ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت

ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت



هڪ س‍ؤ سال اڳ جي رڪارڊ موجب هتي هندن جي ملڪيت گهڻي هئي، باقي سيد، سماٽ بلوچ به گهڻا هئا. بلوچ پنهنجن قبائلي رشتن سبب لڳ ڀڳ اهڙائي هئا جهڙا هاڻي آهن، البت شهر ۾ آبادي جو توازن بلڪل بدلجي چڪو آهي. قديم مقامي آبادين ۾ مزاري ، لغاري ، جکڙ، ڀٽي،کوسا ۽ ٻيا ٻروچ قبيلا آهن پر سياسي طور تي لغاري ۽ مزاري طاقتور آهن. اهي قبيلا راڄڻ پور ۽ ڄام پور جي ڀرپاسي ۾ آهن. راڄڻ پور ڄام پور کان پنجاهه کن ميل ڏکڻ ۾ پر ڄام پور کان ڪجهه ننڍو شهر آهي. لغارين وٽ هزارها ايڪڙ زمينون آهن پر بيڪار ڇو ته اهي ويران آهن. مزارين جون زمينون وري به ڪجهه آباد آهن. ان جي باوجود ٻنهي کي وڏا زميندار سمجهيو وڃي ٿو.

هڪ مقامي ماڻهوءَ ٻڌايو ته راڄڻ پور ننڍو شهر هوندي به ضلعي جو هيڊڪوارٽر ان ڪري ٿيو جو ضلعو ٺهڻ وقت مزاري حڪومت ۾ هئا. اڄ ڪلهه راڄڻ پور واري تڪ مان بلخ شير مزاريءَ کٽيو آهي جيڪو شيرباز خان مزاريءَ جو وڏو ڀاءُ آهي. شيرباز مزاري ڪراچيءَ مان چونڊ وڙهيو هو ۽ ملڪي سطح تي ڄاتل سڃاتل آهي. بلخ شيرآزاد اميدوار طور کٽيو آهي جنهن مان علائقي ۾ قبائلي اثر جو اندازو هڻي سگهجي ٿو. لغاري سياسي طور تي پيپلز پارٽيِءَ سان شامل آهي. لغارين جو چڱو مڙس فاروق لغاري آهي جيڪو بينظير ڀٽو جي حڪومت ۾ بجليءَ جو وفاقي وزير هو.

ٽيون شهر داجل آهي جيڪو هڙند ويندڙ رستي تي آهي. ڪنهن وقت ۾ اُتي هندن جي وڏي آبادي هئي، هاڻي ننڍڙو شهر آهي. هندو سڄي پنجاب مان هندستان لڏي ويا آهن ۽ انهن جي جاءِ هندستان کان آيل مسلمانن ڀري آهي جن ۾ پنجابي ڳالهائيندڙ ۽ اڙدو ڳالهائيندڙ لساني گروهه آهن. پنجابي ڳالهائيندڙ ته مقامي مسلمانن سان ملي هڪ ٿي ويا آهن، پر اڙدو ڳالهائيندڙ آبادي پاڻ کي ملائي نه سگهي آهي. چون ٿا ته داجل اٽڪل 8 سؤ سال اڳ هڪ قبيلي آباد ڪيو جيڪو هڙند کان آيو هو. منشي حڪم چند موجب اڄ کان سؤ سال اڳ هتي سانگي، سومرا، لنگاهه، مهار، ماڇي، ٻُرڙا، ڍانڍلا ۽ ميا آباد هئا. گڏوگڏ هندو به آباد هئا جن کي مقامي ماڻهو ’ڪراڙ‘ چون ٿا. ڇاڪاڻ ته هتي سخت اُس ۽ گرمي پوندي آهي تنهن ڪري بازارن تي چکن ۽ ڪانن جي ڇت وڌي ويندي هئي ته جيئن ڇانوَ رهي. ڪنڀارڪو ڪم شاندار هو، ان کان سواءِ لنگيون ۽ کيس به سٺا ٺهندا هئا. ڪنهن وقت ۾ شڪارپور جا واپاري هتان ڪپڙو خريد ڪرڻ ايندا هئا ۽ شڪارپور کان آندل خشڪ ميوو ۽ ٻيو سامان وڪڻي ويندا هئا. اڄڪلهه شهر جي رونق اها نه رهي آهي. واپار کان وڌيڪ قبائلي سرگرمي آهي.

ڄام پور جي هڪ نوجوان ٻڌايو ته هتي جاگيرداراڻو ظلم گهڻو آهي. ان حد تائين جو چونڊن ۾ بيهڻ جو حق به استعمال ڪرڻ نه ٿا ڏين. گذريل چونڊن ۾ ڪجهه جذباتي ۽ جوشيلن جوانن هڪ ميراڻيءَ کي ڪائونسلرن جي چونڊن ۾ بيهاريو. نتيجو اهو نڪتو جو سامهون بيٺل بااثر اميدوار امانت علي ڳاڙهو ٿي ويو. ميراڻيءَ کي وڃي ڌمڪيون ڏنائين ته هو سندس ٻچا کڻائيندو ۽ مارائيندو. ويچارو ميراڻي چونڊن کان هٿ کڻي وڃي گهر ويهي رهيو.

شهر جي صورتحال اها آهي ته ڄام پور شهر جي ذري گهٽ اڌ آبادي مهاجرن جي آهي ۽ باقي مقامي آهن. مقامي ماڻهو هڪ اڌ ووٽ تان کٽي وڃن ٿا جنهن ڪري شهر جو چيئرمين مقامي ٿئي ٿو. هڪ اڌ ووٽ مان مراد ڪائونسلرن جا ووٽ آهن. مهاجر ماڻهو پنهنجن گهرن ۾ يا برادرين ۾ پنهنجون ٻوليون يعني پنجابي يا اڙدو ڳالهائين ٿا پر شهر ۾ مقامي ماڻهن سان رابطي جي زبان فقط سرائيڪي آهي. اڙدو آبادي ايم.ڪيو.ايم. جي حامي آهي.

سرائيڪي ڳالهائيندڙ هڪ همراهه چيو، “هُو سڀ ائين ئي آهن جيئن ڪراچيءَ ۾ ... پر هر ڪو پنهنجي پنهنجي گهر ۾ آهي ...اندر جي ڳالهه ٻاهر نٿا ڪڍن ...اسان لاءِ ڊپ جي ڳالهه ڪونهي ... اصل ۾ هتي مقامي سرشتو وڌيڪ مضبوط آهي. منهنجو مطلب آهي ته وڏيرڪو ۽ قبائلي سرشتو ... ان ڪري هنن تي دٻاءُ آهي... سو ڪو به ڪجهه نٿو ڪري سگهي.“

مهاجر آبادي گهڻو ڪري سنهو ٿلهو واپار ڪري ٿي، ڪي زمينداري ڪرڻ لڳا آهن. ڪافي ڪراچي هليا ويا آهن. اڪثر ماڻهن جي نوڪري ڪراچيءَ ۾ آهي، اتان پئسا ڪمائي هت خرچ ڪن ٿا. مهاجرن ۽ مقامي آبادين جون پاڻ ۾ مائٽيون تمام گهٽ ٿيون آهن. ڄام پور جا ماڻهو ذهن تي گهڻو زور ڏيڻ کانپوءِ ڪي ٿوريون مائٽيون ٻڌائين ٿا سي به اهڙيون جن ۾ گهوٽ سرائيڪي هوندو. شايد ئي ڪا سرائيڪي ڇوڪري مهاجرن جي گهر ۾ پرڻجي وئي هجي.



هيءَ به سنڌ آهي

سرائيڪي ڳالهائيندڙ هڪ جهوني پاڻ کي ’مَلڪ‘ سڏيو. اسان کانئس مَلڪن جي تاريخ پڇي. هن چيو، “اسان جي قوم اصل ۾ ڄام آهي، جادم جکڙ جيڪو هن شهر جو باني هو، سو به ڄام هو ان ڪري هن شهر جو نالو ڄام پور مشهور ٿيو. پوءِ ڄام مَلڪ سڏجڻ لڳا ... اصل ۾ هن علائقي ۾ دولت واري ماڻهوءَ کي، سردار ۽ زميندار کي مَلڪ ٿا چون. ائين اسان ڄام مان مَلڪ ٿي وياسون.”

”ڄامن جو اصل مَلڪ ڪهڙو هو ... ڪا توهان وٽ خبرچار؟“

”ڄام هڙند کان آيا هئا ... هونئن هيءَ قوم گهڻي پراڻي آهي ... اسان ٻڌو آهي ته محمد بن قاسم جي وقت کان آهي ... هڙند ۾ جنگ لڳي هئي ... پوءِ اسان جا وڏا اُتان لڏي هتي آيا ... چون ٿا ته محمد بن قاسم ملتان تي حملو ڪرڻ مهل هڙند وٽ به قيام ڪيو هو.“

”ملڪ صاحب توهان ڪڏهن سنڌ ويا آهيو؟“ اسان مان ڪنهن جهوني کان سوال ڪيو.

”سنڌ؟ هيءَ به سنڌ آهي ... مان توهان کي ٻڌايان ٿو ... ويهه پنجويهه سال اڳ اسان جڏهن هتان کان داجل ويندا هئاسون ... توهان کي خبر آهي ته داجل هتان ڏکڻ اولهه ۾ چوڏهن ميل پري آهي ... ته جڏهن اسان اوڏانهن ويندا هئاسون ته اُتان جا ماڻهو پڇندا هئا ته سنڌ جون ڪهڙيون خبرون آهن؟ وري جڏهن اتان ڪو ماڻهو ڄام پور ايندو هو ته چوندو هو ته مان سنڌ ٿو وڃان ... گهڻا ماڻهو اڃا به ائين چوندا آهن ... هاڻي ڀلي کڻي ڪو ڄام پور کي پنجاب سڏي ... آهي ته سنڌ!“

”جبل جا ماڻهو هن علائقي کي اڃا به سنڌ ٿا چون ... سنڌو درياهه اڳي اولهه کان وهندو هو ... ڄام پور درياهه جي اوڀر ۾ هو. اولهه طرف سنڌوءَ جو وهڪرو داجل کان فقط پنج ميل پرتي هو جتي ’سهڻيءَ وارو پتڻ‘ آهي ... توهان ڀلي چئو ته سهڻي شهدادپور وٽ ٻڏي يا پنجاب جي ڪنهن ٻئي درياهه ۾ ٻڏي وئي ... هتي ته اهو ئي مشهور آهي ته سهڻي هتي ٻڏي هئي.“