چڪنا چور ٿيل سنڌي سماج: هڪ سوال

27 نومبر 1995ع
چڪنا چور ٿيل سنڌي سماج: هڪ سوال

ڪراچيءَ ۾ رهندڙ ڪو سنڌي ڪٽنب ڇا ڇا سوچي ٿو؟ اهو سوال معاشري ۾ بحث جوڳو آهي. هيءَ خبر ڪنهن اخبار ۾ انڪري اچڻ لائق ڪو نه سمجهي وئي جو خاموش سوچون خبرون نه بڻجديون آهن. ڪراچيءَ ۾ رهندڙ اڪثر ڪٽنبن جي ذهنن ۾ اهو سوال گردش ڪري رهيو آهي ته سندن مستقبل ڪٿي آهي؟ هنن کي ڇا ڪرڻ گهرجي؟ ڇا ڪراچي هنن لاءِ محفوظ رهي آهي؟ هن سوال خاص ڪري ان مهل کان اهميت ورتي آهي جڏهن دهشتگرد سنڌي ڳالهائيندڙ ماڻهن کي ٽارگيٽ ڪرڻ شروع ڪيو. واضح رهي ته هن مهل تائين 300 سنڌين کي دهشتگرديءَ جو کاڄ بڻايو ويو آهي.
سياسي لحاظن اها صلاح ڪا به ساسي تنظيم توڻي حڪومت نه ڏيندي ته”جان بچائڻ جو حق“ استعمال ڪري سنڌي ماڻهو ڪراچي ڇڏين. اها ته ميدان ڇڏڻ جي ڳالهه آهي. اهو ئي ته هو چاهين ٿا. ڪراچي جي سنڌين ۾ عدم تحفظ جو احساس ڏاڍي شدت سان موجود آهي پر اهو نه وسارڻ گهرجي ته ساڍن ٽن سالن ۾ مئل 4-5 هزار ماڻهن ۾ ٻيون قومون ۽ برادريون به متاثر ٿيون آهن. ٿلهي ليکي ڏسجي ته انهن ۾ سنڌين جو تعداد شرح جي لحاظ کان گهٽ آهي.
ڪراچيءَ مان رڳو سنڌي ئي ڪڪ ڪو نه ٿيا آهن، ڪافي پنجابي، پٺاڻ ۽ مهاجر ڪٽنب به لڏي ويا آهن. ان ڪري سنڌين جو عدم تحفظ جو احساس ٻين برادرين جي احساسن کان مختلف ته ڪونهي. ان هوندي به سماج ۾ ٿيل ڌر بندي جيڪا ڏينهون ڏينهن وڌندي پئي وڃي سنڌ جي شهرن کي مختلف پاڙن ۾ ورهائيندي پئي وڃي. ان پاڙي بنديءَ في الحال سنڌ جي شهرن کي مختلف پاڙن ۾ ورهائيندي پئي وڃي. ان پاڙي بنديءَ في الحال سنڌي بلوچ پشتون ۽ ٻين قومن کي ڪنهن حد تائين محفوظ ڪيو اهي. شايد اهو انساني جبلت ۾ شامل بچاءِ جو فطري مئڪنيزم آهي، جنهن سماجي ٽڪراءَ جي نقصانن کي گهٽ کان گهٽ ڪيو آهي!
پر هڪ ڳالهه جيڪا فقط سنڌي سماج سان ڳنڍيل آهي، سا بي حد ڳڻتي جوڳي آهي. پاڙي بنديءَ کانپوءِ به سنڌي ماڻهو سک جو ساهه کڻي نه سگهيو آهي. مثال لاءِ قاسم آباد موجود آهي. لطيف آباد ۽ حيدرآباد جي ٽڪر تان تڙجي نڪتل سنڌين پنهنجي لاءِ نئون شهر قاسم آباد ٺاهيو ۽ پنجن اٺن سالن جي اندر اندر ان کي جديد سهولتن اسان مڪمل به ڪري ڇڏيو. ان شهر ۾ ايم ڪيو ايم جو ڪو به دهشتگردي ڪونهي، ڪو به افغاني راڪيٽ لانچر ڪلهي تي کڻي ڪو نه ٿو ڦري ۽ نه وري ڪو مصري سفارتخانو آهي جنهن کي ڪار بم سان اڏائي قاسم آباد کي ڌوڏيو ويو هجي.
هي ”ڏتڙيل سنڌي“ ماڻهن جو علائقو جيڪو سنڌي مڊل ڪلاس ۽ اسرندڙ طبقي جو شهر آهي، بدامنيءَ ۾ سڀ کان گوءِ کڻي ويو آهي ۽ هاني اتان جا شريف ڪٽنب پنهنجي جان، مال ۽ عزت داءَ تي لڳل محسوس ڪري رهيا آهن. قاسم آباد جا شهري ايترا ڊنل آهن جو ماڻهو رازداريءَ واري لهجي ۾ هڪٻئي کي چون ٿا، ”ڀائو! هتي بارين ٻچين رهڻ ممڪن نه رهيو آهي!“ اڳي ته رڳو چورين ۽ ڦرن جون خبرون اينديون هيون، پر هاني جڏهن ڪو ايئن چوي ته ”ٻارن کي اڪيلو ڇڏي نٿو سگهجي!“ ته ان جي ڇا معنيٰ آهي؟
نئين سنڌي شهر کا اهو زخم ڪنهن ۽ ڇو هنيو آهي؟ اهي قدر ڪيڏانهن هليا ويا جيڪي سنڌين جو شان سمجهيا ٿي ويا؟ ڇا سچ پچ روايتي سنڌي معاشرو مڪمل طور تي ختم ٿي چڪو آهي؟ هاڻي فقط سنڌي ڳالهائڻ وارا باقي رهيا آهن ۽ سنڌي معاشرو شايد دفن ٿي چڪو آهي! ٻهراڙين تي ڌاڙيلن جو راڄ آهي. ڪو ننڍو وڏو وڏيرو نه آهي جنهن کي ”چٺي“ نه پهتي هجي، ڪو ڪٽنب نه بچيو آهي جنهن ڀنگ تي مائٽ نه ڇڏايو هجي!هيڏانهن سنڌين جو نئون نمائنده ۽ جديد شهر قاسم آباد آهي جتي جان ۽ مال ته ٺهيو ننگ به محفوظ نه آهن!
سنڌين کي سوچڻو پوندو ته ساڻن هي حال ڪنهن ڪيو آهي؟ رڳو ايم ڪيو ايم خلاف ايف آءِ آر ڪٽائڻ سان ڇا ٿيندو؟ ايف آءِ آر ته پنهنجي خلاف به ڪٽائڻي پوندي. قاسم آباد جي تباهي، ٻهراڙين جي تباهي ۽ ڪراچيءَ جي تباهي سڀني گڏجي سڏجي سنڌي ماڻهن جي ذهنن ۾ اهو سوال پيدا ڪيو آهي ته هو ڪيڏهن وڃن ۽ سندن مستقبل ڪٿي آهي؟ ”مهاجرن“ جي ذهن ۾ عدم تحفظ جو احساس ڪيترو حقيقي ۽ ڪيترو غير حقيقي آهي ان ڳالهه کان هٽي، جيڪڏهن اهو سوال رکجي ته سنڌي ماڻهوءَ جو مستقبل ڪٿي آهي؟ ته شايد اهو وڌيڪ اهم سوال آهي! ان سان گڏ اهو به سوچڻو پوندو ته ڇا سنڌي معاشرو مڪمل طور تي ٽٽي شيشي وانگر چڪنا چور ٿي چڪو آهيئ جيڪڏهن ايئن ٿيو آهي ته ڪنهن ڪيو آهي؟
ان آخري سوال جي جواب ۾ فقط ٻه ڌريون جوابدارن جي ڪٽهڙي ۾ بهياريون وينديون. اهي ڪي ٻيا نه آهن، سنڌ جا پنهنجا سنڌي ڳالهائيندڙ جوڌا جوان آهن جن مان ڪي سياستدان آهن ۽ ڪي ڪامورا. جنهن به ڏوهه جي جاچ ڪئي وڃي ٿي ان جي تاڃي پيٽي ۾ ڪو نه ڪو پوليس وارو ۽ ڪو نه ڪو سياستدان ضرور ملي ٿو. قاسم آباد انهن ٻنهي ظالم طبقن جو شڪار ٿيو آهي. اتي لڪل ڌاڙيلن ي سرپرستي اتان جا اعليٰ پوليس عملدار ڪري رهيا آهن بلڪه پوليس پاڻ ڌاڙيلن وانگر شريف شهرين کان ڀتا وٺڻ ۽ ڪوڙا الزام هني پئسا ڪڍڻ لڳي آهي. هر ڌاڙيل ڪنهن نه ڪنهن بااثر سياستدان جي پاڇي ۾ ويٺو آهي.
هاڻي شايد اهو وقت اچي ويو آهي جو خود شهرين کي پوليس ۽ سياستدانن جي ڳٺ جوڙ کان بچڻ لاءِ پنهنجيون مضبوط شهري ڪميٽيون ٺاهڻيون پونديون، عدالتن جا در کڙڪائڻا پوندا، پنهنجي چڪنا چور ٿيل سنڌي سماج جا ٽڪرا ميڙي چونڊي سڀ ڪجهه ٻيهر بحال ڪرڻو پوندو ۽ پنهنجا شهر ۽ ٻهراڙيون جيئڻ لائق ڪرڻا پوندا.