان جي اوطاق، شمس جي آفيس به شهر جو هڪ مرڪز هئي. گهڻيئي هاري ڪارڪن، ليڊر ۽ عوام اچي نڪتا. تاج محمد ابڙو خاص طور جوش ۽ جاکوڙ ۾ هو. چئني طرف ماڻهو جيپن ڪارن تي ۽ پيدل نڪري پيا. نيٺ ڏينهن وچ ۾ جوابدار کي نئون ديرو ڀرسان نياڻيءَ سميت پڪڙيو ويو. هاڻي سوال اٿيو فرياد جو. ٿاڻي جو وڏو منشي پاڻ اچي اسان جي اوطاق تي ويٺو ۽ چيائين ته ”سائين ڪيس سچو آهي. جوابدار سڳ سوڌو پڪڙيو آهي. فرياد مان پاڻ ٿو ٺاهيان توهان رڳو شاهدن جا نالا ڏ�