ڏکئي وقت ۾ پراڻن ساٿين جي سار

22 سيپٽمبر 1995ع
ڏکئي وقت ۾ پراڻن ساٿين جي سار

ملڪي سياست وڏي بحران مرحلي مان نڪتي آهي پر ملڪي سياست جو چوماسو اڃا پورو نه ٿيو آهي. پنجاب اسيمبليءَ جي بحران ۾ گوڙ، طوفان، مينهن ڦڙا، دٻاءَ، واءُ ۽ کنوڻ سڀ ڪجهه نظر آيو. ان دوران سمجهيو ٿي ويو ته پي ڊي ايف اتحاد جا بند ٽٽي پوندا. بند ٽٽڻ جي خطري جو سبب فقط اهو هو ته جمهوريت جي اڏاوت دوران سياست ۽ جمهوريت جي ڪجهه وڏن ٺيڪيدارن سياسي ادارن جي اڏاوت واري ڪم ۾ به ”ٺيڪيداري“ ڪئي هئي. جيڪي ڪم ٺيڪن تي ٿيندا آهن اهي چڪا به هوندا آهن ۽ مينهن جي ٻن ڦڙن سان ڦٽي به پوندا آهن.
پي ڊي ايف جي وزيرن اڃا ڪالهه قسم کنيا آهن۽ پنجاب اسيمبليءَ ۾ مسلم ليگ ن جي ڇهن رڪنن جن ۾ ممتاز جاويد دولتانه به شامل آهي، هڪ جدا فارورڊ بلاڪ قائم ڪري مسلم ليگ ن کان اسيمبليءَ ۾ ”علحيدگي“ اختيار ڪئي آهي. ظاهري طور ته پي ڊي ايف مضبوط لڳي ٿي ته چيو وڃي ٿو ته چوماسو لنگهي ويو ۽ هاڻي ٻچ ڇٽڻ جو وقت آهي. ٻج ڇا جو ڇٽيو ويندو؟ عوام جي خواهش هڪڙي ٿي سگهي پر اسيمبلي ميمبرن جو عوام سان متفق هجڻ ضروري نه سمجهيو ويندو آهي، اهي پنهنجي پراڻي چوڌراهٽ ۽ وڏيرڪي چال ڪو نه ڇڏيندا آهن.
مسلم ليگ جو چٺا گروپ جنهن کي اڃا تائين تڪلف ۾ جوڻيجو گروپ سڏيو وڃي ٿو ايڏو ڀروسي جيڏو لڳي نٿو جيترو پيپلز پارٽيءَ جي قيادت اظهار ڪري ٿي. ڀلي ته وڏي وزارت جوڻيجو گروپ کي ڏني وئي آهي ۽ صوبائي وزارتن ۾ به کين نوازيو ويو آهي پر هيءُ هٻڇ جو زمانو آهي. جيڪو به شخص ميمبري ماڻي آيو آهي، رات ڏينهن وزير ٿيڻ جا خواب ڏسي ٿو. مسلم ليگ (ج) جي ڪيترن ميميبرن کي وزارتون ملي سگهن ٿيون؟ اهڙا رٺل ميمبر مخالف ڌر مٺا انب ثابت ٿا ٿين جيڪي پڪل ميوي جيان سندن جهول ۾ اچي ڪرن ٿا.
پاڳاري لاهور مان اسلام آباد ڏانهن وڃڻ جو پروگرام ٺاهيو آهي، جتي سندس چوڻ موجب ”تماشو“ ٿيڻو آهي، جيڪو هو اکين سان ڏسڻ پسند ڪندو. 20 سيپٽمبر تي حزب اختلاف قومي اسيمبليءَ ۾ ڪورم ٽوڙڻ جي ڪوشش ڪئي ۽ ايوان مان نڪري ويا. نواز شريف ان وقت کان خوشي ظاهر ڪري رهيو آهي جڏهن کان جوڻيجو گروپ کي وڏي وزارت ملي آهي. سندس چوڻ آهي ته پنجاب اسيمبليءَ جي بحران ۾ سندس ”حڪمت عملي“ ڪامياب رهي. هو غلط نٿو چوي ڇاڪاڻ ته جوڻيجو گروپ کي وڏي وزارت نواز ليگ جي پاڇولي کان ڊڄي ڏني وئي آهي. اها ڪلهه به پيپلز پارٽيءَ جي ڪمزوري هئي، اڄ به آهي ۽ شايد اڳتي به رهندي. ان ڪري ئي ته پيپلز پارٽيءَ جي چيئرپرسن چوي ٿي ته، ”اسان هر قسمت تي پي ڊي ايف اتحاد کي بچائڻ چاهيون ٿا. جيستائين جوڻيجو ليگ سهڪار ڪندي، اسان ڌار نه ٿينداسين!“
پيپلز پارٽيءَ جي ڪمزوريءَ کان نه رڳو پيپلز پارٽي پاڻ واقف آهي پر ان جا دوست دشمن سڀ سمجهن ٿا. پي ڊي ايف کي بچائڻ پيپلز پارٽيءَ جي دور کان بچائڻ جي ڳالهه آهي. پيپلز پارٽي توڻي مسلم ليگ (ج)ٻئي ڏيڍ ٽنگ تي بيٺل آهن، تنهنڪري جوڻيجو ليگ جي بيسا کي اهميت وٺي وئي آهي.
نواز ليگ گرينڊ الائينس جي لائين تي ان ڪري ڪم شروع ڪيو آهي ته جيئن پيپلز پارٽيءَ کي بيساکي ڇڏائي وٺجي. ان لاءِ وڏي پئماني تي ڊوڙ ڊڪ، جوڙ ڪٽ ۽ منٿ ميڙ جا سلسلا شروع ڪيا ويا آهن. اهو سلسلو ايترو وڌي ويو آهي جو وزيراعظم کي ٽياڪڙيءَ لاءِ ڪنهن معتبر ماڻهوءَ وٽ وڃڻو پيو. هوءَ 20 سيپٽمبر تي بنا ڪنهن پروٽوڪول جي نواز شريف جي اتحادي پختونخواهه ملي عوامي پارٽي جي اڳواڻ محمود اچڪزئي وٽ لڙي وئي ۽ هن سان آمهون سامهون ڏيڍ ڪلاڪ تائين ڳالهيون ڪندي رهي.
پختونخواهه ملي عوامي پارٽي ايم آر ڊي ۾ پيپلز پارٽيءَ سان اتحادي هئي. وزيراعظم کانئس حمايت گهري ۽ کيس گرينڊ الائينس ۾ شامل ٿيڻ کان روڪڻ لاءِ تجويزون ڏنيون ۽ بلوچستان جي معاملن تي ڳالهايو. هوءَ چاهي ٿي ته هن موقعي تي ايم آر ڊي وارن پراڻن ساٿين کي هڪ پليٽ فارم تي گڏ ڪجي. سندس دليل آهي ته سياستدانن جو اهو فرض اڃا پورونه ٿيو آهي، جنهن لاءِ 1983ع ۾ تحريڪ هلي هئي. محترمه جا دليل پنهنجي جاءِ تي پر ايم آر ڊي جي اتحادين کي پيپلز پارٽيءَ کان اها ئي شڪايت آهي ته ان ڏکين ڏينهن جي ساٿين کي سٺن ڏينهن ۾ وساري ڇڏيو. ڪو به سياسي اتحاد محض مار کائڻ ۾ گڏ هجڻ لاءِ نه هوندو آهي. ايم آر ڊي جي اتحادين لاءِ پيپلز پارٽيءَ جو ساٿ ضروري هو پر پيپلز پارٽي اڪيلي سر ڪجهه ڪري سگهي ها ته پوءِ ننڍين پارٽين سان اتحاد ڇو ڪري ها! پيپلز پارٽي کي 1983ع ۾ اتحادين جي ضرورت هئي ۽ اڄ 1995ع ۾ به آهي.
ايم آر ڊي واري هلچل ۾ فقط مسلم ليگ (ملڪ قاسم)، جميعت علماءِ اسلام ۾ نوازادو نصرالله خان ئي ڪو نه هئا. خدا جڏهن انسان کي ڪا صفت ڏيندو آهي ته نزاڪتون به اچي وينديون آهن پر جڏهن اقتدار ڏيندو آهي ته ماضيءَ جا ڏينهن ۽ ساٿي ذهن جي پڙدي تان ميساري ڇڏيندو آهي. ڏکين ڏينهن جا ساٿي وري تڏهن ياد ايندا آهن، جڏهن نوان ڏک ڏسبا آهن.
محترمه اهو چڱو ڪم دير سان ڪيو جو نوابزادي نصرالله خان، ملڪ قاسم ۽ مولانا فضل الرحمان کي اعتماد ۾ ورتو ۽ کين ملڪي معاملن ۾ شريڪ ڪيو. اها شڪايت نوابزادي کي به هئي ته جڏهن ملڪ جي صدارت لاءِ غلام اسحاق خان ۽ نوابزادو نصرالله خان آمهون سامهون ٿيا ته پيپلز پارٽيءَ پنهنجي پراڻي اتحاديءَ کي ڇڏي غلام اسحاق خان کي ووٽ ڏنو هو.
ٿيڻ ته ايئن کپي ته جمهوريت کي مضبوط ڪرڻ لاءِ حزب اختلاف سان ورڪنگ رليشن شپ ٺاهڻ واري ڪوشش کي جيئارجي. جڏهن ننڍين پارٽين سان اتحاد ٿي سگهي ٿو ته پوءِ وڏي پارٽيءَ سان ڇو نه؟ جيڪڏهن حزب اختلاف ورڪنگ رليشن شپ ۾ اچڻ کان گوٿنات ڪري ٿي ته ان کي جمهوري طريقن سان ۽ عوامي دٻاءَ جي ذريعي بهتر ماحول جي قيام لاءِ راضي ڪري سگهجي ٿو. محمود اچڪزئيءَ سان محترمه جي گڏجاڻي جيڪڏهن ان جذبي يا نيت سان ٿي آهي ته اها سٺي ابتدا ٿي سگهي ٿي.
پر، هن موقعي تي پيپلز پارٽيءَ کي اهو به ياد ڏيارڻ جي ضرورت آهي ته ايم آر ڊي جو اتحاد فقط انهن پارٽين تي مشتمل ڪو نه هو، جن قومي اسيمبليءَ ۾ سيٽون حاصل ڪيون آهن. ڪي ٻيون به تنظيمون هيون، جن اسيمبليءَ ۾ ڪا سيٽ ته حاصل نه ڪئي پر انهن جون گرفتاريون پيپلز پارٽيءَ کانپوءِ ڪنهن به ٻي پارليامينٽري پارٽيءَ کان وڌيڪ هيون. اسان ياد ڏيارينداسون ته متان اعتبار نه اچي، انڪري بهتر آهي ته قيدين جي لسٽ کڻي ڏسجي ته ڪهڙو ڪارڪن ڪهڙي تنظيم جو هو جنهن ايم آر ڊي جدوجهد وارا ڏينهن جيلن ۾ گهاريا.
شايد هيءُ ئي مناسب موقعو آهي جو پيپلز پارٽيءَ کي ياد ڏيارجي (ڇاڪاڻ ته اها هن وقت حڪومت ۾ ويٺي آهي) ته سياست هڪ ڀيرو ٻيهر اوطاقن ۾ قيد ٿي رهي آهي، جڏهن ته طاقت جو سرچشمو اڳواڻ نه، عوام هوندو آهي. اڳواڻ فقط جوڙ ڪٽ ۽ ونڊ ضرب ڪندا آهن. اصل طاقت عوام جي ٻڌيءَ مان نسرندي آهي. اها ڳالهه ان ڪري به چئي پئي وڃي جو هر حڪومت انهن اڳواڻن سان ڳالهائڻ پسند ڪندي آهي، جيڪي ايوان ۾ توازن پيدا ڪرڻ ۾ مددگار ٿين پر بنيادي ڳالهه اها آهي ته ايوان جو توازن عوام ٺاهيندو آهي.