ڌامڻ، نوڙ ، وئينس

ڌامڻ، نوڙ ، وئينس mucosus/ Dhaman; Common Ratsnake / Ptyas

ڪوليبريڊاءِ ڪٽنب جي هيءَ بلا (ٽائس ميوڪوسـَس) ظاهري شڪل صورت ۾ جُهوڙ نانگ(King Cobra) جهڙي آهي، انڪري ماڻهو ان کي خوف ۾ ماري وجهندا آهن. ’ڌامڻ‘ سنسڪرت جو لفظ آهي، جنهن جي معنيٰ آهي ’رسو‘. ان ئي نسبت سان ان جو هڪ سنڌي نالو ’نوڙ‘ آهي. ان کي وئينس به چوندا آهن. هن بلا جو جسم مضبوط، گول ۽ ٿلهو ٿئي ٿو. تيز هلڻ ۾ گهوڙيال کانپوءِ ٻئي نمبر تي آهي.
هن بلا کي اڪثر ماڻهو ’گَڊو‘ به چوندا آهن، سندن خيال آهي ته اهو ڪاريهر جو ڪنهن ٻي جنس سان کار يا ميلاپ جو نتيجو آهي. هونئن هن بلا جو رنگ (ماحول جي فرق سان) منڍيءَ کان پڇڙيءَ تائين هلڪو ۽ گهرو ناسي، زيتوني يا ڪارو به ٿئي ٿو. پيٽ سرمائي اڇو يا پِيلسرو هوندو اٿس. ان جو شمار ڊگهين بلائن ۾ ٿئي ٿو ، اها 4 کان 12 فٽ (1.3 کان 3.7 ميٽر) ڊگهي ٿيندي آهي. پُڇ جسم جي چوٿين حصي جيترو ٿيندو اٿس. نَر عام طور تي ماديءَ کان وڌيڪ ڊگهو هوندو آهي.
ان جون اکيون وڏيون ۽ اکين جا تارا گول ٿين ٿا. هيءَ طاقتور بلا ارڙ بلا وانگر وڪوڙي نه ماريندي آهي پر اها شڪار کي گرفت ۾ وٺي جيئرو ڳيهي ويندي آهي. وئينس خشڪيءَ تي رهندو آهي، ٻرن ۾ پناهه ڳوليندو آهي، خطري وقت جسم مٿي کڻي، ڳچي ڦُنڊائيندو آهي. ڏينهن جي وقت ۾ سرگرم پر لڪل رهندو آهي. پاڻي ۾ گهڙڻ کان نٿو هٻڪي. تارون آهي ۽ پنهنجي مُنڍي پاڻيءَ کان چڱي ٻاهر ڪڍي ترندو هليو وڃي ٿو، ٽٻي به هڻي ٿو. وڻن تي به چڙهي سگهي ٿو. خوف جي وقت ۾ 6 فٽن جي اوچائيءَ تان ٽپو ڏيئي سگهي ٿو. وڙهڻ بدران ٻِرن ۾ لڪڻ کي ترجيح ڏيندو آهي. پر سوڙهه ڪرڻ تي چڪ هڻي ٿو ۽ بهادري، هوشياري ۽ همٿ سان ويڙهه ڪندو آهي. زهريلو ناهي، البت ان جي چڪ سان سخت سور ٿيندو آهي. ان جو ڦٽيل عام مرهم پٽيءَ سان ٺيڪ ٿي ويندو آهي.
وئينس ميداني علائقن ۾ مارچ کان مئي تائين لڳ ڪري ٿو، مادي مئي کان جُون جي مهينن ۾ هڪ وقت ۾ 6 کان 18 آنا ڏئي ٿي ۽ جُولاءِ آگسٽ ۾ ٻچا ڦُٽي اچن ٿا. خوراڪ ۾ ڏيڏر، ڪوئا، پکي، ڪِرڙيون ۽ بيضا شامل اٿس. ڊسمبر ۽ جنوريءَ ۾ سياري واري ننڊ ۾ هليو ويندو آهي.
ڪن علائقن ۾ ڳوٺاڻا سمجهندا آهن ته هي نَر ڪاريهر آهي جيڪو مال کي ونگ وجهي ٿڻن مان کير پي ويندو آهي. پر اهي خيالي ڳالهيون آهن ۽ ان جو حقيقت سان ڪو به تعلق نه آهي. ڪو به نانگ باقاعدي پاڻي يا کير نه پيئندو آهي، بس ڪنهن ڪنهن مهل زبان ٻوڙي وٺندو آهي.
وئينس سڄي ايشيا ۾ برساتي ٻيلن توڙي چراگاهن سميت مختلف ماحولن ۾ رهي ٿو. سنڌ ۾ ٻنين ۽ ڍنڍن جي ڪناري تي عام ملندو آهي. بنيادي طرح ميداني خطي جو نانگ آهي پر 1800 فٽن جي اوچائيءَ تي به ڏٺو ويو آهي. هندستان، پاڪستان سميت ترڪستان، افغانستان، ميانمار، سري لنڪا، چين، جاوا ۽ سماترا ۾ به ٿئي ٿو.