ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

�ي ٽي ڏينهن لڳندا هئا ڏيپلي پهچڻ ۾. اصل سرڪاري اعلان نامو (سرڪيولر) جاري ٿيل آهي ته ڪو ٿري آفيسر هڪڙو ڏينهن موڪل وٺي ته کيس ٽي ڏينهن وڃڻ جا ۽ ٽي ڏينهن موٽڻ جا واڌو ملندا ڇو ته سفر اٺن تي ڪبو هو ۽ وچ تي ڊاٻو (منزل) به ڪيو ويندو هو. ڪچڙي منجهند جو اچي ڏيپلي پهتاسون. تمام ننڍو ۽ معمولي شهر آهي. گهڙيءَ ۾ سڄي ڳوٺ کي خبر پئجي وئي ته مهمان آيا آهن. هڪ خوبرو کلمک نوجوان اچي اسان سان مليو ۽ اهڙو قرب ڏيکاريائين جو اسين سندس چيچ ۾ ٻڌجي وياسين. اسين پيا وڃان وڃان ڪيون ۽ هو ڇڏيئي نه. چي ”ماني کائڻ کانسواءِ نه ڇڏيندو سانوَ!“ ڊاڪٽر صالح ميمڻ ۽ ڊاڪٽر سڄڻ ميمڻ جو ويجهو عزيز هئو. اياز کانئس اوسي پاسي، گاهن گلن، پوشاڪن ۽ ريتن رسمن بابت چڱي چوکي پڇا ڳاڇا ڪئي ۽ پنهنجي ڪتابڙي (ڊائري) ۾ ٽِپ (نوٽ) لکندو ويو.
مانيءَ کانپوءِ اسان موٽڻ جي ڪئي ته هن چيو ته ”هت سارڻ ڍنڍ نه ڏٺؤ ته ڄڻ ڏيپلي آيا ئي ڪونه!“ چي ”قدرت جو ڪرشمو آهي. سڄو ڏينهن ٽرڪون ڀري لوڻ ڪڍوس ته به صبوح جو ڍنڍ لوڻ سان اهڙيائي ٿمي پئي آهي.“ ـ ”ڀائي گهڻو پري آهي؟“ چي ”گاڏين ۾ ويهو ته اڌ ڪلاڪ ۾ ڏسي موٽي به ايندؤ!“ اهو قدرت جو ڪرشمو به ڏسي آياسون. صاف اڇو ڪپهه جهڙو لوڻ جيترو وڻيوَ اوترو ميڙي، ڀاري گاڏيون (ٽرڪون) ڀري کڻو پر لوڻ کٽڻ جو ئي ڪونهي. صبوح تائين کوٽ پوري! اڳي هرڪو مقامي ماڻهو توڙي دڪاندار ۽ واپاري بنا روڪ جي اڻ ميو لوڻ کڻي ويندا هئا پر پوءِ سرڪار ڍنڍ ٺيڪي تي ڏئي ڇڏي. اهڙي هڪ ڍنڍ مون تعلقي کپري ۾، گرهوڙ شريف ويندي، هٿونگي طرف به ڏٺي هئي.
موٽندي اسان جي ميزبان چيو ته ”ڀرسان ئي هڪ سير سپاٽي (پڪنڪ) جي سهڻي جڳهه آهي هلو ته اتان گهمي اچون!“ـ ” ڀائي آهي ڇا؟“ چي ”تلاءَ آهي، وڻ آهن، وسڪاري ۾ ماڻهو اتي سڄو ڏينهن گذاريندا آهن. ٻوڙ ماني پلاءُ پيا پچندا آهن. بس هلو!“ سندس قرب ۽ سڪ ڏسي وياسون. نڪو هو تلاءُ نڪو وڻڪار. هڪ کڏو هو، ڪنهن بنگلي جي ڊرائنگ روم (اوطاقي ڪمري) جيڏو، جنهن ۾ ڦڙو به پاڻيءَ جو ڪونه هئو. هڪڙو ٻه وڻ ڪونڀٽ جا هئا. ٻيو مڙيئي خير! چيائين ته ”مينهن پوڻ سان هي ڀڏو ايترو ڀرجندو آهي جو ماڻهو ان ۾ ترندا آهن. ڳالهه کي وزندار بڻائيندي ٻڌايائين ته هڪ آفيسر ان ۾ ٻڏي به ويو هو!“ سندس دل رکڻ لاءِ واهه واهه ڪئيسون. گڏوگڏ اهو به محسوس ڪيوسون ته جت وڻ ناهي اتي ڪانڊيرو به درخت. ٿر جي واري ۽ ڀٽن ۾ اهڙي جاءِ هجي جنهن جي پاڻي ۾ ماڻهو ٻڏي وڃي، واقعي وڏي ڳالهه آهي.
انهيءَ جوان جا احسان، نه وسارڻ جا آهن نه ان جو ڪو معاوضو ٿي سگهي ٿو. پر اسان شهرين جا ڏسو افعال! ڏهن سالن کانپوءِ اهو نوجوان مون سان ڪراچي ملڻ آيو جڏهن مان اسيمبليءَ جو سيڪريٽري هئس. ٽي چار دوست به ساڻ هئس جن سان شايد ڊاڙون به هنيون هجائين ته مان سندس تمام قريبي واقفڪار هئس. الميو ته ڏسو ته مو ن کيس سڃاتو ئي ڪونه. هو ويچارو ڏاڍو ڦڪو ٿيو. پوءِ ته مون ماحول سڌارڻ جي ڏاڍي ڪوشش ڪئي، ڪوڪا ڪولا به گهرايم ۽ مانيءَ جو به زور ڀريومان، پر ڳالهه نه ٺهي نه ٺهي. ماني قبول نه ڪيائون ۽ مان به ڏاڍو ڦڪو ٿيس، اڄ ان واقعي جو جائزو وٺان ٿو ته مون به ڏوهه ڪونه ڪيو. ڏهه سال گذري ويا. شڪليون صورتون ئي مٽجي ٿيون وڃن. وري اوچتو اچي نڪرن، ماڻهو ڪيئن سڃاڻندو؟ اڳواٽ فون ڪري، يادگيرو ڏياري اچي ها ته نه پاڻ ڦڪو ٿئي ها، نه مونکي ڏٺو ڪري ها. رڳو اڳواٽ خط لکي ها ته به ڳالهه ٺهي وڃي ها. مونکي ته سندس نالو به وسري ويو آهي.
ڳالهيون وسرن ٿيون. وقت وڏو ظالم آهي. وِٿيون وجهيو ڇڏي. اسلام ڪوٽ واري سيٺ نهالچند وٽ مان ٻه دفعا ويس. هڪ دفعو پاڻ مون وٽ لطيف آباد حيدرآباد ۾ ڪنهن ڪم سان آيو. ڪم به ڪرائي ڏنومانس. پندرهن ويهن سالن کانپوءِ بدر ٿر ويو ته پارت ڪئي مانس ته سيٺ نهالچند سان ضرور ملي ۽ منهنجا سلام پهچائيس. بدر وٽس ويو پر سيٺ کي مان اصل ياد نه پيس. بدر ٻڌايو ته سيٺ جي پٽ الائي پوٽي به گهڻو ئي ياد ڏياريس ته ”جمال صاحب ۽ شيخ اياز صاحب هت آيا هئا ۽ اسين ساڻس لطيف آباد ۾ فلاڻي ڪم سان ويا هئاسون پر سيٺ کي اصل ياد ڪونه آيو.“ هاڻي اميد ته ڏيپلي وارو نوجوان مونکي معاف ڪندو. لٿ پٿ ٿي وئي. جي ڪوئي ٿري ائين وساري سگهي ٿو ته ڪراچي، جو ماڻهن جو جهنگل آهي، اتي ڪير ٿو ڪنهن کي اوچتي ملاقات ۾ سڃاڻي. مون ته وري به ياد ڏيارڻ تي سڃاتو ۽ معافي به ورتم پر سيٺ کي ته مان ٺپ وسري ويو هئس.
اها رات موٽي مٺيءَ ۾ گذاريسون. صبوح سوير ڀرو ننگر لاءِ نڪري وياسون. ٽاڪ منجهند جو گاڏي اسلام ڪوٽ ۾ خراب ٿي بيهي رهي. سڀ لهي بيٺاسون. دوست ڪجهه پريشان پي ڏٺا مون چيو ته هت سيٺ نهالچند وڏو مهمان نواز ۽ قربائتو ماڻهو آهي. ان وٽ هلي ٿا آرام ڪيون جيسين گاڏي ٺهي. اها ڳالهه ڪنهن کي ڪانه آئڙي ته بيوقتو هلي ڪنهن کي تڪليف ڏجي. خاص ڪري پنجابي ڊاڪٽرن کي ته هندو ماڻهوءَ ڏي هلڻ ۽ ماني کائڻ اصل نه وڻيو، پر واهه سيٺ نهال چند واهه. پاڻ اچي نڪتو. ٻڌائين ته ڪي اوپرا مهمان رستي تي بيٺا آهن سو هليو آيو ۽ وڏي حجت سان زوريءَ پنهنجي اوطاق تي وٺي آيو، جتي ڪيئي واڻ جون کٽون پيون هيون. سڀ آهلي پياسون. سيٺ مانيءَ جو آرڊر ڏنو. اسان چيو ته ”ماني اسان کي ساڻ آهي رڳو گرم ڪرائي ڏيو.“ چيائين ته ”جي ماني پنهنجي کائيندا ته پوءِ رات جي ماني منهنجي کائيندا.“ اسان چيو ته ”اسان کي ننگر پهچڻو آهي“ ته چيائين ته ”ڏٺو ويندو، هتان ماني کائڻ کانسواءِ ڪو ڪونه ويندو آهي!“
سائين جي ايم سيد وٽ به اهو رواج ۽ روايت هئي. رات مان ۽ تاج محمد ابڙو وٽس رهياسون. صبوح جو ناشتو ڪري ڪچهري ڪري موڪلايوسون ته هڪدم واچ ڏسي چيائين ته ”يارهن وڄي ويا آهن، اڳ ۾ اٿو ها ته ٻي ڳالهه هئي. يارهين کان پوءِ هتان ڪو به مانيءَ بنان ڪونه ويندو!“ اسان چيس ته ”اسان کي ضرور حيدرآباد پهچڻو آهي وڃون ٿا!“ اطمينان سان چيائين ته ”ڀلي وڃو ڏسو، اسٽيشن لاءِ ٽانگو به توهان کي ڪونه کڻندو!“ سرڪار مير علي احمد خان ٽالپر جي ڳالهه ته اڳواٽ لکي چڪو آهيان ته واچ ڏسي فرمايائين ته ”بس هاڻ وڃڻ بند، ماني کائي پوءِ ڀلي وڃجو!“ اهڙيون هيون جاندار روايتون. اڄڪلهه مٿين دل سان چوندا هن ته ”ماني تيار پئي آهي، کائي وڃو ها!“ هي ته ٿي مڙيئي صلاح هڻڻ. هو ته هئو بنهه ڪرفيو. چي ”ٽانگو به ڪونه کڻندؤ ،وڃي ڏسو!“
سيٺ نهال چند به ائين ڪرفيو هڻي رات جي مانيءَ جو آرڊر ڏئي ڇڏيو. چي ”اسان ٿرين جي نرالي ماني به ته ڏسو، ڪچريون، تريل چڀڙ، تنهه (تنهه معنيٰ ميها، ۽ اهو لفظ اڙدوءَ جي ٽنڊا سان مشابھ آهي) مٿان ڀرٽن جي ماني.“ ٻيو چيائين ته ”رات پوندوَ ويراواهه ۾ ۽ اتي ويجهو اچڻ ڪونه ڏيندؤ جو اتي فوج لٿي پئي آهي.“ اهو به واقعي وڏو مسئلو هو. ڏٺم ته شيخ اياز خوش هئو ۽ سيٺ کي شرط وڌائين ته ”رات جو مخصوص ٿري