Bootstrap Example
ڀنڀور : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-07-01
داخلا نمبر 407
عنوان ڀنڀور
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2366
داخلا جو حوالو:

داخلا ۾ استعمال ٿيل تاريخون

0093.00.00-A.D

 ديبل 93 هجري (712عيسويءَ) ۾ فتح ٿيو. ديبل پنجين صديءَ جي پڇاڙيءَ ۾ به موجود هو. ان وقت راءِ سهارس سنڌ جو حاڪم هو. ديبل جي عمر گهٽ ۾ گهٽ پنجين صدي عيسويءَ کان 1212 عيسويءَ تائين ثابت ٿئي ٿي، جڏهن ته ڀنڀور جي عمر گهٽ ۾ گهٽ ٻي صدي قبل مسيح کان اسلامي دور تائين ثابت ٿئي ٿي.


0712.00.00-A.D

 ديبل 93 هجري (712عيسويءَ) ۾ فتح ٿيو. ديبل پنجين صديءَ جي پڇاڙيءَ ۾ به موجود هو. ان وقت راءِ سهارس سنڌ جو حاڪم هو. ديبل جي عمر گهٽ ۾ گهٽ پنجين صدي عيسويءَ کان 1212 عيسويءَ تائين ثابت ٿئي ٿي، جڏهن ته ڀنڀور جي عمر گهٽ ۾ گهٽ ٻي صدي قبل مسيح کان اسلامي دور تائين ثابت ٿئي ٿي.


ڀنڀور جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

ڀنڀور - مان نڪتل ٻيون شاخون-

ڀنڀور


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0-گذريل صفحو

ڀنڀور



ڊيلٽا ۾ اسان جيڪو ڪجهه ڏٺو، اهو شڪ پيدا ڪرڻ لاءِ ڪافي آهي ته متان ڀنڀور ديبل نه هجي! ممڪن آهي ته ڀنڀور اصل ۾ ديبل جو ڪو همعصر شهر هجي. شڪ پيدا ٿيڻ لاءِ مون وٽ ڪجهه دليل آهن:

 ڊيلٽا ۾ قلعي بند شهرن جا آثار ڀنڀور کان سواءِ ٻيا به آهن.

 ڊيلٽا ۾ هيل تائين ڪيترا آثار غرق ٿي چڪا آهن؟ ان جو ڪو به اندازو ناهي.

 ڊيلٽا ۾ موجود کنڊرن جي کوٽائي اڃا نه ٿي آهي، تنهن ڪري انهن جي حقيقت اڃا راز ۾ آهي.

 ڀنڀور جي به مڪمل کوٽائي نه ٿي آهي جنهن جي بنياد تي آخري راءِ قائم ڪري سگهجي.

 محمد بن قاسم جنهن ”نالِ ساڪره“ مان ٻيڙا روانا ڪيا هئا، جيڪڏهن اهو اڄوڪي ساڪري وٽان لنگهندڙ بگهياڙ ڦاٽ آهي ته پوءِ اهو نظر اچي ٿو ته بگهياڙ ڦاٽ تي ٻيا ڦٽل آثار به آهن.

 جاکي بندر تان هڪ مورتي به ملي آهي، جنهن ڪري ان کي فقط اسلامي دور جو ماڳ قرار ڏيئي نٿو سگهجي.

 ديبل 93 هجري (712عيسويءَ) ۾ فتح ٿيو. ديبل پنجين صديءَ جي پڇاڙيءَ ۾ به موجود هو. ان وقت راءِ سهارس سنڌ جو حاڪم هو. ديبل جي عمر گهٽ ۾ گهٽ پنجين صدي عيسويءَ کان 1212 عيسويءَ تائين ثابت ٿئي ٿي، جڏهن ته ڀنڀور جي عمر گهٽ ۾ گهٽ ٻي صدي قبل مسيح کان اسلامي دور تائين ثابت ٿئي ٿي.

 ڀنڀور مان لڌل هڪ ڪتبي مان خبر پوي ٿي ته، 189_185 هجريءَ جي وچ ۾ هارون رشيد جو فوجي جنرل علي بن عيسيٰ سنڌ ۾ آيو ۽ (شايد) ان دور ۾ ڀنڀور واري مسجد قائم ٿي. جڏهن ته ديبل واري مسجد بابت تاريخ چوي ٿي، ديبل جي سڀ کان اوچي عمارت بت خانو هئي، جيڪا ٽين صدي هجريءَ تائين استعمال ۾ رهي. اٺين عباسي خليفي معتصم (812_833 عيسوي جي وچ ۾) ديبل جي بت خاني جو هڪ حصو قيد خاني طور استعمال ڪيو، يعني ديبل وارو مندر ٽين صدي هجريءَ تائين قائم هو، جڏهن ته ڀنڀور واري مسجد ٻي صدي هجريءَ ۾ موجود هئي، ٻين لفظن ۾ ڀنڀور واري مسجد ان مهل به قائم هئي جڏهن ديبل وارو مندر اڃا قيدخاني ۾ تبديل نه ٿيو هو. ان ڪري ڀنڀور واري مسجد ڀنڀور ۾ ديبل ثابت نٿي ڪري. جيڪڏهن سچ پچ ڀنڀور ئي ديبل آهي ته پوءِ ڀنڀور ۾ هڪ ٻي مسجد ڳولڻي پوندي. جيڪا ٽين صدي هجريءَ ۾ مندر مان بدلجي مسجد ٿي هجي. يعني اهڙي عمارت جنهن جا بنياد مندر جا ۽ عمارت مسجد جي هجي.

مان سمجهان ٿو ته قديم آثارن جي ماهرن ڀنڀور کي ديبل قرار ڏيڻ ۾ ڪجهه تڪڙ ڪئي آهي. ٿي سگهي ٿو ته، سندن راءِ صحيح به هجي پر اڃا تحقيق جي ضرورت آهي.

سڄي ڊيلٽا ۾ ڀنڀور جو قلعو اڪيلو قلعو آهي جيڪو پڪين سرن بدران پٿرن سان ٺاهيو ويو. جيڪڏهن تاريخ ۾ ڪنهن به هنڌ ديبل واري قلعي کي پٿر مان ٺهيل سڏيو ويو آهي ته پوءِ ڀنڀور کي ديبل سڏڻ ۾ گهٽ هٻڪ ٿيندي.

سسئي پنهونءَ جي داستان جو ڀنڀور سان تعلق هو پر ڪيڏي نه عجب جهڙي ڳالهه آهي ته، تاريخ جي ڪنهن به ڪتاب ۾ ڀنڀور جو ڪنهن ٻئي حوالي سان ذڪر ناهي! آخر ائين ڇو آهي؟ ڀنڀور ڪو معمولي شهر ته ڪونهي. گهارو کاريءَ تي واقع ڀنڀور هڪ قلعي بند شهر آهي. مارچ/اپريل 1958 ۾ قديم آثارن جي کاتي پاران، ڊاڪٽر ايف_اي خان هتي کوٽائيءَ جو ڪم شروع ڪرايو. ان کانپوءِ آڪٽوبر ۾ کوٽائي ٿي، جيڪا 1959ع تائين جاري رهي. سن 1930ع ڌاري اين جي مجمدار ۽ 1951ع ۾ هڪ يورپي ماهر پڻ مختصر کوٽايون ڪرايون هيون. بهرحال، هن مهل تائين ڪيل کوٽائين مان اهو طئي ٿي چڪو آهي ته هيءُ شهر گهٽ ۾ گهٽ پهرين صدي قبل مسيح کان پهرين صدي عيسويءَ ۾ سٿين ۽ ساسانين جي اثر هيٺ هو هتان يوناني نموني جا ٿانءَ به مليا آهن. اهي آثار سطح کان 25 فوٽ هيٺ آهن. جڏهن ته مٿين سطح جي کوٽائي مان ظاهر ٿيو آهي ته، شهر ڪنهن اوچتي حملي، لٽ مار ۽ باهه ۾ سڙي تباهه ٿيو آهي. شهر تي ٻاهرين يا تيرهين صدي عيسويءَ ۾ ڪنهن وڏي لشڪر حملو ڪيو هو. شهر مان وڏي تعداد ۾ انساني ڍانچا بي ترتيب صورتن ۾ گهرن ۽ رستن تان مليا آهن، جن مان ڪن کي تير لڳل هئا.

ڀنڀور جي تباهي يقينن شاهه خوارزم هٿان ٿي آهي؟ جنهن بابت تاريخ مان به حوالو ملي ٿو ته، هن سنڌ تي حملي وقت ديبل ۾ ڦرلٽ ڪري باهه ڏني ۽ ان سان گڏ ٻيا شهر به ساڳي طرح ڦري ۽ ساڙي تباهه ڪيا. بهرحال، ديبل اڃا به سوال جي هڪ نشاني آهي. ديبل جي ڳولا جو ڪم ايڏو سولو ناهي، ان لاءِ بلڪل اهڙي قسم جي مهم جي ضرورت آهي جيئن يورپ وارا ”ٽراءِ“ واري شهر جي کوج ۾ رڌل آهن.

ڀنڀور، گهارو کاريءَ تي آهي. گهارو کاري اصل ۾ ڦِٽي ڪريڪ جو اوڀر وارو ڇيڙو آهي. شهر جا کنڊر کاريءَ جي اتر ۾ آهن، تنهن ڪري بندرگاهه وارو حصو ڏکڻ ۾ اٿس. بندرگاهه وٽان هڪ ڏاڪڻ شهر ۾ وٺي وڃي ٿي. شهر جي اتر اوڀر ۾ وڏي ڍنڍ جا نشان باقي آهن. قلعي کان ٻاهر اتر ۽ اوڀر طرف شهر جي پکيڙ نظر اچي ٿي.

ڀنڀور جي اتر واري ديوار ۾ 12_ برج آهن، اوڀر طرف چار يا پنج، اولهه ۾ مورچن جو اندازو ڏهن کان مٿي ناهي، جڏهن ته ڏکڻ واري وروڪڙ ديوار ۾ 15 کان 20 مورچا آهن. شهر واضح طور تي ٻن حصن ۾ ورهايل آهي. هڪ مضبوط ديوار اتر کان ڏکڻ تعمير ٿيل آهي، جنهن ۾ 10_11 مورچا آهن. اهڙي طرف قلعو اوڀر ۽ اولهه ٻن حصن ۾ ورهائجي ويو آهي. اوڀر واري حصي جي اهم دريافت ڪوفي طرز جي مسجد آهي. جڏهن ته الهندي حصي مان شو مندر لڌو ويو آهي.فقط انهن ٻن عبادت گهرن جي بنياد تي ماهرن خيال ڏيکاريو آهي ته ڀنڀور ۾ آباديءَ کي هندو مسلم بنياد تي جدا جدا رکيو ويو هو. پر اها راءِ ڏيڻ کان اڳ ۾ اهو ضروري هو ته گهٽ ۾ گهٽ قلعي جي اندروني کنڊرن جي مڪمل کوٽائي ڪئي وڃي ها! کوٽائيءَ جي معاملي ۾ ماهرن تي وڏي تنقيد جي گنجائش آهي. کنڊر جي کوٽائي ڏهه سيڪڙو به نه ٿي آهي. قائم ٿيل ريسٽ هائوس ۽ عجائب گهر ان هنڌ قائم ٿيل آهي جيڪو ماهرن جي خيال ۾ صنعتي علائقو آهي.

سياح، اڻ کوٽيل صنعتي علائقي مان ٺاهيل پيچري تان ٿي قلعو ڏسڻ وڃن ٿا. ٺيڪ ان پيچري تي ٻه ٽي وڏا ٿانءَ دفن آهن، جن جو ڪنيون ظاهر آهن. هتان لڌل هڏين جا ڍانچا ڪنهن وقت ۾ محفوظ ڪيا ويا هئا پر هاڻ انهن جو ڪو به اتو پتو ناهي. کوٽائيءَ جي معاملي ۾ ايڏي ڍر ۽ ڀنڀور کي ديبل قرار ڏيڻ ۾ ايڏي تڪڙ، ٻئي ڳالهيون. سمجهه کان ٻاهر آهن.




ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0-گذريل صفحو

ڀنڀور ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
درياهه جا وهڪرا
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون