Bootstrap Example
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند : (ابڙو اڪيڊمي)

2020-06-25
داخلا نمبر 267
عنوان کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
شاخ سنڌوءَ جو سفر
پڙهيو ويو 2315
داخلا جو حوالو:

هن داخلا لاءِ تاريخ جا حوالا موجود نه آهن

هن داخلا جون تصويرون نه مليون

کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند جا بنياد
سنڌوءَ جو سفر / بدر ابڙو / ابڙو اڪيڊمي Abro Academy / علمي ادبي پورهيو /

کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند - مان نڪتل ٻيون شاخون-

کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند


شاخ سنڌوءَ جو سفر
ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳلو صفحو-0-گذريل صفحو

کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند



ڏاٺ جبل جي ڍوري ۾ قديم بند، تاج صحرائيءَ مون کي ٽي چار سال اڳ ڏيکاريو هو. هن صاحب پنهنجي ڪتاب “سنڌو تهذيب جا خالق“ ۾ بند جا تفصيل ڏنا آهن، بهتر آهي ته اهو ڏسجي ته صحرائي صاحب جي راءِ ڇا آهي ۽ بند جي ڊيگهه ويڪر ڪيتري آهي؟ صحرائي صاحب، ڊاڪٽر لوئي فليم سان گڏ اهو ماڳ ڊسمبر 1976ع ۾ لڌو، جهانگارن کان ست اٺ ميل پري اولهه ۾ نئنگ ۽ لاهوت واري واٽ تي.

اهو گبربند سپسير ڍوري تي ٻڌل ۽ اڄوڪن انجنيئرن لاءِ حيرت جو سبب آهي. صحرائي صاحب جي ورتل ماپن موجب بند پنجاهه سٺ فوٽ اوچو، چاليهه فوٽ ويڪرو ۽ اٽڪل پندرهن سؤ فوٽ ڊگهو آهي. بند ٻن حصن ۾ ورهايل آهي، ٻنهي حصن جي وچ ۾ سپسير ڍوري جو پيٽ آهي. اهو ڍور نئه ڳمراچ ۾ پوي ٿو ... بند جي آسپاس ٽڪريون آهن. برساتن ۾ انهن جو پاڻي وهي، بند سان ٽڪرائجي پوءِ ڍوري ۾ ڪري ٿو. جنهن هنڌ پاڻيءَ جو تيز وهڪرو بند سان ٽڪرائجي ٿو، ان هنڌ بند کي پشتن سان مضبوط ڪيو ويو آهي. پشتن جو تعداد ست آهي. هر هڪ پشتو اٽڪل ٽي فوٽ اوچو ۽ پنج فوٽ ٿلهو آهي.

”نُڪي بٺي (ڏاٺ جبل) جي اولهه ڏکڻ ڇيڙي وٽ سپسير ڍوري جي ٿوري اونهي شاخ مٿان، هڪ تمام وڏي ۽ ويڪري ٽڪريءَ مٿان هڪ پراڻي ڦٽل شهر جا کنڊر بيٺا آهن ... ڦٽل شهر اتر کان ڏکڻ اٽڪل 500 فوٽ ۽ اولهه کان اوڀر 300 فوٽ ويڪرو آهي. ان جي وچ شهر ۾ هڪ مکيه گهٽي آهي جيڪا بازار وانگر ڏسجي ٿي ... اها بٺي، مُهين جي دڙي واري تهذيب جي پوئين دور، يعني ٻه هزار سال قبل مسيح سان تعلق رکي ٿي.“ (صفحو 81_85_ سنڌو تهذيب، تاج صحرائي) ڊاڪٽر لوئي فليم (Louis Flam) گبر بند جو، نُڪي بٺي واري ماڳ سان سڌو تعلق ٻڌائي ٿو. نڪي بٺي وارو ماڳ سيوهڻ کان ايراني بلوچستان جي هڪ واٽ تي آهي، جيڪا نئنگ کان ڪائي ۽ لاهوت کان ٿيندي اڳتي وڌي ٿي.

ٻنڌڻي يا ٻنڌ کانپوءِ صحرائي صاحب ساڳئي باب ۾، پير گاجي وٽ هڪ گبر بند جو ذڪر ڪيو آهي جيڪو پڻ سندس کوجنا جو حصو آهي ... گاجي شاهه جي مقبري لڳ اهو بند 610 فوٽ ڊگهو آهي، جنهن مان 210 فوٽ نئه گاجي شاهه جي وهڪري ۾ لڙهي ويا آهن. گبر بند تري ۾ 140_ فوٽ ويڪرو ۽ 5فوٽ اوچو آهي.

ڪجهه ٻين گبر بندن جو ذڪر ايڇ ٽي لئمبرڪ پنهنجي ڪتاب ”سنڌ : جنرل انٽروڊڪشن“ ۾ تاريخ کان اڳ واري اوائلي تهذيبن جي باب ۾ ڪيو آهي. سنڌ جي جبلن ۾ سالياني برسات، جيڪا سراسري طور فقط ست انچ پوي ٿي، تي بحث ڪرڻ کانپوءِ هن صاحب مختلف گبر بندن جو ذڪر ڪيو آهي، جن جو ڪجهه احوال هن ريت آهي. 1_ احمد بند جيڪو سرونا ماٿري ۽ اڌ ميل ڊگهو شاندار بند آهي. ان جو ذڪر هوز بلر R.Hughes Buller ”بلوچستان ۾ گبر بند“ ۾ڪيو آهي. 2_ پير موناگاڙ جنهن 30 فوٽ لٽ جهلي آهي. ان بند جو ماڳ سندس ڪتاب ۾ واضح ناهي. 3_ ٽوجي جيڪو بلوچستان ۾ آهي ۽ ان تي سر آريل اٽائين Excavations in Baluchistan ۾ بحث ڪيو آهي. 4_ ڪوهتراش، جتي ٽن چئن گبر بندن جو ميڙاڪو آهي. اهي بند وقفن ۾ ٺهيا پر هڪ ئي ماٿري کي مختلف پاسن کان آباد ڪندا رهيا آهن. انهن مان هڪ خاص ۽ وڏو بند آهي. تازو مسٽر لوئي فليم به ان تي سٺي تحقيق ڪئي آهي. 5_ گوزباني گوهر (گبر) بند _ جيڪو کيرٿر ۽ نئگ جي مٿانهين ماٿريءَ جي وچ ۾ گوزبانيءَ گوشائتي ماٿريءَ ۾ آهي. 6_ نگهد بند _ (Nighad) وچين ڇپر جي چوٽين مان هڪ جو نالو آهي ۽ سؤ کن ميل اتر ۾ (شايد گوزباني کان) سيٽا ۽ ٽرپڻ (Trapan) نئينِ جي وچ ۾ آهي. نگهد جي اوڀر ۾ اهڙن ٻنن جا نشان موجود آهن جيڪي پوک لاءِ اُڀي لاهيءَ کي وڏي ڪاريگريءَ سان ڏنا ويا هئا. 7 _ بلهور يا بهلور جي ڪشادي ماٿريءَ کيرٿر جي اولهه ۾ نئگ کان لاهوت واري واٽ ۾آهي. ان ماٿريءَ جي منهن وٽ، کيرٿر ڇپر ۽ سنڌ جي هاڻوڪي سرحد جي هيٺان، ڪجهه گبر بند آهن. 8_ ڪوٽڙيو/حب: بهلور کان اولهه طرف ڪوٽڙيو ۽ حب نديءَ جي ڪنڌيءَ تي گبر بند جا ڪي آثار آهن.

گبر بندن جو ذڪر نڪتو آهي ته مان به ڪجهه اهڙن گبر بندن کي رڪارڊ تي آڻڻ گهرندس، جيڪي اڄ تائين ڪنهن نه ڏٺا آهن. مان انهن مان فقط ٻن جون ماپون وٺي سگهيو آهيان. پهريون گبربند رني ڪوٽ جي موهن دروازي کان پنج ميل اولهه ۾ موجود ڏاڦري جبل کان اتر ۾ هڪ جابلو لنگهه تي ٻڌل آهي، جنهن کي ”گوري بندي“ چيو وڃي ٿو، ان ئي گوربنديءَ جي نسبت سان ان جبل کي ”گوربندي“ سڏيو وڃي ٿو، بند جي اوچائي اٽڪل 50_ فوٽ ۽ ڊيگهه 130_ فوٽ آهي. پاڙ وٽ ويڪر 70_فوٽ ۽ مٿين سطح تي 13_ فوٽ آهي. هن گوربنديءَ جو ڪجهه حصو ڀڳل آهي پر ان ڀڃ ڊاهه جي ذميواري برساتي پاڻيءَ تي ناهي. مقامي ماڻهن صدين کان اتان لنگهه ٺاهيو آهي. ڌنار ۽ ٻڪرار اتان پنهنجا ڌڻ ڪاهي رني ڪوٽ واري چشمي تان ٻڪرين کي پاڻي پيارڻ اچن ٿا. بند اڏڻ جو مقصد پاڻيءَ کي روڪڻ نه هو پر ان جو رخ بدلائي اتر طرف ڪرڻو هو. بند اڄ ڏينهن تائين اهو ڪم خوبيءَ سان انجام ڏيئي رهيو آهي، جيتوڻيڪ هاڻي ان جو هڪ حصو ڀڳل آهي. برسات جي تيز پاڻيءَ هن رڪاوٽ سبب پنهنجو لنگهه بدلائي اتر طرف هڪ ٻئي لنگهه مان ٺاهيو آهي جتان لنگهڻ کان پوءِ وهڪرو موهن پٽن ۾ داخل ٿي نئه موهن سان ملي رني ڪوٽ مان لنگهي اوڀر طرف سنڌوءَ ۾ پوي ٿو. هن ماڳ تان اسان کي پٿر جون گهڙيل ڇُريون مليون آهن

ٻيو ننڍو بند ڪراچيءَ جي اتر ۾ مهير جبل تي ”ٻاٻرو“ نالي هڪ اهڙي ماڳ تي آهي، جنهن کي بنا ڪنهن شڪ جي تاريخ کان اڳ واري زماني جو چئي سگهجي ٿو. اهو بند ٽاڪرو ڇت جي هڪ ننڍي ڍوري پاڻي جمع ڪرڻ لاءِ ٺاهيو ويو هو. برساتن جو پاڻي جنهن ڍوري ۾ جمع ٿئي ٿو، اهو ذري گهٽ هر پاسي کان بند آهي. ٿوري رهيل وٿيءَ تي بند ٻڌي پاڻي روڪڻ جو ڪامياب تجربو ڪيو ويو آهي. ان ئي بند لڳ ٽڪريءَ تي تاريخ کان اڳ جو ماڳ موجود آهي جنهن جي مٿاڇري تان لڀجندڙ ٺڪراٽو آمري دور سان هڪجهڙائي رکي ٿو.

بند جي ڊيگهه 65 فوٽ، پاڙ وٽ ويڪر 45 فوٽ، مٿين ويڪر 20 فوٽ ۽ اوچائي 12_ فوٽ آهي. جڏهن ته ان ٽاڪرو ڍوري يا تلاءَ جي ڊيگهه 500 فوٽ ۽ ويڪر 75 فوٽ آهي.

ساڳي ماڳ جي ڏکڻ ۾ هيٺ هڪ ٻيو گبر بند بنهه تباهه حال ۾ موجود آهي. هن بند جون ماپون وقت جي کوٽ سبب وٺي نه سگهيس. هڪ قديم بند پٻ جبل ۾ لاهوت ويجهو محبت فقير کان چار پنج ڪلو ميٽر ڏکڻ جيپ جي پيچري سان آهي. ساڳي ماڳ تي هڪ قديم وستيءَ جا کنڊر به آهن.

قديم آثارن واري کاتي جي رڪارڊ ۾ ڇنيءَ کان ست اٺ ڪلو ميٽر اتر اولهه ۾ ال مراد وٽ پڻ هڪ بند آهي.




ٽوٽل صفحا1
موجودہ صفحو0
اڳيون صفحو-0-گذريل صفحو

کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند ھنن داخلائن ۾ پڻ استعمال ٿيل آھي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
سنڌوءَ جو سفر - موضوع جون ٻيون داخلائون-
پبلشر پاران
ليکڪ پاران : سنڌوءَ جو سفر
سنڌوءَ جي زندگي ۽ موت جو سُوال
اسڪائي ليڪس جي نقش قدم تي
سنڌوءَ جي جاگرافيائي تاريخ
سنڌو ندي شروع ڪٿان ٿئي ٿي؟
سنڌو طاس
سنڌو طاس ٺاهه
رگ ويِد ۾ سنڌو
سنڌو مهم ۾ شرڪت
آديسي اڄ مر سڀان مرندو سڀڪو
ٽيڪسيلا
سڪندر اعظم
ڪئمپ ڏانهن
ڪابل نديءَ جي ڪنڌيءَ تي
گليشئر جي هاڃا
اٽڪ وٽ سنڌو
اٽڪ قلعو
اٽڪ پُل
نيرن نيڻن واري ۽ چانديءَ روپ مست
پوٺوهار
غازي گهڙيالا پروجيڪٽ
پاور ڪامپليڪس
پوٺو هار جا ڪجهه درويش
خوشحال ڳڙهه
سنڌوءَ جا خوفناڪ لنگهه
جبلن ۾ ڦاٿل سنڌو
نوري پِير ۽ جوڳي
گهوڙا تڙپ
سوڪڙيان
طوطي خان کان انٽرويو
خوشحال ڳڙهه کان اڳتي
عزيز شڪاريءَ جي قبر
ست سهيليون
ٻيو وڏو وڪڙ
مکڊ شريف
سنڌوءَ ۾ سون
سوان ندي
ڪالاباغ ڏانهن
ڪالاباغ بند
ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل
ڪالاباغ بند ٺاهڻ جا مقصد
فني جوڙجڪ
بند ڪيئن ٺهندو؟
جبلن جي صورتحال
پٺاڻن کي اعتراض جا سبب
ڪالاباغ شهر
جناح بئراج
ڪالاباغ کان چشمه تائين
ڪيل
دراوڙ
ڪيل بستيءَ کان اڳتي
بوٽ لاڪ
بلوٽ شريف
بلوٽ جي اصل ڪهاڻي
چشمه بئراج ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال
بئراج تي
ڪلور ڪوٽ
درياخان ڏانهن
دريا خان ۾
ديرو اسماعيل خان
آلودگي
طوطي خان سان ڪچهري
رحمان ٺيڙهي
رولاڪ افغان قبيلو
ڊي-آءِ خان شهر جو چڪر
ڪروڙ شريف ڏانهن
هڪ ڳوٺ-نوتڪ
ڪروڙ شريف
ليهّ پتڻ تي
نئون ڏينهن
تونسه بئراج
تونسه شريف پير پٺاڻ
بئراج ڏانهن واپسي
زندهه پير
ديري غازي خان ڏانهن
ديرو غازي خان شهر
تاريخ جاگرافي
موسم
قديم علاج
شهر جو ماضي
قديم مندر ۽ مسجدون
سياسي ڇڪتاڻ
نئون سج
ٻيڙي ناهي ته به پرواهه ناهي
ٻار لنگهيائون ٻاجهه سين
ڄام پور وٽ ٻيڙين جي پُل
ڄام پور
ڄام پور جي تاريخ
ڄام جادم جکرو
دلوراءِ جي ٺيڙهه
هرڻاڪس يا هَڙند؟
سنڌو ماٿريءَ ۾ ديوتائن سان جنگ
ورتر اَسر ۽ اِندر جي جنگ
ڪارو پاڻي
ڄام پور جي سياسي ۽ سماجي حالت
مولانا عبيدالله سنڌي رحه
گهاڙِي والا
مٺڻ ڪوٽ ڏانهن
ڌٻڻ ۾
پتڻ تي حال احوال
درگاهه بابا فريد
شهر مٺڻ ڪوٽ
عمرڪوٽ کان اوڀر ۾ هُن پار
ڪشمور
گرنٿ صاحب جو درشن
سک مت
گرونانڪ
گرونانڪ - هڪ فنڪار
گڊو بئراج
سنڌ جي گم ٿيل ندي
ستلج جو وهڪرو
سنڌوءَ جا قديم وهڪرا
گهاڙ
مهراڻ
وهڪرا ۽ انهن جا زمانا
سنڌوءَ جي لاهِي
درياهه ۽ زمين جي سطح
گڊو بئراج تي حادثو
ماڇڪو - سنڌ ۾ پنجاب جو ٻيٽ
ڪنڌڪوٽ ۾
ٽوڙي بنگلي ۾
دنيا جو ڊگهي ۾ ڊگهو ماڻهو
ماٿيلو
مومل ۽ ڀينرون
شڪارپور
عجيب اطلاع
سکر
عجيب ٽڪريون
لب مهراڻ تي آجيان
اسوريا جي راڻي
ڏهاڳڻ سهاڳڻ
اروڙ
ڪالڪان غار
اروڙ ۾ هڪ ٻي غار
نَينهن ٽڪر
سکر ۽ بکر جي تاريخ
خواجه خضر جو آستانو
ساڌ ٻيلو
سَتين جو آستان
روهڙي
وار مبارڪ
پتن جي ماڙي
معصوم شاهه جو منارو
آدم شاهه جو مقبرو
سکر پتڻ
مسجد منزل گاهه
لئنسڊائون پُل
ايوب پُل
سکر بئراج
ٽالپر
نوشهرو فيروز
ڪوٽ ڏيجي
مٿي جو سور لاهيندڙ پير - شادي شهيد
راڪاس جو روڻو
خيرپور ضلعي ۾ درگاهن پويان ڏندڪٿائون
ابراهيم اڌم جي ڏند ڪٿا
آستانو ابراهيم اڌم بلخي
هرڻيءَ جو کير
هنو
شيطان
خيرپور ضلعي ۾ موجود اولهه - اوڀر قبرون
ٻيا پير ۽ قبرون
سيد حسين شاهه بخاري
سيد ڇتن شاهه
لونگ فقير
پير مشائخ مهيسر يا مهيسر مشائخ
سلطان اڌم ڪٿا جو ٻيو حصو
خيرپور ۾ کجي
کجيءَ جو پرڏيهي واپار
فيصلي جي گهڙي
سکر کان لاڙڪاڻي ڏانهن
لاڙڪاڻي ۾
قُبو ڀانڊو ۽ ٿهيمن جا قُبا
شاهه بهارو
ميان الياس ۽ ميان شاهه علي (شاهل) ڪلهوڙي جا مقبرا
اڍاٽ، ڪانڌڙا، جهڪڙ ۽ خيرپور جُوسو
ڌاڙيلن جو خوني حملو
مُهين جو دڙو
مُهين جي دڙي وٽ سنڌو
مهين جي تباهي
ڌرتي ماتا
اينڪي ۽ نِن مهه جي ڪهاڻي
بهشت دلمون ڪيئن ٺهيو؟
مُهين جي دڙي بابت ڏند ڪٿائون
مُهين جي دڙي جا ڪنڀار
ويهڙ ڏانهن
مهاڻا درياهه تان لڏي ويا
ميان گاجي ديرو
وِيهڙ
اولهه وارا پراسرار جبل
لڪل خزاني جي واٽ
دانا ٽاورز
کيرٿر جو ن چوٽيون
مخدوم بلاول
درگاهه مخدوم بلاول
ميان يار محمد ڪلهوڙي جو مقبرو
آبپاشي لاءِ هٿرادو واهه
گاجي شاهه - قديم واهيون
ڪافر ڪوٽ
سڪندر جو پڙاڏو
سيوهڻ
مي رقصم قلندر شهباز
ڇُٽو اُمراڻي
بودلو بهار ۽ هُنود ڪاسائي
يڪ ٿنڀي
لال باغ
نه ملاح نه مڪڙي
کيرٿر ۽ ان جي ڀرپاسي ۾ گبر بند
نُڪو بٺي آثار
ڪائي ماٿري
جِنن جا گهر
نئگ ڏانهن
شاهه روهي
لنگم تي رت ڀيٽا
لکمير جي ماڙي
هتي نالو لکڻ سان بخار لهي ٿو
سنڌو کيرٿر ماٿري تهذيب
سيوهڻ کان اڳتي
لڪي
بهشت جي دري
تيرٿ ڌارا
بِزن جهڏو
آمري
سن
رني ڪوٽ
رني ڪوٽ بابت ڪجهه تجويزون
سنڌ: پنڊ پهڻن جي دنيا
سنڌ جا ٻيلا
هُڙيون
ڪچي جا ٻيلا
پڪي جا ٻيلا
وڏن ماڻهن سان سنڌوءَ جي جُٺ
حيدرآباد
حيدرآباد ۾ ٽالپرن جي دلچسپي
شهر جون چاڙهيون
قديم آثار
گنجو ڏونگر گام
سياسي ماضي
مرسون مرسون سنڌ نه ڏيسون
مياڻيءَ واري جنگ کانپوءِ
ڪوٽڙي
جِهرڪَ
ميل ـ101
ماجيران جي ماڙي
ڪينجهر
ڪينجهر لڳ ٻيا قديم آثار
هيم ڪوٽ
سونڊا
سونڊا پتڻ
کبڙ پاتڻيءَ جون خبرون
ميربحر ڪير آهن؟
جهنڊو پاتڻي
ٺٽو
دبگير مسجد
مسجد خضري
شاهجهاني مسجد
ٺٽي جا پراڻا پاڙا
سريچند درٻار - فقير جو ڳوٺ
مڪلي
قديم مسجد
پير پٺي ۽ شاهه ڏاتار جي ڪٿا
پير پٺو ماڳ
ٻيڙيءَ جي مرمت ٿي وئي
خدا آباد
ڪلان ڪوٽ
سنڌ ۾ تيل ۽ گئس
قديم غارون
سنياسيءَ جي غار
جَت ۽ وَڳ
اُڏيرو مندر
جنگي سرڏانهن
درياهه ۽ کاريون
جنگي سر پتڻ جي اهميت
مانگر مڇ يا ويسر
ڊيلٽا ۾ ڦيرڦار
ڪيٽي بندر
ڳاڙهن چانورن جي پوک
ٻيا فصل
شڪارين جون تياريون
گهاتو ڪيئن گهارين؟
پورٽ قاسم ڏانهن
تِمر جا ٻيلا
ڊيلٽا ۾ فطرت جي دهشتگردي
بئراجن جي تعمير کان اڳ
جاکي بندر
رتوڪوٽ
ملاڪي ڪوٽ
درياهه پير ماڳ
ٿنڀن واري مسجد
وڏا هڏا
گُجو
سنڌ ۾ قديم ترين لکت
ٿرون ٽڪري
هاليجي
پکين جا رستا
ڀنڀور
موکي متارا
اوچتو ڦاٽ
سمنڊ ۽ ويرون
مهم جي پڄاڻي
چوکنڊي
سانڊي تان جنگ
بلوچ ٽومبس
ملير ماٿري
ڪراچيءَ جا ڪجهه ٻيا آثار
ريڙهي مياڻ
کديجي
منگهو پير
مورڙيو مانگر مڇ
پڄاڻي
حوالا
بُلهو کوسو ۽ بُـلهي جي بُـٺي


.....سنڌوءَ جو سفر موضوع جون وڌيڪ داخلائون