ڄامشورو المنظر تي

ڄامشورو المنظر تي
ڄامشوري وٽ پهتاسون ته پاڻ جهلي نه سگهياسون. کيرٿر مهم جي پهرين مرحلي جي پڄاڻيءَ تي المنظر تي پلو کائڻ جو خيال تمام وڻندڙ هو. درياهه ۾ ڪجهه پاڻي هو، پر ايترو به نه جو ماڻهو نظارو ڏسڻ لاءِ اچي ڳاهٽ ڪن.
”سائين اسان درياهه کي خواجه (خضر) چوندا آهيون.. هي جيئرو ولي آهي نه !“ المنظر تي بچل ملاح چئي رهيو هو ”آئون ڳوٺ رائلو مياڻ جو آهيان، اهي سامهون جيڪي وڻ ٿا ڏسو نه! اهو اهو آهي رائلو مياڻ ... بئراج پوڻ کان پوءِ اهو ڳوٺ ڦٽو ته پوءِ هن بند کان اچي ويٺا آهيون.
”هتي اڳي جهر جهنگ هو، مرون کائيندا هئا. هن جڳهه تي ... بئراج ڪو نه هو، اسان جا وڏا مڇي مارڻ ويندا هئا. ڪناري کان پري ان خيال سان نه ويندا هئا ته متان چراخ (هاتار) کائي نه وڃي!“ بچل ملاح چيو هي ڪافي جهونو مڙس هو.
”ها سائين! اسان پاڻ اکين سان ڏٺا، ڏائڻيون به هونديون هيون، اسان کي وڏن ڏيکاريون!“ بچل ڏائڻين جي ڳالهه ڪئي ته اسان جي دلچسپي اڃا به وڌي وئي.
”ڏائڻ ڪيئن هوندي آهي؟“
”اسان جا وڏا چوندا هئا ته اسان جو بابو هڪ ڏائڻ کي وٺي آيو، اها گهڻو پڙهيل لکيل عورت هوندي آهي. ان جو دماغ اهڙو خراب ٿي ويندو آهي جو اها ماڻهوءَ جو هيانءَ ڪڍي کائيندي آهي. ان جي چوٽيءَ ۾ هڪڙو تعويذ ٻڌل هوندو آهي، پر جيڪڏهن هن کان تعويذ هليو وڃي ته پوءِ هن ۾ ڪا جرئت (طاقت) نه رهندي آهي ... پوءِ اسان جو هڪ وڏو ان کي وٺي آيو ۽ ڏاڍي مار ڪڍيائينس، تعويذ کوليائينس ۽ پوءِ موڪل ڏيئي ڇڏيائينس. پوءِ ٻڌايائين ته آئون فلاڻي جي ڌيءَ آهيان، ماڻهو آهيان، پوءِ بابي ڇڏي ڏني هئي!“ جهوني ڳالهه ڪئي. سندس پيءَ پڪ سان ٻي شادي ڪئي هوندي، ۽ مائٽن ان مائيءَ کي ’ڏائڻ‘ قرار ڏئي وڏي ويڌن ڪري کيس گهر مان ڪڍيو هوندو.!
”جڏهن هي بئراج پيو ان وقت آئون 45 سالن جو هوندس، هن وقت پنجانوي يا سئو کي پهتو آهيان... بچل اندازي سان پنهنجي عمر ٻڌائي.
”ته پوءِ، جڏهن بئراج وڌائون پئي، توهان تي ڪمايو به هوندو!“
”ها سائين! جڏهن بئراج مڪمل ٿيڻ وارو هو ۽ هي لائين هتان کڄي آئي هئي، هتي جهنگ وڍجي ويا هئا. هي پهريون پائو آهي هڪڙو انگريز آيو جنهن جو نالو غلام محمد هو. ٽنگ کان لنگڙو هو، ان کي ميم صاحب هوندي هئي. هن منهنجي پيءُ کي چيو ته هن عورت کي تلاءَ ۾ ترڻ سيکار! پوءِ بابي ڇا ڪيو جو ڪدو (تنبا) ٿيندا آهن ترڻ جا، اهي به ٻڌائين نوڙيءَ ۾ ۽ ان مائيءَ کي پيٽ هيٺان ڏنائين. پوءِ بابو ان سان مائيءَ کي ٽريننگ ڏيندو هو!“ بچل ملاح جي ڳالهه ۾ ڪو رولو ضرور هو. غلام محمد انگريز ڪيئن ٿيو ۽ غلام محمد جي ”ميم“ صاحب ڄامشوري ۾ ترڻ پئي سکيو! خير!
”هتان جيڪو پاڻي پڇڙيءَ لاءِ نڪري ٿو، اهو اڳ ۾ گهڻو هو يا هاڻي گهڻو ٿو اچي؟“ انور پڇيو.
”هاڻي پاڻيءَ جي آمدني ڪونهي (پاڻي ڪو نه ٿو اچي)، اڳي پاڻي تيز هيٺ لهندو هو ته پلو به زور ڏيئي مٿي چڙهندو هو. هاڻي پاڻيءَ کي چاٻين ۾ بند ڪري ڇڏيو اٿن. هاڻي جيڪو هيڏانهن پاڻي ٿا ڇڏين، اهو بيڪار ۽ خارج پاڻي آهي. ٻيو پاڻي واهن تي رکيو اٿن. کيتيون ٻاڙيون ان تي ٿين، جيڪڏهن انهن کي پاڻي نه ڏين ته هو ڪيڏانهن وڃن!؟“، جهوني ملاح کي پنهنجن هاري ڀائرن جي روزگار جو به فڪر هو.
”جڏهن بئراج پيو. ان کان اڳ وڏو ڀن ورائين ته ان ۾ چاليهه پنجاهه ويهه ٽيهه هزار پلو اچي ويندو هو ... پلو کڻڻ وارا به حيدرآباد جا واپاري هوندا هئا. اهي وڌ ۾ وڌ هزار رپيا يا پنج سئو ۾ اهو کڻندا هئا... پوءِ (پلي جي) واڍيءَ وارن کي لوڻ ڪونه ملندو هو ... (ايترو لوڻ کپندو هو جو بازار ۾ لوڻ کٽي پوندو هو، پوءِ آنيار پلي کي رڳو چهڪ ڏيئي ڇڏيندا هئا ... ايڏو پلو ٿيندو هو ... کائڻ وٺڻ وارو ڪو به نه ... پوءِ وري مهاجر ڀائر کائڻ تي هريا ... اڳي چوندا هئا ته ”ڪانٽا هئه!“... جڏهن هريا ته درياهه به گهٽ ٿيندو ويو. برڪت نڪرندي وئي. هاڻي اهو پلو جيڪو رپئي ۾ 16 پلا ڏيندا هئاسون سو هاڻي هڪ پلو چار سئو پنج سئو رپين ۾ آهي ... ان زماني ۾ اسان کي ڏيڍ رپيو ڏهاڙي ملندي هئي. بابا جمعدار هو تنهن کي ٻه رپيا ملندي هئي ... پوءِ هلي هلي آخر ۾ اسان جو سٺ رپيا مهينو ٿي ويو جنهن ۾ خوش گذاريندا هئاسون. ڪپڙو لٽو، مرڻي پرڻي ...
... هاڻي چار، پنج، ڇهه هزار پگهار آهي ته به ڪجهه ئي ڪونهي ... ڇو ته شڪر ناهي. عبابت (عبادت) گهٽ ٿا ڪريون. گلا گيبت گهڻي ٿا ڪريون ... اڳي جا ماڻهو سچا هوندا هئا. ۽ هاڻي سچائي ڪانهي!“ بچل ملاح ڄامشوري وٽ زندگيءَ جي حال جو احوال ڏنو ۽ ماضي ۽ حال جي ڀيٽ ڏاڍي سادگيءَ سان ڪري ويو.
”هتي، هاڻي پلو ڪو نه ٿو مري ڇا؟ “انور پڇيو.
”ڪو قسمتي! ننڍڙو ٻچو آهي پر وڏو قسمتي اچي، ڪجهه مري ويو، ڪجهه پوئتي هٽي ويو. جتي وڏا وڏا ڪنڀ هوندا، اتي پاڻي ڏسندو ته هوندو نه ته بس! ۽ جڏهن وهڪرو لڳندو تڏهن چڙهندو، ميرو پاڻي ايندو ته پلو به ايندو.“ ملاح چيو.
ڪچهري اڃا جاري هئي ته هڪ ملاح ٻار جيڪو ڄامشوري جي بند تي لڳل لوهي ڪٽهڙي تي راند ڪري رهيو هو، جا هٿ ڇڏائجي ويا ۽ وڃي ڌُو ڪيائين. ڏاڍا ڌڪ لڳس. ٻانهن لڙڪي پيس. ايمرجنسي جي جهڙي حالت ٿي پئي.
”اڙي ڇورا ڪنهن جو پٽ آهين؟ کڻوس! ٻانهن کي پٽي ٻڌوس!“ بچل بيچين ٿي ويو. سندس عمر ايتري هئي جو اهو ٻار پڪ ئي پڪ سندس پڙ پوٽو يا تڙ پوٽو هوندو.
ملاحن جي زندگي ۾ اهڙا واقعا پيا ٿين. ڪنڌيءَ تي ڪُڏي، اڄ نه ٻڏي سُڀان ٻڏي!“ ڇوڪر کي اسپتال نيو ويو. جلد ئي هر ڪو پنهنجي ڪرت سان لڳي ويو.