ڏاڍي سان سنگت

فيصلو، هميشه ڏاڍي جي حق ۾ ٿيندو آهي. سڄي دنيا جا اخلاقي اصول، معاهدا، قاعدا قانون هڪ طرف ڏاڍي جي لٺ ٻئي طرف. ”جو ڏاڍو سو گابو“ وارو پهاڪو پنهنجي جاءِ تي ازلي حقيقت آهي، انڪري ٻن دوستن جي وچ ۾ ٿيندڙ ننڍا وڏا فيصلا به طاقت جي توازن موجب ٿيندا آهن.

طاقت مان مراد فقط ٻانهن جو پل ناهي پر دولت، سماجي حيثيت، افرادي قوت، قانون جي حمايت، پرچاري ۽ پيداواري ذريعن سميت وغيره وغيره طاقتون به ان ۾ شامل آهن.

هڪ لوڪ ڪهاڻيءَ موجب ماڻهوءَ ۽ رڇ جي دوستي ٿي پئي. گڏ گهمڻ ڦرڻ، سير شڪار ۽ کائڻ پيئڻ جاري هو. ڪنهن ڏينهن ماڻهوءَ وقت سر پهچي رڇ جي جان بچائي ۽ کيس شڪاريءَ جي وڌل ڄار مان ڇڏايو. رڇ ڏاڍو خوش ٿيو ۽ ماڻهو کي وٺي ڀاڪر ۾ ڀريائين. ”تنهنجي وڏي مهرباني، ادا، تون ڏاڍو پيارو دوست آهين. تون مون کي ڏاڍو ٿو وڻين. تنهنجي وڏي مهرباني. رڇ پيار ۾ ڀرجي ماڻهوءَ کي زور زور سان ڀاڪر پاتا. تان جو ٽڙڪا ٿيا ۽ ماڻهوءَ جون هڏيون ڀڄي پيون ۽ مري ويو.

پاڻ کان ڏاڍي سان دوستيءَ اجهوءَ ايئن ماڻهوءَ جو سر کنيو. هڪڙيون دوستيون رضاڪاراڻيون هونديون آهن. جيئن اسان رڇ ۽ ماڻهوءَ جي دوستي ۾ ڏٺو. ٻين زبردستيءَ واريون هونديون آهن:

”تون مونسان دوستي ڪر!“

”نه مون کي توکان ڀؤ ٿو ٿئي.“

”دوستي نه ڪندين ته نپوڙي ڇڏيندو مانئه.“

”ايئن نه ڪجانءِ، مان تنهنجو دوست آهيان ۽ تون منهنجو.“

”تون منهنجو سچ پچ دل گهريو دوست آهين“

اهڙيون دوستيون آمريڪا ۽ ٽين دنيا جي ملڪن جون هونديون آهن. ٻنهي قسمن جي دوستين ۾ ڪمزور جون هڏيون ٽڙڪنديون آهن. پر دنيا ۾ پوئين قسم وارين دوستين جا مثال عام جام آهن.

فقيرن جو خيال آهي ته ڏاڍي ۽ هيڻي جي وچ ۾ عير مشروط دوستي ٿيڻي ئي ناهي. ڏاڍو، هميشه هيڻي کان پنهنجو وزن کڻائيندو آهي ۽ ان جي مزوري به ڪو نه ڏيندو آهي. دوستي ۾ مزوري ڪو نه ڏبي آهي.

پاڪستان به پنهنجي وٽ کان ٻيڻا ٽيڻا وزن کنيا ۽ کڻي کڻي چٻو ٿي ويو. الله ڪندو ته هاڻي جلد چيلهه سنئين ٿيندس ۽ پريشانين کان آجو ٿيندو.

ڏاڍي ۽ هيڻي جي برابريءَ وارن بنيادن تي دوستي سهڻو خواب آهي. اسان جي دعا آهي ته ڪمزور ۽ طاقتور ملڪن وچ ۾ انسانيت جي ڀلي لاءِ حقيقي ۽ پرخلوص دوستي ٿئي. ڪاش! ايئن ٿي پوي.

هڪ پرخلوص دوستي اٺ ۽ لومڙ وچ ۾ به ٿي هئي.ٻنهي جي مفادن جو به پاڻ ۾ ڪو ٽڪراءُ ڪو نه هو. پر ”برابريءَ جو بنياد“ ڪيئن قائم ٿئي؟ ڪٿي اٺ جو قد بت ۽ ڪٿي ويچارو لومڙ. اٺ کي چيائين، ”تنهنجي دوستي ڪچي آهي.“

”ڪيئن، ڀلا ڪيئن؟“

”تون سڄو ڏينهن الائي ڪيڏانهن ڪيڏانهن ٿو نڪري وڃي. مان آهيان جو ويٺو ڳولهيان.“ ”پوءَ دوستي ڪيئن پڪي ڪيون.؟“ اٺ تجويز گهري.

”پاڻ پنهنجا پڇ ٻڌي ٿا ڇڏيون. ايئن پاڻ هڪ ٻئي کان اصل جدا نه ٿينداسون.“

”ٺيڪ آهي......“ اٺ قبول ڪيو. رات جو لومڙ پنهنجو پڇ اٺ جي پڇ سان ڳنڍ ڏيئي ٻڌي ڇڏيو. دل ۾ چيائين، ”برابري قائم ٿي وئي.“ زور سان چيائين، ”دوستي پڪي ٿي وئي.“ خير سان ٻيو ڏينهن ٿيو ۽ اٺ اٿي بيٺو. پوءِ اهو ئي ٿيو جيڪو ٿيڻو هو. لومڙ ابتو ٽنگجي ويو. ڪنهن واٽهڙوءَ پڇيس، ”لومڙ خان توکي ڇا ٿيو؟“ چيائين، ”ادا پاڻ وڏي سان سنگت ۾ ايئن ٿيندو آهي.“

اسان جي آمريڪا سان دوستي آهي. سا به ٻڌڻ ۾ اچي ٿو ته ”پڪي“ ۽ برابريءَ جي بنياد تي ”قائم“ آهي. ۽ اسان به کيس اوترو ئي پيارا آهيون. جيترو هن رڇ کي ماڻهو پيارو هو. الله سائين رحم ڪندو. اسان کي ڳڻتي نه ڪرڻ گهرجي.

دنيا ۾ اسرائيل-آمريڪا دوستي کانسواءِ اهڙو ڪو به ٻيو مثال ڪونهي جنهن ۾ ننڍي طاقت، وڏيءَ جا ڪن ڪپيا هجن. دراصل اهي ٻئي ساڳي برادريءَ جا آهن تنهنڪري اهڙي ”مثالي“ دوستيءَ جو هتي ”مثال“ ڏيڻ ٺيڪ نه آهي.

ناني پوڙهي، هڪ ڪاڻي ديو جو قصو ٻڌائيندي هئي جيڪو هڪ وڏي غار ۾ ماڻهو ڦاسائيندو هو ۽ انهن کي ڍؤ تي ماني ڏيندو هو، جڏهن اهي ٿلها متارا ٿيندا هئا ته کين کائي ويندو هو. نانيءَ جو مطلب هو ته ديو ماڻهن کي مطلب لاءِ کارائيندو هو نه ته ڪو انساني همدرديءَ وارو معاملو ڪو نه هو. طاقت واري جي ڪمزور سان دوستي ۽ مهربانيءَ جو ڪو ٻيو سبب في الحال دريافت نه ٿيو آهي.

اهي ته هيون عالمي طاقتن ۽ ديون جون ڳالهيون. جن تي فقيرن جو زور نٿو هلي ۽ نه ئي انهن کي چڱي طرح سمجهي سگهن ٿا. سندن پنهنجي گهر ۾ ئي جهيڙو متو پيو اهي ۽ سنڌ جي سورن ۾ عرق آهي.

سنڌ اسان سڀني کي پياري آهي. پر ڳڻتي ان ڳالهه جي آهي ته سنڌ انهن کي به ڏاڍي پياري ٿي پئي آهي جيڪي ڀائپي جون ڳالهيون پيا ڪن ۽ پيار مان ايترا زور زور سان ڀاڪر پاتا اٿن جو سنڌ جون به هڏيون ٽڙڪن لڳيون آهن. ڳالهه اتي ختم نٿي ٿئي پر سنڌ جي قسمت جا ننڍا وڏا فيصلا ڪرڻ مهل به اهي پنهنجين انهن طاقتن جو عملي مظاهرو پيا ڪن جن جو مٿي تفصيل آيو آهي.

فقير سوچن ٿا ته هيءَ ڪهڙي قسم جي دوستي ۽ ڀائپي آهي جيڪا ماڻهن کي نپوڙڻ لاءِ نپوڙڻ جي ڌمڪيءَ هيٺ ڪئي وئي آهي.

(هيءَ سين آچر 27 مارچ 1988ع هلال پاڪستان ڪراچي)