ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

�ن لوڏي يا ڌوڏي نه ٿيون سگهن. پوءِ ڳالهه نڪتي ڪميونسٽ پارٽيءَ جي ميٽنگن جي جتي فيصلا ٿيندا هئا رڳو ٽڪراءَ جا ۽ ان لائين سان مونکي ڪجهه اختلاف هئو .جڏهن ڀٽو صاحب پاور ۾ آيو. وزير خارجه ٿيو ته مونکي موقعو مليو. ڀٽي صاحب ۽ سندس وڏي ڀاءُ مرحوم سڪندر علي بابت مان اڳيئي ڪجهه لکي چڪو آهيان. تاج محمد ابڙو، ڀٽي صاحب کي ڪافي ويجهو هئو ۽ سندس نجي محفلن جو رڪن هو. مون تاج محمد کي چيو ته ”ڇو نه ڀٽي صاحب کي چئي سوڀي کي جيل مان آزاد ڪرائجي؟“ تاج محمد کي اها ڳالهه پسند آئي ۽ هن ڀٽي صاحب سان ڳالهايو. ڀٽو صاحب خود ان خيال جو هو ته روس سان لاڳاپا وڌائجن، سو هڪدم هائو ڪيائين. سوڀو جيل مان نڪري گهر آيو ۽ پاڻ کي ڳوٺ تائين محدود رکيائين.
ڀٽي صاحب بعد ۾ تاج محمد کي چيو ته هو ڪميونسٽ پارٽيءَ تان بندش لاهي پيو ۽ ڀلي پارٽي کلم کلا پنهنجي منشور مطابق ڪم ڪري. ڀٽي صاحب ائين ڪري ڏيکاريو، پر پارٽي وارا ٻاهر ڪو نه نڪتا. سو تاج محمد کي چيائين ته ”هاڻي چئه نه پنهنجي دوست کي ته ڪميونسٽ پارٽيءَ کي بي ڌڙڪ منظم ڪري!“ تاج محمد به تمام ذهين ۽ اونهي سوچ وارو ماڻهو هو سو مونسان صلاح ڪيائين. مون چيو بظاهر ته ”اها ڳالهه ٺيڪ ٿي لڳي باقي فيصلو سوڀو ڪندو.“ تاج محمد چيو ته ”هل مونسان ٻنڊيءَ ته سوڀي سان ملي اچون!“ مون چيو ”هل!“ بگيءَ ۾ چڙهي لاڙڪاڻي کان ٻنڊيءَ پهتاسون. سوڀو قرب سان مليو. مون لاءِ سوڀي سان اها پهرين قريبي ملاقات هئي. مان نوڪريءَ ۾ هئس ۽ ڪڏهن به ڪنهن وڏي پارٽي ليڊر سان منهنجي نجي ملاقات ٿيل ڪا نه هئي. سواءِ جمال الدين بخاري، سلام بخاري ۽ اعزاز نذير جي، جيڪي ڏاڍا مخلص داناءَ ۽ پارٽي سان سچا هئا. امام علي نازش سان ته ڪيئي ملاقاتون پارٽي ميٽنگن ۾ ٿيون هيون پر اهو هنن جي ڀيٽ ۾ ڄاڻ ٻالڪو هئو.
سوڀي سڄو ڏينهن رهائي ڇڏيو ۽ منجهند جي ماني به کارايائين. تاج محمد مونکي پيو ٺوٺيون هڻي ته ڳالهه ڪڍ! پاڻ ڇاڪاڻ ته ڪميونسٽ پارٽيءَ جو باقاعده ميمبر هئو. ان ڪري پارٽي نظام جي پابندي ۾ جڪڙيل هئو. نيٺ مون ڳالهه ڪڍندي چيو ته ”مان سياست مان ڪو نه ڄاڻان پر ڀانئجي ٿو ته سٺو موقعو آهي، هٿان نه ڇڏجي!“ سوڀي تاج محمد ڏي نهاريو ته ان به تائيد ڪئي. سوڀو ڇاڪاڻ ته عملي سياست ۾ رهيو هئو. جدوجهد به ڪئي هئائين ۽ تجربيڪار به هئو سو فيصلي جي قوت ۽ صاف ذهن سندس ٻڌا ٻانها هئا. ٺهه پهه جواب ڏنائين ته ”واهه جو ٿا ڏس ڏيوم ته هٿ وٺي سڀ پارٽي ميمبر ۽ ڪارڪن ظاهر ڪري پليٽ تي رکي ڀٽي صاحب کي ڏيان ته جڏهن وڻين تڏهن کين واڙي ۽ جيل ۾ وجهي ڇڏين!“
سياست ۾، اڳتي هلي نڪرندڙ نتيجن جو خيال رکڻ، هڪ ڏاهي سياستدان جو اولين فرض آهي. اسين ٻئي ماٺ ٿي وياسون، پنهنجي وزن جو پتو پئجي ويو ته سوڀي جي ڀيٽ ۾ اسين ڇوڪراٽ ۽ سيکڙاٽ هئاسين. هيڏانهن هوڏانهن جون ڳالهيون ڪندي ٽپهري جو بگيءَ، چڙهي واپس لاڙڪاڻي آياسون. ڏينهن تاريخ ۽ سن مونکي ياد ڪونهي باقي سوڀي کي ضرور ياد هوندو. سندس ياداشت غضب جي آهي ڳالهائيندو ته سڄي اڌ صدي جي تاريخ، واقعات ۽ شخصيات سميت، ٻڌائي وڃي پار پوندو، جهڙو ڪمپيوٽر. باقي سوڀي جي اها ڳالهه ته کيس چين جي حمايت ۾ بيان ڏيڻ لاءِ چيو ويو. ان ۾ مان شامل نه هئس. منهنجي پرپٺ تاج محمد ابڙي ڳالهه ڪئي هوندي. مان ته اڳواٽ ئي چين جي هندوستان تي حملي کي نندي چڪو هئس.
اها مون تي ڪا خاص مهرباني آهي جو هڪوار ملاقات ٿيڻ کان پوءِ ماڻهو مون تي مهربان ٿي وڃن ٿا. ڀلي سياستدان هجي، ليڊر هجي، مذهبي عالم هجي، ڪامورو هجي، چور هجي، ڌاڙيل هجي، سردار هجي، وڏيرو هجي يا عام ڪمي ڪاسبي. مهربان به اهڙا جو ماڻهو مونکي پنهنجو ويجهو دوست يا عزيز سمجهڻ لڳندا آهن، حالانڪ اسان ۾ ڪا به مشترڪ هڪجهڙائپ ڪا نه هوندي آهي. چوندا ته پليجو تنهنجو دوست آهي. سوڀو تنهنجو دوست آهي. ڄام صادق علي تنهنجو دوست آهي. شيخ اياز تنهنجو دوست آهي. رباني تنهنجودوست آهي. وغيره وغيره. مان چوندو آهيان ته ”ڀائو سندن مهرباني جو مونتي مهربان آهن. هو وڏا ماڻهو آهن، مان سندن عزت ڪندو آهيان. دوست اهي جن سان حجت ڪري سگهجي، مون ڪڏهن ڪنهن سان حجت نه ڪئي آهي. تابعداري ڪئي آهي. حاضر حاضر چيو آهي ته ۽ وت آهر، حدن اندر، مڃوتي به ڪئي آهي.“ ٻڌو ٻانهو ڪنهنجو ڪو نه رهيو آهيان. ٽوپي لاهڻ ڪنهن کي ڪو نه ڏني اٿم، سو انهيءَ هڪ ملاقات ۾ سوڀو به مون تي اهڙو مهربان ٿي ويو جو وقت بوقت وٽس وڃان ته پاڻ اچي در کولي اندر ويهاري ڪلاڪ ٻه رهاڻيون ڪري. هت ڪراچيءَ اچي ته به فون ڪري مونسان ملڻ اچي. مان به ساڻس مريدن وانگر پيش اچان.
سرڪار مير علي احمد خان ٽالپر، مرڪز جو وزير دفاع هو. مونسان ايڏو مهربان جو سندس رهائشگاهه تي وڃان ته به اطلاع ملڻ سان پاڻ دروازي تائين هلي اچي دروازو کولي ۽ وٺي وڃي. اندر خاص ڪمري ۾ ويهاري جتي الائي ڪهڙا ڪهڙا وڏا ماڻهو ويٺا هجن، مان معمولي ماڻهو پر سڀني جون نظرون مونڏانهن کڄي وڃن ته هي الائي ڪهڙي رپ اچي نڪتي. ڪيترا ماڻهو مون وٽ ڪم کڻي ايندا هئا ته مير صاحب تنهنجو دوست آهي، هي ڪم ڪرائي ڏي! مان چوندو هئس ته ”بابا خدا پناهه ڏئي، ڪٿي مان ڪٿي مير صاحب جي دوستي. مان سندن سلامي آهيان ۽ هو مهربان آهي. اهڙڻ وڏن ماڻهن وٽ ڪم کڻي ڪيئن وڃبو. اهو ئي ڪافي آهي جو عزت ڏين ٿا.“ ڪڏهن ڪم جو نه چيو. وڃبو هو. ويهي چڱيون چڱيون ڳالهيون ٻڌي، ذهن کي تازو ڪري، موڪلائي اچبو هو. مير صاحبن جهڙي وضعداري ۽ شانائتي روش، مون ڪنهن وٽ ڪا نه ڏٺي، ڄام صادق علي به وڏو وضعدار ۽ شانائتو ماڻهو هو پر تڏهن به سندس محفل ۾ ڪي گفتا اهڙا استعمال ڪيا ويندا هئا جن جو مير صاحب جي محفل ۾ تصور به نٿو ڪري سگهجي. مير صاحب ڪنهنکي ايترو به ڪو نه چوندو هو ته تو واري ڳالهه غلط آهي يا ڪوڙ آهي. صرف تعجب سان چوندو، ”سرڪار، واقعي ائين آهي؟“ ته اڳئين جي منهن جو پنو لهي ويندو. ۽ سمجهي ويندو ته مير صاحب سندس ڳالهه تي اعتبار نه ڪيو ۽ ماٺ ٿي ويندو.
مير صاحب تي لکڻ ويهو ته ڪتاب لکجي ويندا، مون وٽ نه اهڙا لفظ آهن نه وقت. وقت جي ڳالهه ان ڪري پيو ڪيان جو منهنجي حياتي هينئر لڙي ٽپهري تي اچي بيٺي آهي. چوندا آهن ته لهندڙ سج ويرم ئي ڪا نه ڪندو آهي. اکئين ويٺو ڏسان ته حياتي وٿين مان وهندي پئي وڃي. مير صاحب سڀ السلام عليڪم بجاءِ چوندا، ”سرڪار، بسم الله، حياتيءَ جو خير.“ بسم الله چوڻ، ڪنهن کي ويلڪم يعني ڀليڪار ڪرڻ جو ڪهڙو نه پيارو انداز آهي، گڏوگڏ حياتيءَ جو خير، وڃي ٿيا سڀ خير! موڪلائڻ جو انداز به نهايت نرالو ۽ پيارو.
اسلام آباد ڪنهن خانگي ڪم سان ويس. ٽي ڏينهن هوٽل ۾ رهيس ۽ سرڪار مير علي احمد خان، ڊفينس منسٽر کي سندس جي ايڇ ڪيو واري آفس فون ڪيم. هڪدم پڇيائين، ”سرڪار ڪٿي آهيو، ڪيترا ڏينهن ٿيا آهن.“ جواب ٻڌڻ سان پاڻمرادو ميار ڏنائين ته ”پوءِ ملاقات به ڪانه ٿي“ ٻيا منسٽر صاحب اهڙا جو ملاق�