ڇا ڪجهه ”آف دي رڪارڊ“ به آهي؟

پهرين مارچ 1996ع
ڇا ڪجهه ”آف دي رڪارڊ“ به آهي؟

صدر پاڪستان سان ايم ڪيو ايم جي ٻه ڪلاڪ ملاقات ۾ ڇا ٿيو؟ ايم ڪيو ايم اطمينان ڏيکاريو ۽ صدر لغاريءَ جي حوالي سان جيڪي ڪجهه اخبارن ڇپيو، اهو پڙهڻ کانپوءِ لڳي ٿو ته سڀ ڪجهه چڱو ٿيو پر، اشتياق اظهر جو اهو چوڻ وڏي شڪ ۾ وجهي ٿو ته، ”صدر صاحب ملاقات ۾ ٿيل ڳالهين کي ڳجهو رکڻ لاءِ چيو آهي ۽ في الحال تفصيل ظاهر نٿا ڪجن!“ قومي بقا جي سوال تي ٿيل اصل ڳالهين کان قوم کي بي خبر رکڻ جي ڪوشش ۽ پنهنجو پاڻ ۾ ڪي خفيه ڳالهيون ڪرڻ سان سڄي قوم ڪيئن مطمئن ٿي سگهي ٿي؟ سوال جيڪڏهن فقط ايم ڪيو ايم کي مطمئن ڪرڻ جو آهي ته پوءِ ڳالهين جو بهانو ڪرڻ جي ضرورت ڪهڙي آهي؟ کين خاموشيءَ سان رعايتون ڏيڻ ۾ حڪومت کي ڪهڙي پريشاني ٿي سگهي ٿي؟ بس! ڪو به ابتو سبتو دليل ڏيئي قوم کي ”ماٺ ڏئي“ سگهجي ٿي!
اسان نٿا سمجهون ته اشتياق اظهر هروڀرو به ڪو اهڙو ماڻهو آهي جنهن جي زبان تي ڀروسو ڪري سگهجي ٿو پر جڏهن سندس حوالي سان ڪا خبر اخبار ۾ لڳي چڪي آهي ته پوءِ ان کي نظر انداز به ڪري نٿو سگهجي. اهو بالڪل ممڪن آهي ته ڳالهين دوران گهڻيئي ڳالهيون ”آف دي رڪارڊ“ ۽ گهڻيئي ڳالهيون ”آن دي رڪارڊ“ ٿيون هجن ۽ آف دي رڪارڊ ڳالهين ۾ ڪن رعايتن ۽ واعدن جو ذڪر اخبار ۾ نه ڪجي! پر ”راز“ ڪاري کنگهه وانگر پاڻ کي ظاهر ڪري وجهندا آهن ۽ مريض انهن کي اندر ۾ دٻائي نه سگهندا آهن. قوم وٽ هروڀرو اهڙو ڪو به دليل نه آهي جو ايئن چئجي ته اشتياق اظهر جي اها ڳالهه غلط آهي.
صدر پاڪستان ۽ ايم ڪيو ايم جي وچ ۾ هليل ڳالهيون فوري طور تي جنهن ريت رپورٽ ٿيون آهن، انهن جا پڙاڏا ڪجهه هن ريت بيهن ٿا ته صدر لغاري ايم ڪيو ايم ۽ حڪومت جي وچ ۾ ٽياڪڙو ڪندو. ايم ڪيو ايم جي وفد پنهنجين شڪايتن ۾ ڪراچيءَ ۾ هلندڙ ڪارروائيءَ کان صدر پاڪستان کي آگاهه ڪيو. ان تنظيم پنهنجن دليلن جي حق ۾ ثبوت طور تيار ڪيل ٽي فائل به سندس حوالي ڪيا. صدر پاڪستان جي ضمانت تي ايم ڪيو ايم حڪومت سان ٻيهر ڳالهين لاءِ تيار ٿي آهي. (بي بي سي جي خيال ۾ ان هوندي به ڳالهيون سروع ٿيڻ جا امڪان ڪو نه آهن). صدر لغاري انهن پيش ٿيل فائلن جي روشنيءَ ۾ وزيراعظم سان ڳالهيون ڪندو.
ايم ڪيو ايم پاران ٻين اخبارن سميت بي بي سي کي ٻڌايو ويو ته ”صدر سان ملاقات مثبت رهي ۽ مارچ جي ٻئي هفتي ۾ آرمي چيف سان ملاقات جي ايجنڊا مختلف هوندي.“ ڪنهن سياسي يا دهشتگرد تنظيم جا نمائندا آرمي چيف سان ڇا ۽ ڇو ٿا ڳالهائڻ چاهين؟ فوج جو سياسي معاملن سان ڪهڙو تعلق آهي؟ اهو سوال پاڪستان جي شهرين لاءِ کٽڪي جهڙو آهي. هوڏانهن اشتياق اظهر اهو کليل راز به ٻيهر فاش ڪيو آهي ته ايم ڪيو ايم جو عوامي نيشنل پارٽيءَ سان ٺاهه ٿيل آهي ۽ ان پارٽيءَ کي صدر سان ٿيل ڳالهين جي نتيجن کان آگاهه ڪيو ويو آهي. اشتياق اظهر اها ڳالهه به ڏاڍي عجيب لهجي ۾ ڪئي ته ”ڪراچيءَ جو مسئلو طاقت سان حل نه ٿيندو، جيڪڏهن ڪنهن کي اڃا به پاڻ تي گهمنڊ آهي ته اهو پاڻ کي وري آزمائي ڏسي!“ اشتياق اظهر غالباً، پنهنجي تنظيم جي اندروني قوت بابت اها دعوا ڪري رهيو هو ته ايم ڪيو ايم جي دهشتگردن ۾ اڃا به ايڏو ٻل آهي جو اهي رياست سان ڊگهي عرصي تائين ويڙهه کائي سگهن ٿا. بهرحال، اشتياق اظهر جا اهي لفظ رڪارڊ تي رهن ته ”صدر اسان جون ڳالهيون ڏاڍي تفصيل سان ٻڌيون ۽ اسان به کيس ڏاڍي تفصيل سان ٻڌو!“ اهو بيان رڪارڊ تي رکڻ انڪري ضروري آهي ته متان سڀاڻي اهو چيو وڃي ته ايم ڪيو ايم جو موقف صدر پاڪستان به ڪو نه ٻڌو!
موٽ ۾ صدر پاڪستان ايم ڪيو ايم کي ڇا چيو ۽ ڪهڙو ضمانتون ڏنيون ۽ ورتيون؟ هن ٽياڪڙيءَ جي ويجهو ڪو ڪردار ادا ڪرڻ جي ڳالهه جي خاتمي ۽ امن جي بحاليءَ لاءِ ٺوس ۽ مثبت تجويزون آهن ته اهي سامهون آڻي. ان ريت نه رڳو ان کي حڪومت ۾ شامل ڪيو ويندو پر بلدياتي چونڊون به ڪرايون وينديون. هن ڊيڊ لاڪ ختم ڪرائڻ لاءِ ڪردار ادا ڪرن جو يقين ڏياريو. صدر صاحب ايم ڪيو ايم جي حوالي سان ”آن دي رڪارڊ“ جيڪي ڪجهه چيو آهي، ان لاءِ اهو تبصرو بالڪل درست آهي ته صدر صحب ايم ڪيو ايم کي مفاهمت لاءِ سياسي پئڪيج ڏيئي ڇڏيو آهي. هاڻي اهو ايم ڪيو ايم تي ڇڏيل آهي ته اها ان پئڪيج کي ڪهڙي موٽ ڏئي ٿي؟
صدر لغاريءَ جو سياسي پئڪيج ايم ڪيو ايم کي آڇ ڪري ٿو ته، ”ايم ڪيو ايم هٿيار ڦٽا ڪري، دهشتگردن کان لاتعلقيءَ جو اعلان ڪري! ڪراچي ۾ امن جي ضمانت ڏئي ۽ نه رڳو حڪومت ۾ شريڪ ٿئي پر ڪراچيءَ جي بلدياتي چونڊن ۾ به بهرو وٺڻ جون تياريون ڪري، نه رڳو ايترو به الطاف گروپ کي رعايتون به ڏنيون وينديون ۽ سندن (جائز) مطالبا به مڃيا ويندا.“ صدر صاحب اهو به ”آن دي رڪارڊ“ چيو ته ”حڪومت وٽ ايم ڪيو ايم بابت دهشتگرديءَ ۾ ملوث هجڻ جا پڪا ثبوت آهن، بليڪ ميلنگ نه هلندي، الطاف حسين سميت ايم ڪيو ايم جي ڪنهن به اڳواڻ يا ڪارڪن خلاف داخل ٿيل ڪيس واپس نه ورتا ويندا ۽ هر هڪ کي عدالت جي آڏو پيش ٿيڻو پوندو. آخري دهشتگرد جي خاتمي تائين آپريشن جاري رهندو. ايم ڪيو ايم بي ڏوهيءَ جا ثبوت پيش ڪري ۽ تحفظ وٺي قومي ڌارا ۾ شامل ٿي وڃي!“
28 فيبروريءَ تي صدر پاڪستان سان ايم ڪيو ايم جي ملاقات ۾ گهٽ ۾ گهٽ هڪ ڳالهه چٽي ۽ واضح آهي ته ايم ڪيو ايم لاءِ ڪو به پلان يا تجويز کڻي ڪو نه وئي هئي. اها ئي ڳالهه سڄي قوم لاءِ اهم هئي جنهن جي تجويز نه ڏني وئي. ڇا ايئن سمجهجي ته ايم ڪيو ايم اهڙي ضمانت ڏيڻ ئي نٿي چاهي؟ ڳالهين جو مطلب محض شڪايت ڪرن نه، مسئلي جو حل به پيش ڪرڻ هوندو آهي، صدر صاحب کي جيڪي فائل پيش ڪيا ويا آهن، انهن ۾ اهو ثابت ڪرڻ جي ڪوشش کانسواءِ ٻيو ڇا ٿي سگهي ٿو ته ”جن دهشتگردن کي سنڌ ۾ دهشتگرد ڪري ماريو ويو آهي، اهي اصل ۾ ايم ڪيو ايم جا معصوم ”مهاجر“ ميمبر هئا، جن کي سندن گهرن تڙن مان اغوا ڪري ”پوليس مقابلي“ ۾ ماريو ويو!“ ايم ڪيو ايم جي ان دعوا تي ايمانداراڻو تجزيو اهو به ٿي سگهي ٿو ته ان دعوا ۾ ڪجهه سچائي ٿي سگهي ٿي پر ڪراچيءَ جي بهتر ٿيل حالتن مان اهو ئي نتيجو نڪري ٿو ته مارجي ويل جن ”بيگناهن“ جي لسٽ ايوان صدر ۾ پيش ڪئي وئي آهي انهن مان وڏي اڪثريت دهشتگردن جي هئي!
جيڪڏهن، صدر پاڪستان صرف ”آن دي رڪارڊ“ ڳالهايو آهي ۽ ان ۾ ”آف دي رڪارڊ“ ڳالهين جي ڪا به ملاوٽ نه آهي ته پوءِ صدر پاڪستان قوم کي مايوس نه ڪيو آهي. هن کي ايئن ئي ڳالهائڻ کپندو هو. اها ئي انصاف جي تقاضا آهي. جمهوري حق هر ڪنهن جو بنيادي حق آهي، انهن حقن جي مخالفت ڪير ڪندو؟“ هر ”مهاجر“ ۽ غير مهاجر جي خواهش هوندي ته ايم ڪيو ايم جمهوري حق ماڻي ۽ جمهوري حقن جي حصول لاءِ جمهوري هلچل هلائي پر ڇا بندوق ڪنهن جمهوري هلچل جو حصو ٿي سگهي ٿي؟ اها ڳالهه هاڻي ڪو به قبول ڪري نٿو سگهي؟ اها هڪ غلط فهمي هئي جيڪا ختم ٿيڻ گهرجي. ان غلط فهميءَ ۾ رڳو ايم ڪيو ايم ئي نه، دنيا جون گهنيئي تنظيمون مبتلا ٿيون ۽ نيٺ تاريخ ۽ وقت ث�