ڌرڻو

ڌرڻو

ويرانن ۾ ڪا ته خاص ڳالهه آهي جو سڀني نبين، ولين، جوڳين ۽ وڏن عاشقن اوڏانهن رخ پئي رکيو آهي. هو نه رڳو ويرانن ڏانهن ويا آهن، پر جڏهن اتان واپس موٽيا آهن تڏهن سندن چهري تي صدين جو سُڪون ۽ زبان گُنگ هوندي آهي. هو جڏهن ڳالهائيندا آهن تڏهن دنيا کين سمجهي نه سگهندي آهي، صحرا جون سرگوشيون سندن عقل جي دائري کان مٿي ۽ حيرت جي حدن مان ڇڻي ڇڻي اينديون آهن، شايد!
گذريل مهيني آئون به ڪنهن وڏي ويراني ۾ هئس. ’هوت وسي هر هنڌ!‘ پر جنهن کي جتي ملي ... جنهن روپ ۾ ملي! ڪنهن کي نظارن ۾ ملي، ڪنهن کي نظرن ۾، ڪنهن کي ٺِڪر جي روپ ۾ ملي! ڪنهن کي ماڻهوءَ جي صورت ۾! مون هنن ويران جبلن ۾ ماڻهو ته ڪونه ڏٺا پر پٿرن تي ڪي نقش ڏٺا جن مان سمجهيم ته ماضيءَ ۾ هتي ماڻهو به رهندا هئا ۽ هتي هوت به ڳولي لڌو هئائون. ڏاڍي سڪون سان رهندا هئا، ڪنهن کي به ڪونه آزاريندا هئا، بس پيا پاڻ کي ۽ هوت کي پرچائيندا هئا. مون هتي ڏٺو هو ته ماڻهو ۽ خدا پاڻ ۾ ڪيئن ڳالهائيندا هئا ... آئون هن نئين کوج تي خوش هئس، جبل ۾ آخري رات مون پرهه ڦٽيءَ تائين پنڌ ڪيو، مون پنهنجي من ۾ قلندر جو اڱڻ ڏٺو جنهن تي ٻين مستن وانگر آئون به ڌمال هڻندو پئي ويس.
ههڙو عجيب راز پروڙڻ جي نشي ۾ سرشار جنهن مهل آئون اڙانگن جبلن مان ٻاهر نڪتس ته شاهه گودڙيي جي مسجد مان فجر جي بانگ ٿي آئي. ميهڙ شهر جي بِلو لائين اسٽاپ تان صبح جو نائين وڳي واري بس ۾ جاءِ ملي. مون کي ڪراچي پهچڻو هو، بابا جي پيرن تي هٿ رکڻو هو، امان کان دعا وٺڻي هئي، ٻچڙن سان ملڻو هو ... ۽ سڀني کي ٻڌائڻو هو ته مان خير خيريت سان آهيان ... آئون وڏن ويرانن مان ٻاهر نڪري آيو آهيان ... منهنجي ياترا سڦل ٿي آهي!
شهر جا ماڻهو ڄڻ ڪنهن وڏي خفي ۾ ڦاٿل هئا. ڪيڏو سڪون هو جبل ۾ ... ۽ ڪيڏو نه شور آهي شهر ۾! شال خوش هجن! دل مان فقيري دعا نڪتي.
ڏهين وڳي ڪوچ دادو ٽپي ٻاهر ٿي ته ڊگهن اوجاڳن ۽ ٿڪ کان اک لڳي وئي. اڌ ڪلاڪ به نه ٿيو هوندو جو ڀان سيد آباد وٽ بس اوچتو بيهي رهي. آئون جاڳي پيس، سڀني مسافرن هڪٻئي ڏانهن پئي ڏٺو، ”ڇا ٿيو؟ ... ڇا ٿيو؟“
”ڪا هڙتال آهي يا ڌرڻو ... روڊ بلاڪ آهي!“ مون دريءَ کان ٻاهر ڏٺو. لٺ بردار ڇوڪرا قطارون ٺاهي اکين ۾ ٽانڊا ڀري گاڏيون بيهارڻ ۾ مصروف هئا، ڏهن منٽن ۾ پنجاهه کن گاڏيون بيهجي چڪيون هيون، ۽ ٻيون دام ۾ ڦاسنديون پئي ويون. آڏو وچ روڊ تي ٽائرن کي هنيل باهه مان اُلا ۽ ڪارو دونهون اٿي رهيو هو.
”يا الله خير!“ هڪ پوڙهي مائيءَ پاڻ سان ويٺل هڪ ننڍڙي ڇوڪر کي کڻي سيني سان لاتو. شايد هوءَ سندس ڏاڏي يا ناني هئي.
اها مارچ مهيني جي پڇاڙي هئي. اتر ۾ گرميون پئجي ويون هيون. ڀان ۾ عام هڙتال ۽ ڌرڻي جو سڏ هو. ٻه ڏينهن اڳ شهر ۾ واپڊا جو ٽرانسفارمر لاهڻ تان ڇڪتاڻ ٿي هئي، چڪرين ۾ پوليس جي فائرنگ ٿي هئي ۽ هڪ واٽهڙو ڌنار گوليءَ جو شڪار ٿي ويو هو. ويچارو ڌنار ته مري ويو پر شاگردن جي هڪ تنظيم کي سياست چمڪائڻ جو موقعو ملي ويو هو. شهر ۾ بجليءَ جي ٽرانسفارمر سان هڪ ڌنار جو ڪهڙو تعلق ٿي سگهيو ٿي جو هن جو ساهه قبض ڪري ورتائون!؟ خبر نه آهي ته واقعي جو اصل تفصيل ڇا هو؟
ڪوچ جي مسافرن افسوس مان ٿي چيو، ”ويچارو ڌنار! بي گناهه مارجي ويو ... ڌنار ته ويو پر سندس ڌڻ به رلي ويو هوندو، هن جا ٻچا به رلي ويا ...“ پر شهر جي ٽرانسفارمر سان ڌنار جو ڪهڙو واسطو؟ اهو ڪنهن کي به سمجهه ۾ نه آيو.
”بس ادا کُٽي!“ ڌنار جي موت تي سڀني مسافرن کي افسوس هو.
”پر ابا اسان جو ڏوهه؟ اسان مسافرن ڇا ڪيو اٿئون؟“ هڪڙي بيمار کنگهندي پڇيو، ”مون کي ٻارهين وڳي ڄامشوري وارڊ پڄڻو آهي!“ هن کي وقت سر اسپتال پهچڻو هو، پورا هڪ سؤ ميل پري!
هڪ مسافر جي هٿ ۾ اخبار هئي، ”اِجهو! هي لکيو پيو آهي ته جنهن پوليس واري گولي هلائي هئي ان تي ايف آءِ آر به ڪاٽي اٿائون. پر عدالت جوابدارن جي گرفتاريءَ کان اڳ انهن جي ضمانت واري درخواست منظور ڪئي آهي.“ مسافر سڀني کي ٻڌايو.
”ابا ڇا مسئلو آهي؟“ هڪ مسافر هڙتالي ڇوڪرن کان پڇيو.
”اسان چئون ٿا ته پهرين قاتل کي گرفتار ڪن!“ هڙتاليءَ هوا ۾ ڏنڊو ڦيرائيندي چيو. ڀان جي شهرين جي پٺيان هڪ سياسي گروهه هو ، کين پنهنجي سياسي اهميت ٺاهڻي هئي، ”ڌنار سان انصاف ڪيو وڃي!“
ان ڏينهن تي سڄي شهر ۾ شايد ڪو به خدا جو بندو، سيد سڳورو، اڳواڻ اشراف موجود ڪونه هو. جيڪو هڙتالين کي سمجهائي ها ته، ”بابا خدا جي خلق کي نه آزاريو ۽ مسافرن کي ڇڏي ڏيو! توهان جو جهيڙو انتظاميه سان آهي ته وڃي انتظاميه جو گهيراءُ ڪيو، بي گناهه عوام کي يرغمال ڇو ڪيو اٿو؟“
”ته پوءِ ... اسان کي يرغمال ڇو ڪيو اٿن؟ ... اسان ته ماڻهو ڪونه ماريو هو!“ هڪ مسافر بي وسيءَ ۾ چيو پر هڙتاليءَ جون گهوريندڙ اکيون ڏسي چپ ٿي ويو.
”هي ته ڀان جي شهرين جي هڙتال آهي، ڪو قومي مسئلو ڪونهي، شهر ڀلي پيا بند ڪريو ... مسافرن کي باندي ڇو ڪيو اَٿوَ؟“ هڪ ڪمزور مسافرَ جيڪو شايد ذيابطيس جو مريض هو، ڪي قدر ڪاوڙ ۾ چيو هو.
مسافرن جو دانهون ڪوڪون ۽ بي وسيءَ جي شدت سندن تلخ ڪلاميءَ مان ظاهر ٿيڻ لڳي هئي. ٻه ڪلاڪ ٻيا لنگهي ويا. گهڙيءَ جي ٽِڪ ٽِڪ سان بسن، ڪارن، ٽرڪن جو قطارون ڊگهيون ٿينديون ويون. سج چڙهندو ويو، چوٽ تي بيهي اکيون ڏيکاريائين ۽ پوءِ اولهه ڏانهن لڙڻ لڳو. روڊ تي بيٺل گاڏين ۾ باندي ٿيل ماڻهو ساڻا ٿي پيا. روڊ نه کليو.
اوچتو هڪ بس مان هڪ پوڙهي الٽيون ڪندي ٻاهر نڪتي، پائيدان تي ويهي اندر جو هيڊو زهر ڪڍيائين، سڄي بس ۾ ڌپ پکڙجي وئي. پوءِ نراڙ تي هٿ ڏيئي اتي ئي ويهي رهي. مائي بخار ۾ تپي رهي هئي، ڪنهن پاڻي آڻي ڏنس، ”امان هي پيءُ! پر پهرين گُرڙي ڪر!“
”ابا ليڊر صاحب ! هن ڪُراڙيءَ کي ته اسپتال پهچايو ... ايمبولنس گهرايو ... مري نه پوي!“ هڪ مسافر ڪامريڊن کي منٿ ڪئي، پر ڪنهن نه ٻڌو ، ۽ نه وري روڊ کليو.
ڌرڻي وارن جي هيءَ هڙتال الائي ته ڪنهنجي خلاف هئي. لڳو ٿي سڄي ڪسر مسافرن مان ٿي ڪڍيائون جيڪي ڌنار جي خون کان لاتعلق ٿي ويٺا هئا. ڌنار جي وارثي ڪندڙ سياسي ڇوڪرا روڊ تي رنڊڪون کڙيون ڪري، بلڪه وچ روڊ تي شاميانو کوڙي ويهي رهيا هئا. سندن کاڌي لاءِ ديڳون چڙهيون پيون هيون ۽ پيئڻ لاءِ برف پاڻي جا ٿڌا ڪولر اچي وڃي رهيا هئا. روڊ تي هٿن ۾ لڪڙا ۽ ڏنڊا کڻي ڦِرندڙ ڇوڪراٽ ٻنهي پاسن کان ايندڙ ويندڙ گاڏيون لٺ جي زور تي بيهاري رهيا هئا. ڪنهن گاڏيءَ کي يو ٽرن، ڪاٽي واپس موٽڻ ٿي چاهيو ته” لٺ بردار“ لشڪر ان کي وڪوڙي ٿي ويو، ”خبردار! متان ويو آهين.“
ان لشڪر پنهنجي اڃ لاهڻ لاءِ سڀ کان پهرين گاڏي ۾ مسافرن لاءِ رکيل پاڻي پي ڪولر خالي ڪري ڇڏيا هئا. هاڻي مسافرن وٽ نه پيئڻ لاءِ پاڻي هو، نه کائڻ لاءِ ڪا ديڳ چڙهيل هئي ۽ نه وري ڪو وڻ يا ڇانورو هو. روڊ سان هڪ ڪئبن کليل هئي، ان کي به موچڙا هڻي بند ڪرائي ڇڏ�