Bootstrap Example
چوکنڊي : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-07-01
داخلا نمبر 412
عنوان چوکنڊي
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2241
داخلا جو حوالو:

هن داخلا لاءِ تاريخ جا حوالا موجود نه آهن

هن داخلا جون تصويرون نه مليون

چوکنڊي جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

چوکنڊي - مان نڪتل ٻيون شاخون-

چوکنڊي


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0-گذريل صفحو

چوکنڊي



قافلو پورٽ قاسم ڇڏي ڪراچي شهرڏانهن روانو ٿيو ته لانڍي اسٽيشن کان فقط ٽي ميل اورتي ۽ ڪراچيءَ کان 28ڪلوميٽر پهرين، قومي شاهراه تي ساڄي پاسي قديم قبرون نظر آيون، هيءَ چوکنڊي قبرستان آهي جنهن ۾ پٿرن جون مستطيل چئمبرن واريون قبرون آهن. انهن تي سهڻي چٽسالي ٿيل آهي. اهو پٿر جنگشاهيءَ جو پيلي رنگ وارو پٿر آهي،جيڪو سنگ تراشيءَ لاءِ بهتر آهي.

لفظ چوکنڊي شروع کان بحث هيٺ آهي.ڪي محقق چئن ڪنڊن جي بنياد تي چوڪنڊي چون ٿا. ڪن جي راءِ آهي ته چونڊي يا چوکنڊي ڪو علائقو هو، جتان جوکيا لڏي آيا هئا.هڪ تشريح اها آهي ته، چوکنڊي اصل ۾ ترڪي زبان جو لفظ آهي جنهن جي معنيٰ آهي ڪنهن ماڙيءَ تي مٿي ٺهيل اهڙو ڪمرو جيڪو چئن پاسن کان کليل هجي يا دريون ۽ دروازا هجنس.

سنڌ ۾ پٿر جي گڏيل قبرن لاءِ مختلف نالا ڪتب آندا وڃن ٿا، مثال طور چوکنڊي، گهڙاوتون يا گهاڙيون، رانئڪون، بخاريون يا روميون. انهن مان هر هڪ لفظ جي معنيٰ جدا آهي. چوکنڊي، بابت مٿي ذڪر ڪري چڪو آهيان گهاڙيون يا گهڙاوتن، معنيٰ اهي قبرون جن تي اڪر جو ڪم ٿيل هجي يا گهڙيل هجن، بخاريون مان مراد آهي، بخاري سيدن جون قبرون. جيتوڻيڪ ان بابت ڪو تاريخي يا صوتي دليل نه آهي البت ڪوهستان ۾ هلندي جڏهن مون گمنام گهاڙين بابت پڇا ڪئي ته مقامي ماڻهن چيو،”سائين بخاريون آهن، ڪنهن وقت ۾ هتان بخارا جا سيد مٽيا هئا، انهن مان ڪي مري پيا ته انهن تي قبرون ٺاهيون اٿن.“ رانئڪون عام طور تي اهڙين چؤديوارين کي چيو وڃي ٿو جتي ان ئي ماڻهوءَ کي پوريو ويو هجي جتي ساڳيو ماڻهو زندگيءَ ۾ رهيو هجي.

چوکنڊي قبرستان تي گهڻو بحث ٿي چڪو آهي پر اها ڳالهه طئي آهي ته هتي ڪرمتين ۽ جوکين جون قبرون آهن.

وڏيون ۽ اوريون قبرون جوکين جون آهن، جن ۾ جوکين جا سردار دفن ٿيل آهن. انهن سردارن ۾ ڄام بجار بن ڄام ميرن، ڄام مريد بن حاجي، بجار بن راڌو، جنيدن راڌو،راڌو ميرن،ڄام بجار جا پٽ، ڪٽنب ۽ ٻيا پنجاهه کن نالا پڙهي سگهجن ٿا. لکتون عربي، فارسي ۽ سنڌي خط ۾ آهن، مثال طور ميران بن وديرو جام. هتي وديرو معنيٰ ”وڏيرو“ آهي. ساڳي طرح مون هتي ڪجهه سال اڳ هڪ قبر تي ”وديري باگي“ لکيل پڙهيو هو يعني ”وڏيري ٻاگهي“. پر هن ڀيري پوري تلاش جي باوجود مان اها قبر تلاش ڪري نه سگهيس. شايد اها هاڻي ڊهي وئي آهي.

اهي قبرون گهڻو تڻو ڪلهوڙن جي دور ۾ ٺهيون آهن. ان دور ۾ ڪلمتي ۽ جوکين جا راڄ پاڻ ۾ اصل ڪو نه ٺهندا هئا. نيٺ جڏهن ڪلهوڙن، جوکين تي هٿ رکيو ته پوءِ ڪي ڪلمتي ساڪري ۽ ٻين پاسن ڏانهن لڏي ويا. محترم علي احمد بروهي سندس ڪتاب (History on torm stones) ۾ لکي ٿو ته قبرستان جي الهندي حصي ۾ ڪرمتي دفن ٿيل آهن، ان کان پوءِ هتي جوکين قبرستان قبرون اڏڻ شروع ڪيو. سورهين صديءَ جي پڇاڙيءَ تائين هن علائقي ۾ فقط ڪلمتي ۽ برفت رهندا هئا، جوکيا بعد ۾ ڪوهستان کان لڏي آيا.

بروهي صاحب اهو به لکي ٿو ته، قبائلي مقابلي جي هڪ صورت اها به هئي ته قبيلي وارا پنهنجن سورمن جون قبرون اوچيون ۽ شاندار ٺهرائيندا هئا، اهو سندن شان جو مسئلو هو. اهڙي ئي سبب جي ڪري هڪ ڏينهن ڪرمتين ان مهل جوکين جي قبرن تي اوچتو حملو ڪيو جڏهن مرد ڪم تي ويا هئا. جڏهن جوکين جي عورتن مردن کي خبر ڪئي ته اهي مقابلي لاءِ اچي پهتا، صبح کان شام تائين جنگ هلي ان وچ ۾ اوڙي پاڙي کان ٻيا جوکيا به اچي پهتا صبح کان شام تائين جنگ هلي، نيٺ ڪجهه سيد قرآن ۽ نياڻين جو ميڙ وٺي وچ ۾ پيا. اها جنگ قبرستان لڳ هيٺانهينءَ ۾ لڳي جنهن ۾ جوکين جو گهڻو نقصان ٿيو. هڪ ڏينهن جي جنگ ۾ ڪل ڏيڍ سؤ مڙس مري ويا. انهن مڙسن کي چوکنڊيءَ ۾ دفن ڪيو ويو. هن جنگ ۾ ڄام مراد جوکئي وڏي مڙسي ڏيکاري، سندس ڄنگهه وڍجي وئي پر مرندي مرندي نه رڳو ان کي به ماريائين جنهن سندس ڄنگهه وڍي هئي پر ٻيا به ڇهه ڪلمتي ماريائين.کيس اتي ئي دفنايو ويو، جتي دم ڏنائين. هن جنگ ۾ ڀنبو خان ڪلمتي، ڪلمتين پاران اڳواڻي ڪئي هئي.

چوکنڊي قبرون ٽن قسمن جون آهن. هڪڙيون ته عام ساديون قبرون آهن، ٻيون هيٺان کليل چئمبرن واريون آهن. جن مان زمين کان ٻاهر تدفين جي رواج جو شڪ ٿئي ٿو. قبرن جا مٿيان چئمبر ايترا سوڙها آهن جو، انهن ۾ انساني جسم نٿو ماپي سگهجي. البت کليل چئمبرن مان ڪن ۾ انساني هڏيون ملن ٿيون. ٽئين قسم جون قبرون عاليشان گهڙاوتن واريون آهن، جن ۾ زمين هيٺ تدفين جو رواج ڏسجي ٿو.

قبرستان ۾ پندرهين کان اوڻهين صديءَ جون قبرون آهن. قبرن جي ماپ لڳ ڀڳ 2.5 فوٽ ۽ اوچائي اٺ فوٽ آهي. سنڌ ۾ هن قسم جون قبرون سيوهڻ، لڪي، ميرپور ساڪري، سونڊا، گجي، ٿريبا، رني ڪوٽ، منگهو پير، تونگ، بلوچ ٽومبس، لانڍي، مالماڙي، روهڙي، سکر ۽ ٻين پاسن ڏانهن آهن. چون ٿا ته، تونگ وٽ قبرن جي اوچائي ويهن فوٽن تائين وڃي ٿي.

قديم آثارن جي هڪ ماهر، عبدالعزيز فاروق تازو هڪ سيمينار دوران ليڪچر ۾ دعويٰ ڪئي ته ڪن قبرن ۾ مختلف سطحن تي مردن جون هڏيون مليون آهن يا ائين به آهي ته زميني سطح تي ڍانچي مٿان قبر کنئي وئي آهي.

گهڙاوت وارين اڪثر قبرن تي بلوچ ٽومبس يا لسٻيلي وغيره ۾ (ڄامن جي قبرن کان سواءِ) قرآني آيتون يا ڪلميا وغيره گهڙيل آهن، جيئن مڪليءَ ۾ ارغونن جي قبرن تي آهن. راڄ ملڪ قبرستان ۾ به آيتون لکيل نظر اچن ٿيون.

ڪن صاحبن جو خيال آهي ته، چوکنڊي آرٽ سنڌ ۾ اوچتو ظاهر ٿيو آهي پر اها ڳالهه صحيح ان ڪري نٿي لڳي ته، جاميٽريءَ وارا گل چٽ اسان کي مُهين جي دڙي مان به ملن ٿا. عبدالعزيز فاروق جي راءِ هئي ته، چوکنڊيءَ ۾ ايراني اثر غالب آهي ڇو ته اهي ايراني دخمد وانگر ٻه ٻه ٽي ٽي منزله قبرون آهن.

ذاتي طور تي مان ان راءِ سان سهمت نه آهيان. منهنجو خيال آهي ته، پٿر تي اڪر جو فن سنڌ ۾ جين مت وارن ڪاريگرن ۽ هنرمندن جو تسلسل آهي، جن جو ٺٽي ۾ وڏو ڪم هلندڙ هو. چوکنڊي ٽائپ جا ڪاريگر ٺٽي ۾ گهڻا هئا. البت قبرون مصري پئرامڊ جو منيئچر لڳن ٿيون. ايران ۾ ڪورش ڪبير جي قبر به ساڳي طرح ڏاڪي به ڏاڪي پر پئرامڊ وانگر آهي.




ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0-گذريل صفحو

چوکنڊي ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
تؤنگ جا قديم آثار
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون