ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

.php?Dflt=ٽالپر&x=0'>ٽالپر جو ننڍو ڀاءُ هو جنهن جي اليڪشن ۾ مان 1953 ۾ اڳ به ٿي آيو هئس. سڀني کي الڪو هو ته مير صاحب آيو ته ڇا ٿيندو. مون چوڪيدار کي چيو ته ”اسانجون کٽون ٻاهر اڱڻ ۾ وجهه، بنگلو ڀلي مير صاحب جي حوالي ڪج!“
نانگ بلائن ۽ خاص ڪري پيئڻ جو گهڻو ڪجهه ٻڌو هئوسون سو شيخ صاحب (شيخ اياز) ڏاڍو ڊنل هئو. وارو وارو ڪري ٻه ٽي لالٽين ٻارائي رکياسين، جو روشني تي پيئڻ بلا نه ايندي آهي. شيخ صاحب چوي ته بصر گهرائي کٽن هيٺان رکايو جو بصر جي بانس تي پيئڻ نه ايندي آهي. ائين به ڪيوسين پر شيخ صاحب اڃا به ڊنل هجي ڄڻ پيئڻ کيس سڃاڻي ورتو هو.
مير صاحب اهڙو رڄ چڱو مڙس جو اسان جو ٻڌي بنگلي طرف رخ ئي نه ڪيائين، سڌو شهر وڃي ڪنهن اوطاق تي ترسيو.
اسان چانهه وغيره پي، کليل آسمان هيٺان ٿڌي واريءَ تي ڪرسيون وجهي ويٺاسون. راشن ۽ بورچي ته پنهنجا ساڻ هئا. بي فڪرا ٿي ڪچهريءَ ۾ محو ٿي وياسون. ڊاڪٽر واحد بخش وڳڻ ڪو پنهنجي ماتحتن کي وهسڪيءَ جون هڪ ٻه بوتلون به چنبڙائي ڇڏيون هيون. انهن اچي هڪ بوتل اسانجي ٽپائي تي رکي. هو ماڻهو انهيءَ ذوق جا نه هئا نه ئي کين اسان جي اديباڻي گفتگو ۽ مقامي ڪلچر سان ڪو چاهه هئو. هو پرڀرو پنهنجيون کٽون وجهائي سمهي رهيا.
اسان وٽ سرڪيءَ جو دؤر شروع ٿي ويو ۽ اسان تمام چڱي فرحت ۾ اچي وياسون. جوئي صاحب کي فرمائش ڪئي سون ته اياز جو ڪوئي گيت جهونگاري ٻڌاءِ. مونکي خبر ڪانه هئي ته جويو صاحب سريلو آهي. هن جهونگارڻ شروع ڪيو ته:
جي تون آئين رات
الا او رات
ته منهنجي رات
امر ٿي ويندي.
ڳايائين هيٺئين گرام ۾. پر ٿر جي رات، ڪارونجهر جي ڪور، چانڊاڻ، سنسان خاموشي ۽ اياز جي لفظن ۽ جذبن جي رواني ، اصل وڻ وڄائي ڇڏيائين.
ڏاڍي خوشگوار حال (موڊ) ۾ هئاسون ته هڪڙو ماڻهو مير محمد بخش خان ٽالپر جو نياپو کڻي آيو ته صبوح ماني جي دعوت منهنجي قبول ڪيو. مون ته هڪدم هائو ڪئي. ٻيا به سڀ راضي هئا. مير صاحب هڪ ته خود به علم دوست ماڻهو هو ۽ ٻيو ته اسانجي عزت افزائي ٿي ڪيائين. اسين ته اڳيئي سندس ڏوهي هئاسون. مون ته نياپي آڻيندڙ ماڻهوءَ کي چئي به ڏنو ته ”مير صاحب جي مهرباني، اسين صبوح جو حاضر ٿي وينداسون!“ پر جوئي صاحب سخت مخالفت ڪئي. چي ”اسين سندس ماني ڪونه کائينداسون. سمجهي ڇا ٿو پاڻ کي!“ گهڻو ئي سمجهايوسونس، ته ڀائي اها غير اخلاقي ۽ غير مهذب ڳالهه ٿيندي ته به ضد تي چڙهي بيهي رهيو ۽ هن ماڻهوءَ کي چيائين ته ”وڃي پنهنجي مير صاحب کي چئه ته اسان کي سندس ماني نه کپي!“ هو هليو ويو. مونکي سخت افسوس ٿيو ۽ حيرت به لڳم ته جوئي صاحب بالاآخر ڇو ائين ڪيو.
جويو صاحب چوي ته ”اسين وڏيرن جي ماني ڪونه کائينداسون. سندس مانيءَ جا بکيا ڪونه آهيون!“ مان گهري سوچ کان پوءِ انهيءَ نتيجي تي پهتس ته جوئي صاحب کي ننڍي لاڪر، لاشعوري طرح وڏيرن يا وڏن ماڻهن کان ڪي سخت اذيتون پهتيون آهن ۽ نفرت سندس رت ۾ شامل ٿي وئي آهي. حالانڪ مون پاڻ کيس سائين جي ايم سيد جهڙي ٺيٺ وڏيري جي پيرن ۾ ويهي پيرن کي ڇهندي ڏٺو آهي. بهرحال اها بدمزگي صبوح تائين اسان جي لڏي تي ڇانيل رهي. سنگت ۾ ائين نه ٿيندو آهي جو هڪڙو ماڻهو پنهنجو سگهارو اختيار (ويٽو پاور) استعمال ڪري گهڻائيءَ جي راءِ کي رد ڪري ڇڏي. سنگت ۾ ته مٿاميڙ ڪري ويهبو آهي ۽ گڏجي، هر ڪنهن جي راءِ جو احترام ڪري فيصلو ڪبو آهي. باقي ائين ته ڪونهي ته هڪڙو ماڻهو سؤ سيڪڙو عقلمند ۽ صحيح آهي ۽ ٻيا سڀ ڪت خلق، حقير، انڌا ٻوڙا ۽ گونگا آهن. هيءُ ته سنئين سڌي ڏاڍ مڙسي چئبي ۽ اڄڪلهه جي زبان ۾ فوجي ڊڪٽيٽر شاهي. خير! گُذريءَ ۾ گڻ. درگذر ۾ خير.
بعد ۾ مير محمد بخش ٽالپر مونکي ڏوراپو ڏنو ته ”ابڙا صاحب هڪڙو ته منهنجي لاءِ مخصوص ڪيل بنگلي تي قبضو ڪري ويهي رهيا، مٿان وري ماني جي دعوت موڪليم ته ان کان انڪار ڪري ڇڏيوَ. هي ڪهڙو ادب ۽ اديباڻو فعل چئبو!“ مون مختصر ۽ موزون لفظن ۾ هٿ جوڙي ندامت جو اظهار ڪيو ۽ معافي گهريم. مير صاحب مطمئن ته ٿيو ته به ٺڪر ڀڳو شيخ اياز تي. ڄڻ ته سمورو قصور ان جو هو. ائين ٿيندو آهي. عام رواجي ماڻهن جا ڏوهه ثواب هروڀرو وڏي ماڻهو يا ليڊر تي ٿوپيا ويندا آهن. کٽيو کائي فقير، لٺيون جهلي ڀولڙو. شيخ صاحب، پنهنجي زندگيءَ ۾ ئي هڪ ديو مالائي ڪردار ٿي ويو آهي. انهيءَ ڪري سڀ ڏوهه ثواب، ڪيل توڻي اڻ ڪيل، سندس جهول ۾ وڌا پيا وڃن. جيڪو ٿو گهر کان رسي، سو ٿو شيخ اياز تي تنقيد ڪري، پاٽي خان بڻجڻ جي ڪوشش ڪري. ڀلا هونئن کين سڃاڻي به ڪير؟ ٻيا ته ٺهيو پر سٺا سٺا شاعر ۽ اديب به اياز کي گهٽ ڪري، پنهنجي قد وڌائڻ جي چڪر ۾ اچي ويا. اسين ارها ڪونه آهيون، ڀلي سندن قد وڌي. قد وڌي وڌي به ڪيترو وڌندو؟ آسمان کي ڇهي سگهندا، نه ڌرتيءَ کي ڌوڏي وجهندا (قرآني آيت). ڪهڙا نالا کڻي ڪهڙا کڻجن. کوڙيءَ کي ئي گهمرو آهي.
مونکي رڳو هڪڙو ماڻهو سجهي جو تمام ذهين، ماٺار ۽ اعتدال وارو، بي نياز، علم ۽ عمل وارو، خاموش ۽ خوش اخلاق، جو نه ڪنهن جي ٻن ۾ نه ٽن ۾، هر ميدان جو شهه سوار ۽ ڪامياب ماڻهو، خوش پوش، خوش خوراڪ ۽ خوش اخلاق، پنهنجي جند ۾ اهڙو مڪمل جو نه ڪنهن مان لِيکون ڪڍي نه چٿرون ڪري ۽ نڪو آهي کيس پنهنجي قد وڌائڻ جو فڪر. هو پنهنجي مٿي قدآور، ماٺيڻو، دان پرش، محنتي، يار ويس ۽ ڪامياب انسان آهي. اهو آهي سراج الحق ميمڻ. هيءَ منهنجي توريل تڪيل ذاتي راءِ آهي. ڪوئي مونسان اختلاف ڪري ته ڀلي ڪري. سراج ميمڻ نه مونتي ڪو احسان ڪيو آهي نه مان ڪو سندس ڳيجهو آهيان. نه عمر جي هن لهندڙ سج جي آخري کن پلڪ ۾ ڪا مونکي لوڀ لالچ ۽ طمع هوندي. الله مونتي ايڏا احسان ڪيا آهن جو نه ڪا ضرورت اٿم نه ڪنهن آڏو هٿ ٽنگڻ جي گهرج، باقي ڪنهن ڀلوڙ ماڻهوءَ لاءِ سندس جيئري ئي (الله وڏي حياتي ڏئيس) چار چڱا اکر چوڻ، چڱي ڳالهه آهي. چڱن ماڻهن جي کوٽ ڪانهي. لال بن يوسف، محمد عرس سمو، استاد غلام حسين سومرو، پروفيسر بٽاڻي، پروفيسر نبي بخش قاضي، علامه دائود پوٽو، علي بخش چنا، مولوي خير محمد نظاماڻي، ڊاڪٽر احمد خان احمداڻي، ڊاڪٽر قمر صديقي، تاج محمد ابڙو، سوڀو گيانچنداڻي، عبدالخالق آزاد، قاضي فيض محمد هالاڻي وارو، محمد حفيظ قريشي هالا پراڻه وارو، تاج صحرائي، استاد لطف علي ٽالپر بدين وارو، مولوي احمد ملاح، ۽ ٻيا اڪيچار جن مان هر هڪ تي جدا ڪتاب لکي سگهجي ٿو، پر حياتيءَ تي ڀروسو ڪونه اٿم ته ڪو ايڏو وڏو ڪم ڪري سگهندس.
اچون ٿا ننگرپارڪر تي، صبوح جو ويٺا ئي هئاسون ته مسڪين جهان خان کوسو اچي نڪتو. بلڪل فقير منش، ننڍڙي سفيد ڏاڙهي، درخواستن جي پٺارڪ ڪلهي تي، گڏون هٿ ۾. کيس سڻس پئجي وئي ته چار چڱا اچي بنگلي تي لٿا آهن سو هليو آيو ملڻ، ت�