ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

راڳ جي محفل ڪرائيندين ۽ عام ٿري ماڻهن ۽ قبيلن سان ملائيندين!“ سيٺ هڪدم قبول ڪيو. پوءِ بي اونا ٿي ليٽي پياسين. ڪجهه ننڊ به ڪري ورتيسين.
ٽپهريءَ جو خبر آئي ته گاڏيون تيار آهن. سيٺ هڪدم پڇيو ته ”مسترين ڊرائيورن کي ماني ملي؟“ چيائون ”هائو!“ چيائين ته ”سڏي اچون اوطاق تي اهي به آرام ڪن!“ اسان کي وٺي هليو شهر ۾ جتي مخصوص ڌنڌي وارن سان ملايائين، مثلاََ واڍا، ڪاريا (ڪاريا معنيٰ لوهار)، سوچي، موچي وغيره. پوءِ وٺي هليو شهر کان ٻاهر. اتي هڪڙو لڏو لٿو پيو هو. زالين، ٻارئين سڀ پٽ تي ويٺا يا ليٽيا پيا هئا. مڙد ماڻهو جانٺا ۽ بدن جا چيڙهالا هئا. منجهن ڪو به ڦيڦو ۽ پيٽ وڏو ڪونه هو.
سندن رنگ کليل سرخ ٽامي جهڙو هو. چيائون ته ”تتيءَ ٿڌيءَ اس ۾ پيا هلون، هڪ جاءِ ڪونه ويهون، سو رنگ به اهڙو ئي ٿيندو.“ وڏي ڳالهه ته کين ڪا کٽ وغيره يا ويهڻ جو وسيلو به ڪونه هئو. ڪاٺ جون ٽڪنڊيون موهن جي دڙي جهڙيون، بيل گاڏيون هئن جن تي سهڻي چٽسالي ۽ اُڪر ٿيل هئي. نوجوانن کانسواءِ، ٻين کي چاپئين ڏاڙهي هئي جنهنکي راجپوتي انداز ۾ اڀي ڦڻي ڏنل هئي. اڇي ڏاڙهي وارا ته ڏاڍا ڏيا وارا ٿي لڳا. مايون ته گهونگهٽ ڪڍي پاسيرو جهڳٽو ٺاهي جدا ٿي ويٺيون. مڙد ماڻهو اسانکي ويجهو اچڻ ڪونه ڏين ها پر سيٺ کي ڏسي نه رڳو چپ رهيا پر ڀليڪار به ڪيائون.
بيل گاڏين تي سندن هنڌ ڪپڙ اڍير لڳا يا سٿيا پيا هئا. پڇيوسون ته ”اوهين ڪهڙي نسل جا آهيو؟ ۽ ڪهڙي مهم تي آهيو؟“ چيائون ”نسل جي خبر ڪانهي باقي لاڏو ماڻهو آهيون اڄ هتي سڀاڻي هتي. جتي مزوري ملي اتي ڪم ڪيون ۽ رات پنهنجي لڏي سان پٽ تي گذاريون. ٿانءُ ٿپو، ديڳڙي ٿالهي به ڪونه رکون، ماني پاتل ۾ کائون!“ منهنجي ذهن ۾ اوچتو ٺڪاءُ ٿيو. چيومان ته ”خبر اٿو توهان ڪير آهيو؟“ ـ ”ڪير؟“ ”شايد توهان آهيو راڻي پرتاب سنگهه جا وارث يا سندس ٻانهن ٻيلي راجپوت جن قسم کنيون هو ته جيسين چتور موٽائي فتح نه ڪنداسين تيسين نه کٽ تي سمهنداسين نه ٿانءَ ۾ کائينداسين!“ ڏٺم ته سندس رڪ جهڙن لوساٽيل چهرن تي ٽامي جهڙي چمڪ موٽي آئي. سندن ڳاٽ اوچا ٿي ويا ۽ سندن اکين ۾ جوت اچي وئي. مونکي جهڙوڪر ثابتي ملي وئي ته هي واقعي اهي جهونجهار هئا جن چتور جو قلعو واپس وٺڻ جو پرن (واعدو) ڪيو هئو.
منهن اونداهيءَ مهل سيٺ نهالچند هٻڪندي ڳالهه ڪئي ”شهر جي ٻاهران مڙهيءَ ۾ هڪ سنت ٿو رهي جي چئو ته هلي وٽانس ٿي اچون!“ سڀني هائو ڪئي ۽ هلي مٺ ۾ آياسون. ڪڪڙوڪون لڳي پئي هئي. ٻائو به اندر مڙهي ۾ هليو ويو هو پر سيٺ جي سڏ ڪرڻ تي نڪري آيو. جٽاوان وار، ننڍي ڏاڙهي، پٺا اگهاڙا، جڻيو پاتل، ٻاهر نڪري ڏيئو ٻاري پلٿي ماري ويهي رهيو. اسان به گوڏا کوڙي ويٺاسون. سنت ڳالهائڻ شروع ڪيو ته سيٺ نهالچند شرڌا مان منهن مونن ۾ وجهي ويهي رهيو. ٻائي ته الائي ڇا جو ڇا ڳالهائڻ شروع ڪيو. ڪڏهن ميران ٻائي، ڪڏهن ڀڳت ڪنور، ڪڏهن گرونانڪ ۽ ڪڏهن شاهه جا بيت ٿي پڙهيائين، سي به غلط سلت، شاهه لطيف کي ”ٻڍڙو“ ڪري ٿي سڏيائين. سندس ڳالهين ۾ نه ربط هو نه گهرائي ۽ نه تصوف يا جوڳ ۽ سنياس متعلق ڪو لطيف يا اثر انداز خيال. تڏهن به جويي صاحب جي ڪنڌ ڌوڻ پي پئي ۽ هر هر واهه واهه پي ڪيائين. موٽي آياسون ته به جويو صاحب سندس ساراهه مان نه پيو ڍاپي. مون ڏٺو ته ٻئي ڪنهن به جويي صاحب جي تائيد ڪانه ڪئي.
رات جو واعدي مطابق سيٺ صاحب جي اوطاق تي ڳائڻا به اچي ويا. ڳائڻيون ڪونه هيون. هڪڙا ته عام ڳوٺاڻا هئا پر هڪ ٻيو مڙس به هئو جنهن کي تر جو مشهور ڳائڻو ٿي چيائون. اهو بار بار زور ڀرڻ جي باوجود ڳائڻ کان لهرائي پيو. نيٺ ڳايائين ته سندس ڳائڻ، لڳو ڪونه يعني مزو ڪونه ڪيائين. پاڻ کي به شايد اهو احساس ٿيس سو هارمونيم مان هٿ ڪڍي ڇڏيائين. باقي ڳوٺاڻن واهه جو رنگ ڄمايو، سر، تال، ڌن تي مست ٿي اٿي ٿي بيٺا. تاڙي ٿي وڄائي ۽ بيخودي ۾ هٿ به ٿي کنيان. راسوڙا، ليڏاڻ همرچو سندن رت ۾ سمايل هئا ۽ سندن زندگيءَ جو حصو هئا. ان وقت دهل ۽ گهنگهرين وارين چپڙين واهه جي موج مستي ٿي پيدا ڪئي. سيٺ سمجهايو ته ’همرچو‘ دراصل ’همراهه اچو‘ ونگار جو سڏ آهي. آسمان ڏي نهاري چيائين ”بادل ڀرجي آيا آهن صبوح جو روبرو هلي کيتن جي کلي فضا ۾، والهانه انداز ۾ مردن عورتن جو گڏيل همرچو جو آلاپ ٻڌندا.“
سيٺ جي ڳالهه سچي هئي. صبوح جو سوير سامان گاڏين ۾ وجهي ننگر وڃڻ لاءِ ويٺاسون ته آسمان تي بادل ڇانئجي ويا. ٿڌڙي هير سان گڏ سنهي بوند به شروع ٿي وئي. فضا ۾ اهڙي خوشي هئي جو دل ٽپا پئي ڏنا ته پيرين اگهاڙو لهي ٿڌڙي واريءَ تي ڊوڙون پائجن. سيٺ نهالچند به پاڻ کي روڪي نه سگهيو ۽ ٽپ ڏئي اسان سان گڏ گاڏيءَ ۾ ويهي رهيو ۽ ڊرائيور کي حڪما حڪمي هڪ طرف هلڻ جو اشارو ڪيائين. چيائين ”اڄ جيڪڏهن کيت ۾ ڪم ڪندڙ هارين کي نه ڏٺو ته چئبو ته توهان جو نصيب ئي ڪونه هو!“ ڪير ڪڇي، گاڏي هڪ طرف ڀِٽ تي چڙهي هيٺ لٿي ته سامهون ڏهر ۽ کيت نظر آيا جتي مڙد ۽ عورتون ازخود همرچو به ڳائي رهيا هئا ۽ کيڙيءَ ۾ ڪم به ڪري رهيا هئا. اياز ته سحرانگيز منظر ۾ گم ٿي ويو. اسانجي ڪيفيت به اهڙي هئي. پر اياز عملي ماڻهو هو، اسان وانگر وائڙو نه هو. هن هڪدم ڪتابڙي ۽ پينسل ڪڍي همرچو جا ٻول ۽ ٻيو به جيڪي ڪجهه ڏٺائين سو لکت ۾ آڻي ڇڏيائين. ٻولن جي معنيٰ ۽ آسپاس جي سڀني شين ۽ موجودات جا مقامي زبان ۾ لفظ ۽ اچار به لکيائين. اڌ مني ڪلاڪ کانپوءِ موٽ کاڌيسون ۽ سيٺ کي اسلام ڪوٽ ۾ لاهي ننگر طرف روانا ٿياسون.
لڙي منجهند جو ويرواهه جي سرڪاري بنگلي وٽ پهتاسون. پر اتي فوجي ويٺا هئا جن رکي لهجي ۾ ڳالهايو ۽ ويجهو اچڻ کان منع ڪيائون. مون دوستن کي ٻڌايو ته بنگلي جي ڀرسان ئي جهازن جي لنگر هڻڻ جا لوها ڪير کتل آهن پر اوڏانهن وڃڻ ڪونه ڏنائون. مقامي ماڻهو به هيسيل هئا ۽ اسانکي جهليائون ته ڳالهايو نه، بنا پڇڻ ڳاڇڻ جي هليا وڃو. اسان به ننگر ڏانهن ويندڙ سڌي تريءَ جهڙي پٽ ۾ لهي پياسون. ويرواهه کان ننگر جو رستو سؤلو ۽ سڌو آهي. صاف نظر پيو اچي ڄڻ ڪنهن سڪل سمنڊ يا درياهه جي پيٽ مان پيا وڃون. انهيءَ کي پارڪر جو علائقو چون. پار ۽ ڪر، به ٻڌائي ٿو ته مسئلو پارڪرڻ جو ٿي سگهي ٿو. سج لٿي ڌاري اچي ننگر پارڪر جي سرڪاري بنگلي تي لٿاسين. شهر ڀرپور آهي. بنگلو، شهر کان ٻاهر ڀرو آهي. وچ ۾ وڻڪار ۽ وانءُ آهي ۽ پوءِ شهر.
بنگلي ۾ ٽيئي گاڏيون اندر ڪري بيهاريوسين ته چوڪيدار ڦري آيو. سلام ڪري چيائين ته ”سائين بنگلو ته اڳواٽ مير محمد بخش خان ٽالپر جي لاءِ مخصوص ڪيل آهي ۽ اهو به اِجهو پهتو ڪي پهتو.“ سرڪاري آفيس کي ازخود ه اڻ لکو ٻل اچي وڃي ٿو. مون رعب سان چيومانس ته ”تون بنگلو کول، اسان ٽپڙ رکون، مير صاحب آيو ته اسين پاڻ ئي ساڻس ڳالهائينداسين!“ مير صاحب رڄ چڱو مڙس، منهنجو ٿورو گهڻو واقف هئو. هو مير احمد خان اڳيون صفحو-0--1--2--3--4--5--6--7--8--9--10--11--12--13--14--15--16--17--18--19--20--21--22--23--24--25--26--27--28--29--30--31--32--33--34--35--36--37--38--39--40--41--42--43--44--45--46--47--48--49--50--51--52--53--54--55--56--57--58--59--60--61--62--63--64--65--66-گذريل صفحو