ٿوھر ۾ ڳاڙھا گل

ان وغيره ساماڻا آهن. ڪتاب ته جلائي ڇڏيندا پر ماڻهو جلائڻ ۾ به ويرم ڪونه ڪندا. هندو مسلمان ڏي خير، ڪرستاني پارسيءَ ڏي خير، جڳ جهان ڏي خير!
خبر ناهي هي اسلامي نمونا ڪٿي پڙهيا آهن، ڪٿي سکيا آهن، دين اسلام جو سرچشمو آهي قرآن ۽ حديث. انهيءَ کان ڪو انڪاري ٿي نٿو سگهي. مان ملان نه آهيان. ان جو افسوس اٿم ڇاڪاڻ ته ملا وڏو عزت ڀريو لقب آهي ۽ مان ان جي لائق نه آهيان. پر قرآن شريف ۾ دعويٰ ڪيل آهي ته، ”اسان قرآن الحڪيم کي آسان، يعني سؤلو بنايو آهي، پوءِ آهي ڪوئي جو هدايت وٺي.“ قرآن شريف جي اها علي الاعلان دعويٰ مونکي همت ۽ جرئت عطا ڪري ٿي ته دستاربند ملان نه هوندي به قرآني آيتن بابت پنهنجي وت آهر ڪجهه ڳالهايان، ڪجهه چوان، سوره المائده ۾ آيو آهي ته ”من قتل نفساََ، فقل الناس جميعا.“ معنيٰ ته جنهن هڪ نفس(ماڻهو) کي قتل ڪيو ته انهي ڄڻ سڀني انسانن (انسان ذات) کي قتل ڪيو. ههڙي سخت ڇينڀ ۽ ههڙو وڏو آفاقي اصول، بس قرآن جو ئي ملڪو ٿي سگهي ٿو. غور ڪيو هتي هندو مسلمان، پارسي، عيسائي، يهوديءَ جو سنڌو ڪونه ڪيو ويو آهي. ڪنهن به ملڪ جي ڪنهن هڪ ماڻهوءَ کي مارڻ سڄي انسان ذات کي مارڻ برابر آهي، ۽ هي مُلڙا ڏاڙهيءَ جا چار کنڀ رکي وتن ماڻهو ماريندا، سندن پٽڪا لاهيندا ۽ اهل النساءَ (زائفن) کي بيعزتو ڪندا ۽ مٿن پابنديون مڙهيندا. حالانڪ اسلام ۾ عورتن کي تجارت (وڻج واپار) ڪرڻ جي آزادي آهي، ۽ پڻ گهوڙي سواري، نيزي بازي، تلواربازي، تيراندازي، جنگ جي ميدان ۾ زخمين جي ملم پٽي ڪرڻ ۽ ترڻ وغيره جي اجازت آهي. هي طالبان، پاسداران وغيره وري اهڙا آهن جو عورتن جي مقابلي جي راندين تي به بندش وجهيون ويٺا آهن. وري مٿان تنبوءَ جهڙو برقعو به زوريءَ پيا مڙهين. اڙي بابا اهڙو حق توهان کي ڪنهن ڏنو آهي. رڳو ڏاڍ مڙسي ۽ داداگيري، جي اهو شريعت جو نظام آهي، ته بابا اسانکي ناهي قبول، ناهي قبول، ناهي قبول! ڇا، حج ۾، حضور صلعم جن ڪنهنکي برقعو ڍڪايو هئو؟ ڇا تلواربازي، تيراندازي ۽ نيزه بازي به ڪو برقعو پائي ڪري سگهجي ٿي ڇا؟ پوءِ اها بدعت توهان ڪٿان آندي ۽ توهان ٿيندا ڪير آهيو اهڙيون بدعتون رائج ڪرڻ وارا.
حديثون ته سوين آهن حيوان، انسان، بلڪ پاڙيسريءَ جي جان، مال ۽ عزت جي تقدس متعلق. ڪعبو اسان مسلمانن لاءِ ڪيڏو پاڪ ۽ عزت وارو مقام آهي جو ان لاءِ سموري دنيا جا مسلمان جان به قربان ڪري ڇڏيندا. حضور صلي الله عليه وآلھِ وسلم جن ڪعبتھ الله جو طواف ڪندي فرمايو ته ،”اي ڪعبه تنهنجي ڪيڏي نه عظمت ۽ حرمت آهي!“ حضور صلي الله عليه وآلھِ وسلم جن جو دستور هئو ته ڪنهن ڳالهه جي اهميت واضح ڪرڻ خاطر ان ڳالهه جو ٽي دفعا ورجاءُ فرمائيندا هئا. سو ٽي دفعا ائين چئي فرمايائون ”اي ڪعبه تنهنجي ڪيڏي نه عظمت ۽ حرمت آهي، پر هڪ انسان جي عظمت ۽ حرمت توکان وڌيڪ آهي!“ صاحبو غور فرمايو ته ڪيڏو نه وڏو آفاقي اصول واضح فرمائي ويا ته انسان جي عظمت ۽ حرمت ڪعبه کان به وڌيڪ آهي. اهڙي وڏي حرمت واري انسان کي اسين، خول، ڪافر، ڪٽيل، ڪرستان، ڀنگي، چهڙو چئي، تذليل ڪيون، ڪڪڙ بڻايون ۽ ٻنڊڙن تي ڦٽڪا هڻون! تفوبر تو، تفو برتو. مسلمانيءَ تان ئي ارواح کڻايو ڇڏين.
اياز وٽ ويٺي مان اهڙا اوٻر ڪڍندو هئس ۽ هو مڪمل خاموشيءَ ۽ غور سان مونکي ٻڌندو رهندو هو. ڪڏهن به وچ ۾ روڪ ٽوڪ نه ڪندو هو. جيئن گهڻا هلڪڙائيءَ ۽ ٽرڙائيءَ جو مظاهرو ڪندا آهن. جيڪو صبر سان ٻڌي ٿو سو هنڊائي به ٿو. مڪه جا قريش به ماڻهن کي ٻڌڻ کان جهليندا هئا بلڪ ڪنن ۾ ڪپهه وجهي ڇڏيندا هئا. ٻڌڻ ۽ غور ڪرڻ وڏي خوبي آهي، جا هڻي وڃي هنڌ ڪندي. باقي علي احمد بروهي سان ڳالهائي ڏسو. هو رڳو پاڻ ڳالهائيندو ۽ توهانکي وارو ئي نه ڏيندو ڇاڪاڻ ته هو هميشھ برابر (صحيح) ۽ عقل ڪل آهي، الله اڃاعقل ۾ واڌارو ڪريس ۽ خوش آباد رکيس. هو به اسانجو اثاثو آهي. چار چڱيون ڳالهيون ته ٻڌائي ٿو. من چار داڻا هڙ پلئه پئجي وڃن، اها فقير جي قسمت. گداگر جو ڪم سئن هڻڻ، جيڪي ٽڪر ڳڀومليس، ان لاءِ ٿورائتو ۽ دعاگو. ماڻهو هميشھ ٻين کان پرائي ٿو، ٻارن کان به پرائي ٿو. ويندي ائين به چيو ويو آهي ته جاهل، عقلمندن لاءِ ڏاڪڻ آهن. سکڻ لاءِ واجهه وجهڻا آهن، جيڪي به ملي جيترو به ملي جتان به ملي الحمدالله! اها خوبي اياز ۾ اُتم آهي، نه ته مون جهڙي اڻ پڙهيل کان هن جهڙو عالم ڇا ٿي پرائي سگهيو. ٻيو به هڪ ماڻهو آهي جنهن ۾ اها خوبي، جيڪي سو مٿڀري آهي، اهو آهي ڊاڪٽر نبي بخش خان بلوچ.
محمود بيگڙي جي مسجد ڏسڻ کانپوءِ، گوڙيءَ جا مندر ڏسڻ لاءِ يارن جو رايو ٿيو. اندرڪي ڏاڪا لهي وڃڻو ٿي پيو، سوڙها ورانڊا ۽ ڪوٺڙيون ڄڻ ڪي چرون هيون. مان ته ڪونه ويس، ٻاهر ويهي رهيس. مون مٿي ڪٿي لکيو آهي ته مان آسائش پسند ماڻهو آهيان ۽ منهنجي جند ۾ جسماني جاکوڙ جو اتساهه، مڙيئي گهٽ آهي. ٻيو ته مون انهيءَ کان سهڻا ۽ بهتر مندر گرنار پهاڙن جي چوٽ تائين چڱي طرح گهمي ڏٺا هئا. يار گوڙيءَ جا مندر گهمي ٻاهر نڪتا ته ساراهه مان ڍاپن ئي نه پيا. باقي اياز ته جين ڌرم، ٻڌ ڌرم، انهن جي باني اوتارن، اصولن، تاريخ ۽ رسمن رواجن تي اهڙي تفصيلي روشني وڌي جو سندس علم ۽ ڄاڻ تي حيرت پئي آئي. گوتم ٻڌ ۽ مهاوير متعلق کيس ايتري تفصيلي خبر ۽ ڄاڻ هئي جو مون کيس چيو ته لڳي ٿو ته ”تون اڳئين جنم ۾ يا ته گوتم ٻڌ هئين يا مها وير“ ته کلي مون تي جيڪا نهار وڌائين سا منهنجي اندر ۾ پيهي وئي ۽ اڄ به ياد اٿم. الائي ڇا هئو ان نهار ۾.
رات جو وري به بنگلي تي رنگين ۽ خوشگوار شام گذاريسون. اتي ڪنهن ٿريءَ ڳالهه ڪئي ته ڪارونجهر جي هڪ ڳوٺڙي ۾ پنڊت ڏيوجي رهي ٿو جيڪو جوتش جو ماهر آهي ۽ کيس ڪشف به ٿئي ٿو، ڳالهه آئي وئي ٿي وئي. منهنجي مائينڊ (قلب) ۾ هورا کورا هئي ته اهڙي ماڻهوءَ سان ملجي. صبوح جو جيپن ۾ سامان وجهي واپسيءَ لاءِ تيار ٿياسون. صبوح جو ويلو، ٿڌڙي هير پي لڳي. منهنجي ذهن ۽ قلب ۾ عجيب لهرا (ڪيفيت) پي آيا مون جيپ ۾ وهندي چيو ته ”هلو ڪارونجهر پٺيان پنڊت ڏيوجيءَ جي ڳوٺ.“ سڀني مخالفت ڪئي، ويندي سونهين به چيو ته ”سائين اهو ڳوٺ پري آهي، اجايو ڏينهن تپي ويندو.“ تڏهن به مون چيو ته ”نه! ضرور هلبو.“ دوستن کي آماده ڪيم ته ”ههڙي ٿڌڙي هير ۾ ڪارونجهر جو ڦيرو نه ڏنوسون ته ڄڻ ننگر ڏٺوسون ئي ڪونه!“ نظارو سحرانگيز (جادوئي) هئو سو سڀ راضي ٿي ويا. واٽ تي هڪ ونڊمل (هوائي چڪري) ڏٺيسون جنهن نار جيان پاڻي ڇڪي موڪ ۾ ٿي وڌو جنهن تي آبادي ٿيل هئي. ٻه اڍائي ميل مس هلياسون ته سفيد ڌوتي پهريل هندن جو هڪ ڊمبلو ايندي ڏٺوسون. اسانجي سونهين رڙ ڪئي ته ”سائين، پنڊت ڏيوجي!“ ڏسو من جي طلب، جو پنڊت کي گهران ڪڍي اسان ڏي موڪليائين. حقيقت ۾ من ئي صحيح ترجمو آهي مائينڊ جو. گاڏي بيهاري لهي پياسون.
مان وڌي وڃي پنڊت سان مليس. عام رواجي ماڻهو ٿي لڳو. هن چيو ته هو ننگر پيا وڃن. مون صلاح هنئين مانس ته ا�