ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر

ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر

شهر توڙي ٻهراڙيءَ جا ماڻهو اسان کي ڪراچيءَ جي ماڻهن کان بهتر لڳا. صبح جو رحمان ٺيڙهي ويندي اسان هڪ ٿيلهو وڃايو. اهو فقط ٿيلهو ڪونه هو، مهم جو بنيادي ڀاڱو هو. جيپ جي ڇت تي لڳل ڪيريئر ۾ رکيل ٿيلهي ۾ وڊيو رڪارڊنگ جو سامان، ڪئمرائون، چارجر ۽ بئٽريون هيون. ٿيلهو ڪٿي ڪريو؟ ڪو به پتو نه پيو. سڀني جا منهن لهي ويا. ڊيآءِ خان مارڪيٽ مان اهو سامان ملڻ جي اميد ڪانه هئي، نه ئي ايترا ڏوڪڙ هئا جو نئين خريداري ڪري سگهجي. اوڌر سوڌر جو آسرو به سنڌ جي حدن ۾ پهچڻ کان اڳ ڪونه هو. لاچار رحمان ٺيڙهيءَ کان واپسيءَ مهل واٽ تي هر پئٽرول پمپ ۽ هوٽل تي ووڙ ڏيندا آياسون.
سومهڻيءَ کان ڪجهه اڳ ٻه همراهه موٽر سائيڪلن تي سرڪٽ هائوس ۾ آيا، سندن هٿ ۾ ساڳيو ٿيلهو هو. ڪن ٻڪرار ڇوڪرن کي هٿ لڳو هو، اتان ڳالهه پکڙي ته پئٽرول پمپ تائين پهتي. اتان ڪي همراهه ٿيلهو هٿ ڪري آيا هئا. اخلاق جا اهڙا ڀلا جو نه خرچي ورتائون نه خرچ. چيائون، ”مهمان آهيو توهان کي تڪليف نه ٿئي!“ بس پوءِ هو موٽي ويا.
شام ڌاري اسان شهر جو چڪر هنيو. سنهي ٿلهي خريداري ڪئي، اسان کي سفر جي دوران ڪم ايندڙ ننڍڙين پر اهم شين بابت تڏهن احساس ٿيو جڏهن تجربو ٿيو. خريداريءَ مهل پڪائي ڪرڻ شايد هر هنڌ ضروري آهي. اسان کي هڪ واٽر پروف ۽ پئراشوٽ ڪپڙي مان ٺهيل ڪوٽ جي به ضرورت هئي جيڪو ٿڌين هوائن کي روڪي ۽ ڇولين کان بچائي. ڪراچيءَ ۾ اهڙي ڪوٽ جي قيمت چار پنج سؤ رپين کان گهٽ نه هوندي، دڪاندار هڪ سؤ اسي رپيا قيمت ٻڌائي پر هڪ سؤ رپين ۾ ڏيئي ڇڏيائين.
دوائن جي دڪان تي دڪاندار کلي کيڪاريو ۽ منٽن ۾ دوست ٿي ويو. هن شهر جي سياسي هوا بابت ڏاڍي دلچسپ صورتحال ٻڌائي. هن ٻڌايو ته شهر ۾ پيپلز پارٽي ڏاڍي مقبول آهي پر عام چونڊن کان فقط ٻه ڏينهن اڳ مولوي صاحبن زبردست تقريرون ڪري راءِ عامه کي پيپلز پارٽيءَ جي اميدوار جي خلاف ڪري ڇڏيو ۽ پاڻ چونڊون کٽي ويا.
مولوي صاحب آخر ڇا ڳالهايو؟“ اسان پڇيو.
”اصل ۾ ڇا هو ته پيپلز پارٽيءَ واري اميدوار جي هڪ ڀيڻ شيعن ۾ پرڻيل هئي ... توهان کي ته خبر آهي ته ملڪ جو ماحول ڪهڙو آهي، ماڻهو ڦِري ويا ۽ پارٽي هارائي وئي.“ دڪاندار اڻسڌيءَ طرح بنياد پرستيءَ جي ڳالهه ڪري ويو.
ديري اسماعيل خان ۾ توڙي ڪالاباغ ۾ اڃا تائين سائيڪل رڪشائون هلن ٿيون. مقامي ماڻهو ديري اسماعيل خان کي ”د سماعيل خان“ پيا چون. سائيڪل رڪشا هر چڪر جا پنج رپيا پئي وٺي، ٻه سواريون ويهي پيون سگهن. هڪ رڪشا ۾ اسان به چڙهياسون پر جهٽ لهي وياسون. هڪ انسان ٻن سگهن انسانن کي، جيڪي بالم ٿي ويٺا هجن،ائين وٺي وڃي ٿو جو سندس ساهه ڌنوڻ وانگر ڦوڪجي ڦوڪجي وڃي، ڏاڍو اذتيناڪ هو. اسان ڀاڙو رڪشا واري جي تري تي رکي پنڌ هلڻ جو فيصلو ڪيو. پر اسان ڪيئي مولوي صاحب ڏٺا جن جا ڳرا جسم سائيڪل رڪشائن ۾ پيا هئا جن کي ڪمزور ماڻهو ڇڪي رهيا هئا.
جنهن سائيڪل رڪشا تي اسان ويٺاسون ان جو ڊرائيور اصل ميانواليءَ جو هو. هن پنجابيءَ جهڙي ڪا زبان پئي ڳالهائي. پڇڻ تي چيائين، ”اَي اردو زبان اَي.“ هن غريب کي اهو ئي احساس هو ته هو ڏاڍي سٺي اردو ڳالهائي رهيو آهي. اسان سندس غلط فهمي دور ڪرڻ جي ڪوشش نه ڪئي. شهر ۾ هن وقت پندرنهن سؤ کن سائيڪل رڪشائون لائسنس واريون آهن. هونئن ڪل تعداد چار پنج هزار آهي. جتي غربت ۽ رشوت گڏجي پون اتي ائين ئي ٿيندو آهي. غريب ماڻهو لائسنس جي في بچائي پوليس وارن کي خرچي ڪرائيندا آهن.
شهر ۾ چار بازارون آهن، جيڪي هڪ جاءِ تي اچي پاڻ ۾ ملن ٿيون. دڪان چڱڙا آهن پر شاهوڪاري نه آهي. خريدارن جي حالت ئي سٺي ناهي ته واپاري طبقو ڪٿان ڪمائيندو. شهر جي اهميت ڪاروباري گهٽ دفائي ۽ فوجي وڌيڪ رهي آهي. شايد ان ڪري جو قديم گومل شاهراهه تي واقع آهي، جيڪا افغانستان کي سنڌو ماٿريءَ سان ڳنڍي ٿي. هونئن هي شهر ٽي چار ڀيرا درياهه پائي چڪو آهي پر هر ڀيري ٻه چار وکون پوئتي وري آباد ٿيو آهي. هاڻوڪو شهر به ڪنڌيءَ کان ميل کن پري آهي، فقط ڇانوڻيءَ وارو پاسو سنڌوءَ جي ڪنڌيءَ تي آهي.