چُنگڻ، نور واهي ۽ گابار جي گري

چُنگڻ، نور واهي ۽ گابار جي گري
هاڻي اسان ڀِت جبل تي لاسمو ڪئمپ کان ڏکڻ طرف وڃي رهيا هئاسون. اولهه پاسي کيرٿر ڪَر کنيو بيٺو هو، ۽ اوڀر ۾ ڪجهه پرڀرو بڊو ڌرتيءَ ۾ پاڙون کپايو کيرٿر ڏانهن ڏسي رهيو هو، جيڪو ڏکڻ ۾ ڪرچات وٽ ان سان ملي هڪ ٿي ويو هو. اهڙي طرح هي علائقو کيرٿر ۽ بڊي جي وچ واري بند وادي دنيا جو هڪ خاموش ۽ الڳ ٿلڳ گوشو بڻجي ويو آهي. جنهن ماڻهوءَ کي ٻئي پار بارڻ ماٿريءَ ڏانهن وڃڻو آهي سو يا ته اڍائي ٽي هزار فٽن جا اڀا ۽ ڪَرڙا جبل پيرين پيادو ٽپي پار پوي، يا وري نئنگ ۽ جهانگارن کان ڦيرو کائي ڦيش واٽ وٺي ڪرچات پهچي.
ڪئمپ وٽان مون اولهه ڏانهن نهاريو، سامهون ٽي اهم ماڳ بيٺا هئا. لاهوتين واري چنگڻ چوٽيءَ جي گولائيءَ کان هڪدم پوءِ ڏکڻ ۾ ’ڌنار جي ڍوريءَ‘ جو لنگهه هو، جنهن ۾ ’نُور واهِي‘ ڪنڀ آهي. نور واهي ڪنڀ لاهوتين کي ان مهل رستي ۾ ايندو آهي، جڏهن هو ڀت جبل ٽپي ٻئي ڀر کيرٿر جي پاڙ ۾ لهندا آهن. اتي ڪنڀ ۾ اڪثر پاڻي هوندو آهي، جيڪو لاهوتي پاڻ سان بوتلن ۽ کَلين ۾ ڀري کڻندا آهن. ان کان اڳتي پاڻي بلوچستان جي حدن ۾ شاهه جا کوهه (بهلول ديوانه ويجهو) وٽ آهي. وچ ۾ لاهو تين کي چُنگڻ جي موتمار چوٽي پوي ٿي. چُنگڻ چوٽيءَ کان ٿورو اتر ۾ ’گڏهڙو‘ لڪ آهي، جتان هاڻي ڪمپنيءَ وارن جيپ جوڳو رستو ڪڍيو آهي، لڳ ڀڳ اهو ئي رستو لاهوتين جو آهي. ممڪن آهي ته تيل ڪمپنيءَ وارا جلد ئي هن رستي کي بهتر بنائي وڃن. تيل ڪمپنيءَ وارا سنڌ جي جبلن ۾ ايڏي تيزيءَ سان رستا ڪڍي رهيا آهن ڄڻ نانگ ليڪو ڇڏيندو ٿو وڃي. انهن جا بلڊوزر جبلن کي ايئن ڪوريندا ٿا وڃن ڄڻ ڪو ٽريڪٽر ڪچي مٽيءَ تان ڀنجو سوريندو هجي! ڪم ڪرڻ تي اچن ته ايترو تڪڙو ڪري ويندا جو هڪ هفتي اندر اتي وڏا وڏا ڊمپر پيا ڊوڙندا نظر ايندا. هر ڪو پنهنجي مفاد ۾ ٿو ڪري. ڪنهن غير لاءِ ٻيو ڇو ڪندو؟
”نور واهي جيئن ئي ڀت جبل جي اوٽ مان ٻاهر نڪري ٿي، اسان ان کي ’ڌنار جو ڍورو‘ چئون ٿا“ موٽيي مريءَ چيو جيڪو اتي ئي کيرٿر جبل جي پاڙ ۾ ڄائو آهي ۽ هاڻي اڌڙوٽ عمر جو آهي. هن ڌنار جي ڍوري کان ڏکڻ ۾ جبل جي اڀي چوٽي ءَ ڏانهن اشارو ڪري چيو، ” ۽ اها اٿئي گابار جي گُري! ... اتان همراهه ڊٺو هو ... روز ڦيش وڇائي ڇيلا هڪلي ڪيريندو هو ۽ پوءِ کائيندا هئا ... ان ڏينهن ڇيلا ڦِيش ٽپي ويا، هيٺ نه ڪريا ته هي پاڻ ڦيش تي پير رکي پيو ڏسي (ته ڦيش ڇو نه تِرڪيو؟) ته ڌُو وڃي هيٺ ڪيائين!“ موٽيي به ساڳي ڳالهه ورجائي. گابار جي گُري سچ پچ ته هڪ تمام اوچي اڀڪپري آهي، جيڪو ڪريو، سو ڪونه بچندو! مون ڏٺو ته گريءَ جو رخ اتر طرف آهي، ان جي پاڙ ۾ سڄو سال سڄو ڏينهن ڇانوَ رهي ٿي. يعني، جڏهن کان هي جبل ٺهيو آهي، هتي ان گوشي ۾ ڪڏهن به سڌي اُس نه پئي آهي. خزاني جا کوجي ان ئي جبل جي پاڙ ۾ ڪنهن هنڌ محمد بن قاسم سان منسوب خزانو ڳوليندا آهن.
ان جبل جي پاڙ ۾ ڪو ٻيو خزانو هجي يا نه هجي، تيل ڪمپنيءَ وارا ته گئس ۽ تيل جي دولت خوب ڪڍي رهيا آهن. سندن عالشان تنصيبون ڏسي مون کي سچ پچ ڏاڍي حيرت ٿي. واقعي! تيل محمد بن قاسم جي سون کان تمام گهڻو قيمتي آهي.
جيپ ڪئمپ کان ڇهه ڪلوميٽر کن اڳتي مس وئي هوندي ته اوچتو ڳوٺ نِڻاڻي ويجهو هڪ ٽائر پنڪچر ٿي پيو. اسان لهي پياسين، ممتاز ٽائر مٽايو، پر اسپيئر ٽائر جي هوا به نڪتل هئي. اسان منجهي پياسين ڇو ته هاڻي نه اڳتي وڃڻ ممڪن هو ۽ نه وري پوئتي موٽڻ! شايد جبل اڳتي وڃڻ جي اجازت نه ٿي ڏني! مرضيءَ جو مالڪ آهي.
”نه! هيءَ آزمائش آهي، اسان کي جيپ تي چڙهي شوق پورا نه ڪرڻ گهرجن، ڪجهه پنڌ به ڪجي!“ مون دل ۾ سوچيو. اڳتي پنڌ تمام گهڻو هو، اسان جي ڪمزور جسمن جي طاقت کان وڏو! ٻيو ته هڪ آئون اڪيلو ڪونه هئس، بخاري صاحب به ته گڏ هو، جنهن جي عمر مون کان ڪافي وڌيڪ آهي. آئون بخاري صاحب لاءِ سخت پنڌ جي صلاح ڪيئن ٿي ڏيئي سگهيس!
جيڪڏهن نئنگ ماٿريءَ کي سمجهڻو هجي ته ذهن ۾ هڪ سولو نقشو ٺاهي سگهجي ٿو. نئنگ ماٿريءَ کي هڪ طرف ( اولهه ۾ ) کيرٿر ۽ ڀِت جبل آهن، اوڀر ۾ بڊو ۽ ان جون لُنڊيون آهن. ٻنهي جي وچ وارو اڀريل علائقو ’ٻُورو‘ سڏبو آهي. ٻُورو معني اڇين پٿرين واريون ٽڪريون يا پوٺو. اهو ٻُورو ٻن ماٿرين ڪانڌي ۽ دُهل کي جدا ڪري ٿو، ڄڻڪ ٻنو هجي. نئه ڪانڌي اولهه ۾ ڀت جبل کي ويجهي ۽ متوازي آهي، اها کيرٿر تان لهي ٿي. نئه دُهل اوڀر طرف بڊي جبل کي متوازي آهي، اها بڊي تان لهي ٿي. جيڪڏهن نئنگ ڍوري کي اتر ۽ ڏکڻ ۾ اڌو اڌ ورهائجي ته اتر وارو پاسو نِگهاول آهي، ۽ ڏکڻ وارو گوزباني. ڪانڌي واهيءَ جو دُن ۽ دهل ڍورو گوزبانيءَ کان به گهڻو ڏکڻ ۾ آهن. اسان کي هن اوجهڙ ۾ ڪا به مدد ملڻ جو امڪان ڪونه هو.، نيٺ به هي ڪو وهندڙ رستو ته ڪونه هو!
”توهان اڳتي واٽ سان پنڌ هلندا وڃو، اڳتي ٻيا آثار پيا ڏسجن! اسان ڪئمپ تان پنچر هڻائي ٿا اچون!“ نثار ۽ ممتاز صلاح ڏني. اسان ڏکڻ ڏانهن پنڌ پياسين ۽ هو اتر ڏانهن روانا ٿيا. موٽيو مري ۽ غلام محمد نوحاڻي اسان سان هئي، انڪري نثار کي ڳڻتي ڪونه هئي.
”هي ڪهڙو ٻوٽو آهي؟ ننڍڙا اڇا گل ڇُڳا ڪري بيٺا آهن ۽ سڄو ٻوٽو جهنجهي ڇڏيو اٿائون.“ مون موٽيي کان پڇيو ۽ ٻوٽي جو فوٽو ڇڪيو.
”اسان ان کي ’ڍيلڪو‘ چوندا آهيون، ڪنڊا ننڍا ۽ نرم ٿيندا اٿس، ٻڪريءَ کانسواءِ ٻيو ڪو به ڪونه کائي! زهر جهڙو ڪؤڙو ٿئي ٿو. جيڪڏهن ڪو جانور مئل ڦَر ڪڍي ۽ رت ۽ ڄَر نه ڪڍي ته اهو ٻوٽو ڪاڙهي پيئاريندا آهيون ته ڄَر ڪڍي ڇڏيندو آهي.“ موٽيي وراڻيو.
جيتوڻيڪ هي مارچ 2009 جا ابتدائي ڏينهن هئا، جبل جو پنڌ سڻائو ڪونه ٿو ٿئي، خاص ڪري اسان شهري ماڻهن لاءِ! اڍائي ڪلوميٽر پري ڏکڻ ۾ پٿرن جو هڪ ڍِڳ تجويز ڪري رهيو هو ته اهو ڪو ماڳ آهي، سج ڪاپار تي چڙهي آيو هو ۽ تپش اسان کي هلڻ ڪونه ٿي ڏنو. شاباس هئي ممتاز برهماڻي ۽ نثار خاصخيليءَ کي جن جيپ جا ٽائر پٿرن تي هٿن سان پئي ڊوڙايا يا وري ڪنهن مهل انهن کي ڪلهن تي کڻي ٿي ويا. هُو اتر ڏانهن پئي ويا ۽ اسان ڏکڻ طرف ڪجهه ڪلوميٽر نڪري وياسين.