ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

رکائي انهيءَ مهل روانو ٿيس. پيلؤ ۾ منهن اونڌاري اچي پهتس. يارن دوستن منهنجي حالت ڏسي چيو ته ”اسان ڀانيون ته بهانو ڪيو اٿئي پر تون ته واقعي بيمار آهين.“
ناشتو ڪري چانهه پي جو جيپ ۾ ويٺاسين ته سڌو آڌي رات ڌاري اچي ميرپورخاص نڪتاسين. نه سيٺ نهالچند ڏي لڙياسين نه ٻئي پاسي. مان سڌو ويس عبدالحق جي گهر جو اتي ڊي ايس پي هو. منهنجي ڀيڻ منهنجي حالت ڏسي پريشان ٿي وئي. ماني ٽڪر کارائي سمهاري ڇڏيائين. صبوح جو دير ڀرو اٿيس. ڪپڙا ڪڍي وهنجڻ لاءِ تيار ٿيس ته اوچتو ڪوٽڙيءَ کان منهنجي گهر واري به ڀاءَ کان جيپ وٺي اچي پهتي. اچڻ سان ڏوراپا ڏيندي چيائين ته ست اٺ ڏينهن ٿي ويا، نه خط نه پٽ، نه نياپو نڙو، انتظار ۾ ادا کي چيم ته گاڏي ڪري ڏي مان وينديس، پر منهنجي جو حالت ڏٺائين ته سڀ ڏوراپا لهي ويس. اول ته سنوارت(ڏاڙهي لاهڻ) جو سامان کڻي آئي ۽ پوءِ وهنجي سهنجي ڪپڙا پائي ڊي سي صاحب سان ملي، اليڪشني سامان متعلقه آفيسرن حوالي ڪري، سڄو ڏينهن سمهي آرام ڪيم. شام جو مير احمد خان ٽالپر سان ملي سڄو احوال ڏنم ۽ اليڪشن کٽڻ جي مبارڪ ڏنم. مير صاحب درويش صفت ڀلو ماڻهو هو. مير محمد خان ٽالپر جو وڏو ڀاءُ هو. ٻئي ڏينهن عبدالحق کان جيپ وٺي ٻارن سوڌو اچي کپري پهتس.
هيءَ هيڏي ساري ٿر جي سفر جي تمهيد ٻڌم جو شيخ اياز صاحب ٿر گهمائڻ جو بار مون تي رکيو هو. مونکي خبر هئي ته ٿر گهمڻ مذاق ناهي جيسين آفيسرن ۽ تر جي نيڪ مڙدن جو تعاون نه هجي.
کپري پهتس رات جو هڪ بجي. سنڌي روايت موجب، عبدالحق صاحب ماني کارائڻ کانسواءِ ڇڏيئي نه، سو رات جا نون ڏهه ته ميرپور خاص ۾ وڄي ويا. ٻئي ڏينهن سڄي کپري شهر ۾ چؤٻول ٿي ويو ته جج صاحب آڌي رات جو سفر ڪري زال ۽ ٻار (هڪڙي شاهده مائي ڄاول هئي) سميت آيو آهي. صبوح ساڻ منهنجي دوست ڊاڪٽر سانوڻ خان اچي ڇنڊ پٽيم ته ”تنهنجو مٿو خراب ٿيو آهي جو آڌي رات جو ٻارن سان ٿو سفر ڪرين! ميان، رحيم هنڱورو اڃا ڀڳل (روپوش) آهي ۽ پير سائين بادشاه (پيرپاڳاري) جي حڪم تي به پيش نٿو پوي ... ظالم اهڙو آهي جو ٻارن ۽ زائفن کي به گوليون هڻي ماري کلي ٽهڪ ڏئي ٿو!“ ڪوٽ ڏانهن ايندي منهنجي وفادار پٽيوالي فيض محمد به ڳالهايو. چي ”بادشاهه اهڙا ڪم ڪبا آهن ڇا؟ مهرباني ڪري وري اهڙي غلطي نه ڪجو؟“ شام جو رائصاحب شيوڪرام ۽ شهر جا عزتدار ماڻهو به حال وٺڻ آيا. موضوع اهو ئي پر مونکي اڻ لکي خوشي ٿي ته منهنجي انهيءَ معمولي عمل سان عام ماڻهن ۾ اهو جذبو اتپن ٿيو ته ملڪ هروڀرو ويهڻ کان ڪونه ويو آهي، اجايو ڏر به مناسب ناهي.
حڪمران جي عمل جو مظاهرو جادوئي ڪرتب ٿو ڏيکاري. مان نڪو انتظامي آفيسر هئس نه حڪمران، پوءِ به ايڏو اثر ٿيو جو کپري جي بازار، جا سج لهڻ سان بند ٿي ويندي هئي. سا رات جو اٺين نائين تائين کليل رهڻ لڳي. مون وٽ روزانو شام جو رمي راند، تاس جي پتن واري ٿيندي هئي جنهن ۾ ڊپٽي ڪليڪٽر، ايس ڊي او ۽ ڊاڪٽر شامل ٿيندا هئا. رات جو يارهين بجي ايس ڊي او صاحب اڪيلو ئي اڪيلو پنهنجي بنگلي ڏانهن روانو ٿيندو هو جيڪو شهر کان ٻاهر، اڌ منو ميل پري اوجهڙو ۾ هوندو هو. ايس ڊي او صاحب، مرحوم نور محمد سمو، جهلڻ باوجود ڪونه مڙندو هو. چوندو هو ته مان به ڪچي جو رهاڪو (ماڙي جلباڻي جو) لنڊيون لتاڙڻ جو عادي آهيان. جلد ئي رحيم هنڱوري کي پير صاحب پاڳاري جي مريدن پڪڙي ختم ڪري ڇڏيو ۽ ملڪ تان ڏرت ٽريو.
شيخ اياز صاحب جي ٿر گهمڻ جو بندوبست ڪرڻ لاءِ مون ميرپور خاص جي آفيسرن ۽ کاتن جو جائزو ورتو. خبر پيم ته مليريا کي ختم ڪرڻ واري کاتي وٽ جيپون ۽ گاڏيون جام آهن. کاتي جو سربراهه هئو ڊاڪٽر واحد بخش وڳڻ جو لاڙڪاڻي ضلعي جو، قنبرتعلقي جو هو ۽ ڪراچيءَ ۾ گڏ پڙهندا هئاسين. ساڻس چڱي موچاري ڄاڻ سڃاڻ هئي. وڏي ڳالهه ته ادا شمس جو پيالي ڀائي (هم نواله، هم پياله) هو. کلڻو ڳالهائڻو باغ و بهار شخصيت جو مالڪ. منهنجو ته مسئلو ئي حل ٿي ويو. دل تان بار لهي پيو. وٽس لنگهي ويس. ڏاڍو خوش ٿيو. خوشيءَ سان سڄو بندوبست ڪرڻ قبول ڪيائين. شرط اهو وڌائين ته پندرهن ويهن ڏينهن جي مهلت ڏيو. مون چيس ته تاريخ تون مقرر ڪر.
ماتحت آفيسر گهرائي ميٽنگ ڪري سڄو پروگرام ٺاهي پروگرام جوڙيائون. 1966ع ون يونٽ جو دؤر هو سو ماتحت آفيسر، ڊاڪٽر، ڊرائيور سڀ پنجابي هئا، جن کي شيخ اياز جي اهميت جي خبر ئي ڪانه هئي. پر واحد بخش وڳڻ مٿن ڪافي رعب وڌو ته ”وي آءِ پي مهمان آهن سو پورو پورو خيال رکجو!“ وري مونکي شرط وڌائين ته ”هڪ ڏينهن اڳواٽ اچجو منهنجي دعوت کائجو(قبول ڪجو)!“ مون چيو ”بيشڪ پر سٺو سرڪاري بنگلو مخصوص (رِزرو) ڪرائجو! ڇاتيءَ تي هٿ هڻي چيائين ”حاضر! جيڪي حڪم.“ مون شيخ صاحب کي اطلاع ڪيو ۽ هن صاحب رشيد ڀٽي، غلام رباني آگرو ۽ سائين محمد ابراهيم جويو کي ساڻ کنيون، ڏاڍي سٺي سنگت هئي.
لڙي ٽپهري مهل ميرپورخاص پهتاسون. ڊاڪٽر واحد بخش وڳڻ، ڏاڍي خوشدليءَ سان اسانجو استقبال ڪيو. هڪ خلاصو سرڪاري بنگلو اسان لاءِ مخصوص ڪرايو هئائين جتي آرام سان ٿانئيڪا ٿي ويٺاسون. رات جو وڳڻ صاحب پُر تڪلف سُرڪيءَ واري دعوت (wet dinner) ڪئي. ٿڪ ئي لهي ويا. وڳڻ صاحب شيخ اياز جي اهڙي پيو عزت ڪري جهڙي مرشد جي! سندس ماتحتن کي اها ڳالهه سمجهه ۾ نه ٿي آئي ته سندن صاحب، هڪ وڪيل جي ايڏي عزت ڇو ٿو ڪري؟ وڳڻ صاحب هڪ صاف ذهن جو سنڌي قومپرست هئو. سندس پنجابي ماتحتن لاءِ اهڙو جذبو سمجهڻ واقعي محال هو. رات جو خوب سمهي ننڊ ڪئيسون. صبوح جو آرام سان اٿي ناشتو پاڻي ڪري وهنجي سهنجي اڇا ڪپڙا پائي تيار ٿياسون ته ٻه جيپون ۽ هڪ ڪار گاڏي (پڪ اپ) مڇرمار ڊاڪٽرن ۽ ڊائيورن سميت اچي هڪيا حاضر ٿيا. راشن پاڻي، ڀاڄيون ڀتيون ۽ پئٽرول جا ڊرم گاڏڙي جيپ ۾ هئا.
اسين به بسم الله ! ڪري جيپن ۾ چڙهي ويٺاسون. قدرت اسان تي اهڙي مهرباني ڪئي جو بادل ۽ ميگهه ملهار جي موسم ڄڻڪ اسان جي آڌرڀاءُ لاءِ سيڙجي بيٺي هئي. نئون ڪوٽ تائين سفر به سڻانگو ۽ چوڦير ساوا کيت ۽ ٿڌڙي هير هئي. موسم ۾ خنڪي هئي ۽ اياز آسمانن ۾ ٿي اڏاميو. اسانجي منزل هئي سڌو ننگر پارڪر وايا اسلام ڪوٽ ۽ ويراواهه پر سڄي هٿ تي مٺيءَ جو رستو ڏسي مون چيو هلو مٺيءَ، ڪنهين اعتراض نه ڪيو. مٺيءَ ۾ مختيارڪار ۽ مکيءَ آڌرڀاءُ ڪيو، ماني به کارائي، مانجهاندو ڪري مٺي شهر گهميوسين ۽ تڙ ٿي، يعني کوهه تي به وياسون. ٿري ماڻهو ننڍي کوهه کي چون وانءِ. سفر جو مزو، تڙ تڪڙ ۽ ڀڄ ڀڄان ۾ ناهي، سو آرام سان رهي پياسون.
صبوح جو چيم ته هلو ڏيپلي. ٿوري آنا ڪاني ٿي پر راءِ اها بيٺي ته آيا آهيون ته ڇو نه ڏيپلو ڏسجي جنهن هيڏا وڏا ذهن پيدا ڪيا هئا. جيپن پنڌ سؤلو ڪري ڇڏيو آهي نه ته ا�