0000-00-00
داخلا نمبر 1841
عنوان چار مکيه عملي رڪن:
شاخ اسلام ڇا آھي
پڙهيو ويو 3799
داخلا جو حوالو:
هن داخلا جون تصويرون نه مليون
چار مکيه عملي رڪن:
هاڻي مذهب اسلام جا چار مکيه عملي رڪن ڪجهه کولي بيان ٿا ڪجن خاص ڪري نماز صلواة يعني اسلامي نماز. اسان جي ملڪ ۾ اڄوڪي زماني ۾ نماز اڪثر بنا سمجهه جي پڙهڻ ۾ ٿي اچي. ماڻهن کي نڪا نماز جي حقيقت جي خبر آهي نڪا اها خبر اٿن ته نماز ۾ اسان ڇا ٿا چئون. الله تعاليٰ انسان کي جيڪا سڀ کان وڏي نعمت بخشي آهي سا آهي عقل. اسان انهيءَ نعمت کي ذرو به ڪم نٿا آڻيون. حضرت رسول ﷺ جن فرمايو آهي ته جا شيءِ سڀني کان پهريائين خلقي ويئي سا آهي عقل. ائين به فرمايو اٿن ته تحقيق هڪڙو ماڻهو نمازون روزا زڪواة حج ۽ ٻيا سڀ فرض ادا ڪري ٿو. مگر هن کي ثواب رڳو اوتري قدر ملندو جيتري قدر عقل ۽ سمجهه ڪم آندي اٿس. نماز به نسبت به فرمايو اٿن ته جنهن ۾ جسم سان دل شامل ناهي تنهن تي الله تعاليٰ ڌيان ڪون ٿو ڏئي. هنن حديثن مان صاف طرح ثابت ٿو ٿئي ته نماز جي حقيقت ۽ معنيٰ سمجهڻ تمام ضروري آهي.
نماز اسلام جو اهو رڪن آهي جو مسلمان تي سڀ کان پهريائين فرض ٿو ٿئي. ستن ورهين جي ٻار کي نماز پڙهڻ مستحب ۽ ڏهن ورهين واري تي فرض آهي، ۽ مرڻ جي گهڙيءَ تائين سڀ ڪنهن حالت ۾ ۽ سڀ ڪنهن هنڌ فرض رهي ٿي. حديث شريف ۾ آهي ته نماز بيهي پڙهو، بيهي نه سگهو ته ويهي پڙهو، ويهي به نه ته پاسي ڀر. ٻي حديث ۾ آهي جنهن دين ۾ نماز ڪانهي تنهن ۾ ڪا خوبي ڪانهي.
نماز آهي دل جي جذبن جو اظهار، خدا وٽ عجز ۽ نياز سان عرض ۽ استدعا، ۽ خالق جي اڳيان روح جي پاڪ ۽ مخلص خواهشن جو نهايت مؤدبانه طور ظاهر ڪرڻ. اسلام ۾ عبادت جو خيال ۽ طريقو ٻين ديني اصولن وانگر اعليٰ ترين ترقي کي پهتل آهي. قرآن شريف موجب نماز دل کي صاف ۽ پاڪ ڪرڻ جو وسيلو آهي، ۽ خدا جو ميلاپ فقط دل جي پاڪائي سان حاصل ٿئي ٿو. سورة عنکبوت جي 45 آيت ۾ فرمايل آهي ته ”جيڪو ڪتاب توتي نازل ڪيو ويو آهي سو پڙهه ۽ نماز قائم ڪر، تحقيق نماز فاحش ڪمن ۽ خرابين کان بچائي ٿي ۽ يقينا خدا جو ذڪر سڀ کان وڏي ڳالهه آهي“ تنهنڪري اسلام نماز کي انسان جي اخلاقي ترقي جو وسيلو ڏيکاري ان جو تاڪيد ڪيو آهي. اسلام اها نماز نه سيکاري آهي جا بنا روح جي هڪ بي جان بت وانگر هجي ۽ جنهن ۾ دل جو خلوص نه هجي. اهڙي نماز قرآن شريف جي الماعون سورة جي 5 آيت ۾ صاف طرح رد ڪيل آهي. اتي فرمايل آهي ته مصيبت آهي انهن نمازين جي لاءِ جي نماز ۾ بي خبر ٿا رهن.“
مسلمان لاءِ نماز هڪ روحاني غذا آهي، جا ڏينهن ۾ پنج ڀيرا کائي ٿو. جي ماڻهو ڀانئين ٿا هر روز پنج وقت نماز پڙهڻ هڪ مشڪل ڪم آهي تن کي ياد رکڻ گهرجي ته ڏينهن ۾ ڪيترا ڀيرا کائجي پئجي ٿو. جسماني طاقت ۽ واڌاري کان روحاني ترقي وڌيڪ ضروري ناهي ڇا؟ جسم کان روح وڌيڪ قيمتي ناهي ڇا؟ جيڪڏهن بدن جي لاءِ هر روز ڪيترا ڀيرا کاڄ جي ضرورت آهي ته وري روح جي لاءِ غذا جي ضرورت نه آهي ڇا؟
ڪن مذهبن ۾ نماز لاءِ هڪ خاص ڏينهن مقرر ڪيل آهي جنهن ڏينهن ٻيو ڪو ڪم ڪرڻ ۾ نه ايندو آهي. اسلام جنهن دنيائي ڌنڌن جي وچ ۾ هر روز عبادت ڪرڻ سيکاري آهي تنهن ان ۾ هڪ نئين معنيٰ رکي آهي ته ڪوئي به مسلمان ڪهڙي به مشغولي ۾ هجي ته به پاڻ کي دنيا ئي مشغولين کان هڪدم ڇني سگهي ۽ نماز ۾ مشغول ٿئي. اهو ئي سبب آهي جو اسلام رهبانيت جون سڀ رسمون ڪڍي ڇڏيون آهن جن جو مطلب آهي ته انسان خدا جا ڌنڌا ڦٽي ڪري. مگر اسلام سيکاري ٿو ته دنيا ڇڏڻ کان سواءِ ئي خدا جو ميلاپ حاصل ڪجي.
اگرچه اسلام نماز کي دائماً قائم رکڻ لاءِ خاص طريقو ۽ وقت تاڪيد طور مقرر ڪري ڇڏيا آهن ته به هر هڪ شخص کي وڏو ميدان کليل ڏنو ويو آهي. هن کي آزادي آهي ته قرآن شريف مان جيڪو ٽڪر کيس وڻي سو نماز ۾ پڙهي ۽ اهي دعاؤن گهري جي سندس روح جي جذبن موافق هجن. عام هدايتون بيشڪ ڏنل آهن ڇو ته اهي هدايتون وقت جي پابندي، انتظام ۽ هڪجهڙائي رکڻ لاءِ ضروري آهن، مگر سڀ ڪنهن شخص کي آزادي آهي ته انهيءَ طريقي سان نماز پڙهڻ کان سواءِ پنهنجي خالق جي اڳيان ٻي طرح به پنهنجي شريف جذبن جو اظهار ڪري.
هر روز پنج وقت انهن عضون کي ڌئڻ جي ڪم ڪار ۾ يا ازخود جلد ميرا ٿا ٿين، وات ۽ ڏند صفا ڪرڻ، اکين کي پاڻي هڻڻ، ۽ نڪ صفا ڪرڻ وضو کان اڳ ڏندڻ هڻڻ، جسم لباس مڪان غليظائي کان پاڪ رکڻ اهي سڀ نماز لاءِ ضروري ڪيا ويا آهن، ۽ جسماني صحت لاءِ به اهي ئي سڀ کان چڱيون تدبيرون آهن. حضرت ﷺ فرمائي ٿو ته مان سڀ ڪنهن نماز وقت ڏندڻ هڻڻ جو تاڪيد ڪيان ها مگر مون کي اهو انديشو ٿيو ته متان منهنجي امت تي بار ٿي پوي. ارمان جي ڳالهه آهي جو ڪي مسلمان ته ڏينهن ۾ هڪ ڀيرو به ڏندڻ ڪين ٿا هڻن. انهيءَ ظاهري پاڪائي رکڻ جو باطني فائدو اهو آهي جو ظاهري صفائي روح تي چڱو اثر ٿي ڪري. جهڙيءَ طرح جسم کي پاڪ ٿو رکجي تهڙيءَ طرح روح کي به دشمني ۽ بغض کان پاڪ ڪري پوءِ الله تعاليٰ جي روبرو حاضر ٿيڻ گهرجي.
انسان جي لاءِ تندرستيءَ جهڙي ٻي ڪا نعمت ڪانهي. تندرستي صفائي ۽ بدني ورزش تي مدار رکي ٿي. نماز جي حڪمن ۾ اعلٰي درجي جي صفائي اچي ٿي وڃي، ۽ خود نماز ۾ ڪجهه قدر بدني ورزش به ٿي ٿئي. اسلام جي هدايتن وغيره ۾ اها خوبي آهي جو انهن تي عمل ڪرڻ سان نه رڳو روحاني پر دنيا ئي فائدا به حاصل ٿا ٿين.
آذان
اذان يا بانگ جي پهريائين ضرورت هن لاءِ پيئي ته سڀ مسلمان ملي هڪ وقت نماز ادا ڪري سگهن. اذان نه رڳو نماز جو سڏ آهي پر اسلام جي اصولن جي اشاعت ۽ اعلان به آهي. مسلمان انهيءَ اذان جي وسيلي پنهنجا اصول سڀني ماڻهن جي ڪنن تائين پهچائين ٿا، ۽ ڇوٽڪاري جي راه ڏيکارين ٿا. پر افسوس جو اسان جي ملڪ جا مسلمان آذان جي لفظن جي معنيٰ بلڪل ڪو نه ٿا ڄاڻن. آذان جا لفظ هي آهن جي معنى سميت ڏجن ٿا:
الله اکبر الله اکبر الله سڀ کان وڏو آهي الله سڀ کان وڏو آهي.
اشهد الا الہٰ الا الله آءٌ گواهي ٿو ڏيان ته الله کانسواءِ ڪو بيو معبود نه آهي.
اشهد ان محمداً رسول الله آءٌ گواهي ٿو ڏيان ته (حضرت) محمد (ﷺ) الله جو رسول آهي.
حيّ علي الصلواة اچو نماز جي طرف
حيّ علي الفلاح اچو ڪاميابيءَ جي طرف
الصلواة خير من النوم نماز ننڊ کان بهتر آهي.
الله اکبر الله اکبر الله سڀ کان وڏو آهي الله سڀ کان وڏو آهي.
لاالہٰ الاالله الله کانسواءِ ٻيو ڪو معبود نه آهي.
وقت جي پابندي
سڄي عمر الاهي عبادت کي قائم رکڻ ڪري استقلال جو گڻ ٿو سکجي. هر روز پنجن نمازن جو وقت تي پڙهڻ وقت جي پابندي جي زبردست تعليم آهي. نماز ۾ جيتري قدر پابندي آهي، هوءَ جنهن طرح سوير سمهڻ ۽ سوير اٿڻ جي تعليم ٿي ڏئي ۽ جنهن طرح هر هڪ ٽائيم ٽيبل کي پنهنجي قبضي ۾ ٿي آڻي تنهن مان هي به معلوم ٿو ٿئي ته اسلام ۾ شهواني ۽ نفساني خيالن کي نماز جي وسيلي ڪيئن نه بيدخل ڪ