ڪائيءَ ۾ نوحاڻي سردار سان ڪچهري

r/>
”ان ۾ توهان کي ڪجهه سرڪاري مدد جي ضرورت آهي ڇا؟“ انور پڇيو ”سرڪار ڪجهه ڪري سگهي ٿي ڇا؟“

”ها ڪري سگهي ٿي، سرڪار اسان کي اهي وڏيون وڏيون ناليون جيڪي زمين تائين پهچن ٿيون، اهي پڪيون ڪرائي ڏئي ۽ ان چشمي جي (جيڪو زمين کان مٿي آهي) جنهن ۾ هن وقت به ڊڄي ڳالهه ڪيان ته 20 فٽ پاڻي بيٺو آهي، پر زمين انهن کان 50-60 فٽ هيٺ آهي. جيڪڏهن اها کاٽي ڪرائي هنن زمين سان بيهاري وڃي ۽ چشمي ۾ پاڻي گهٽ بيهي ته آئون سمجهان ٿو ته پاڻي گهٽ ۾ گهٽ ٻيڻ تي وڌي ويندو ڇو ته ان جو نيڪال جيترو وڌندو اوترو ان جي هيٺان پريشر وڌندو ... ان ڪري هڪ ته کاٽي ٿئي، ۽ ٻيو جيڏانهن جيڏانهن زمينون آهن، اوڏانهن ويندڙ ٻه ناليون هڪ اولهه طرف ۽ ٻي هن طرف ... اهي ٻنهي پاسي هڪ هڪ ڪلوميٽر پڪيون ٿينديون ته اسانجي آبادي گهٽ ۾ گهٽ ٻيڻ تي وڌي ويندي. ...“

”... چشمي جي رسم بابت آئون توهانکي ٻڌائيندس چٽيون ڳالهيون ... اڃا پراڻا پنهنجا ٻروچڪا رسم (جاري) آهن، اهو سال اسانجو ڦِٽو آ، فصل به اسانجو کاڄيو ٿو وڃي ... برادر ۾ لحاظ ڪونهي، جڏهن عام فصل ڪنداسين تڏهن پوءِ اسان ڌنار ڪنداسين. هن موسم ۾ اسان هر قسم جو گاهه ۽ ڀاڄيون پوکي سگهون ٿا، پر اها اسان ۾ مال ڦِٽي جي رسم ... رب جي مهرباني اسان تي وڏي آ! امن آ، چوري وغيره ڪانهي ... اسانجو مال، ڳائو يا اوٺو يا ڪو ٻيو، بنا ڌنار جي هوندو آ ... وري شام جو جيڏي مهل وريو ... ان مهل ڪونه وريو ته مرضيءَ وارو آ ... جيڪڏهن مينهن پيو ته ٻه ٻه مهينا ڪونه موٽندو ... مٿي جبلن تي چڙهي ويندو. اسان تي الله جي مهرباني آ. امن به آهي، پر اهي رسمون اسانکي پوئتي رکيو ويٺيون آهن. باقي هي چشمو اسان تي رب جي وڏي رحمت آهي!“ محمد خان نوحاڻي ڪائيءَ جي ھاڻوڪي سماجي ۽ اقتصادي حالتن تي ڳالهائيندو پئي ويو. ماڻهن جي ڪاهليءَ ۽ بي مروتيءَ جي شڪايت سندس چپن تي اچي ٿي وئي ۽ رب جي مهربانين جو بار بار ذڪر ڪندي ڪونه ٿي ڍاپيو.

”ماڻهو جتي کجيون گهڻيون ڏسندا آهن ته ان لاءِ چوندا آهن ته هتي محمد بن قاسم آيو ... عرب کان کجور کڻي آيو ۽ ککڙيون جو هتي پيون ته انهن مان وڻ نڪري آيا. هتي ڪائيءَ ۾ به کجيون پيون ڏسجن، اهي کجيون ڪيئن ٿيون آهن؟“ انور ڪائيءَ ۾ کجين بابت ڪا روايت کوٽڻ جي ڪوشش ڪئي.

”اسان پنهنجين کجين جي ڳالهه ٻڌائينداسين. ماڻهو ايئن برابر چوندا آهن ته محمد بن قاسم هن رستي سان آيو يا هن رستي سان ويو. پر اها ڳالهه روايتي آهي، منهنجي ڳوٺ جون سڀ کجيون سڀ هٿ جون رکيل آهن ...

هڪ ٻه چار کجي هئي. منهنجي يادگيري ۾ ڪنهن گهر ۾ هئي، نه ته هئي ئي ڪانه! اهي سڀ پوءِ ان مان وڌايون اٿئون، رکيون اٿئون ۽ ڪي پاڻيءَ تي پاڻهي به ٿيون آهن، جتان پاڻي وهي ٿو پوءِ انهن جو ٻج وڌندو وڃي ٿو.“ سردار چيو.