ڪارو ڪاري مسئلو: قانون ۾ ترميم جي ضرورت

30 ڊسمبر 1995ع
ڪارو ڪاري مسئلو
قانون ۾ ترميم جي ضرورت

اتر سنڌ جي فقط چئن ضلعن ۾ صرف هڪ سال اندر 100 کان مٿي عورتون ۽ مرد ڪارنهن جي الزام ۾ قتل ٿيا آهن. جيڪڏهن ان مسئلي تي سڄي سنڌ ۾ سروي ڪئي وڃي ها ته اهو تعداد گهٽ ۾ گهٽ 300-350 بيهي ها. ايترا ئي سنڌي ماڻهو ڪراچيءَ ۾ هڪ سال دوران دهشتگردن هٿان قتل ٿيا آهن. جيڪڏهن ڪراچيءَ ۾ دهشتگردن هٿان قتل نسل ڪشيءَ جي دائري ۾ آهن ته پوءِ ڪهڙي حساب ۾ اسان ڪارو ڪاري جي الزام ۾ مرندڙ انسانن جي موت کي نسل ڪشي نٿا چئون؟ ڪراچيءَ ۾ هڪ سال دوران 2200 ماڻهو قتل ٿيا آهن جن ۾ دهشتگرد، سپاهي ۽ عام شهري سڀ شامل آهن. ڪراچيءَ کي ڇڏي، باقي سنڌ جي ٿاڻن مان سنڌي ڌاڙيلن هٿان مئل ڳوٺاڻن ۽ پوليس مقابلن ۾ مئل ماڻهن جو تعداد اڃا سامهون ڪو نه آيو آهي. گهڻو ممڪن آهي ته اهو تعداد به ايترو ئي هجي! جڏهن ٻهراڙين ۾ سنڌي ماڻهو قتل ٿيندا آهن تڏهن ايڏي واويلا نه ٿيندي آهي ڇاڪاڻ ته اتي ايم ڪيو ايم ۽ ”شام جي اخبار“ ڪو نه هوندي آهي ۽ نه وري بي بي سي جو ڪو عيوضي اتي موجود آهي. شام جون اخبارون ”زندگيءَ جي شام“ جون خبرون وڌيڪ ڇاپينديون آهن ۽ صبح جي اخبارن کي شايد ”صبح جي ڳڻتي“ وڌيڪ هوندي آهي.
ڪارو ڪاري جي الزامن هيٺ سنڌ جي ٻهراڙين ۾ ايترا ئي خون ٿي رهيا آهن، جيترا ڪراچيءَ ۾ دهشتگرد هٿان سنڌي قتل ٿي رهيا آهن پر سماج سڌارڪ دنيا خاموش آهي ۽ قانون پنهنجي عادت مٽائڻ لاءِ تيار ڪو نه آهي. قانون پنهنجي عادت تڏهن مٽائي جڏهن عوامي عيوضي پارليامينٽ ۾ آئين سازي ڪن! ۽ سماج سڌارڪ ڪاروڪاريءَ جي مسئلي تي ايڏو ئي آواز اٿارين جيڏو دهشتگردن جي خلاف اٿارين ٿا!
ڪجهه ڏينهن اڳ هڪ خبر آئي ته هڪ شخص غيرت ۾ اچي ڀاڄائيءَ کي خون ڪري ڇڏيو. ڪنهن پنهنجي ماءُ ماري، ڪنهن ڀيڻ ته ڪنهن پنهنجي زال ماري ڇڏي! اهي به ماڻهو هئا جن تازو قمبر علي خان ويجهو هڪ ٻچڙيوال عورت کي جڳ جي آڏو بي عزت ڪيو. اهو به ماڻهو هو جنهن ٻه ڏينهن اڳ پنهنجي زال کي اهري بريءَ طرح زخمي ڪيو جو لکندي لڄ اچيو وڃي. هن ملڪ ۾ 12 ۽ 10 سالن جي ڇوڪري ۽ ڇوڪريءَ کي به ڪارو ڪاري ڪري ماريو ويو آهي.
ڊش اينٽينا جي ذريعي عالمي شعور سان ڳنڍيل سنڌ، سياسي ۽ سماجي تنظيمن جي ذريعي انسانيت جي ڇوٽڪاري لاءِ ڏنل سياسي ۽ معاشي نظرين سان ڳنڍيل سنڌ، تصوف جي ذريعي روحانيت سان ڳنيڍل سنڌ، روڊن ۽ رستن ذريعي جديد مارڪيٽن سان ڳنڍيل سنڌ ۽ يونيورسٽين ۽ ڪاليجن جي ذريعي علم ۽ عقل سان ڳنڍيل سنڌ شايد ڪنهن سان به ڳنڍيل ڪو نه اهي. جيڪڏهن ايئن هجي ها ته پوءِ ”غيرت“ جي نالي ۾ سنڌ ۾ ايترا قتل ڪو نه ٿين ها جيترا دهشتگردن هٿان سنڌي قتل ٿيا آهن.
ڏوهه سماج جو ته آهي ئي، پرڏوهه ان قانون جو به آهي، جيڪو قاتل کي ”اوچتي غيرت“ ۾ ڪيل قتل تي ڇوٽ ڏئي ٿو. اڪثر جج صاحب ۽ وڪيل ان راءِ سان متفق ٿيندا ته اهڙا ”غيرت“ ۾ قتل وارا واقعا حقيقت ۾ اوچتا ڪو نه هوندا آهن. ڪنهن کي ڪارو يا ڪاري قرار ڏيڻ کانپوءِ ان جو قتل ضروري سمجهيو ويندو آهي ۽ وجهه وٺي خون ڪيو ويندو آهي. جيستائين ڪارو يا ڪاري خون نه ٿيندا آهن سندن مائٽن کي مهڻن سان ماريو ويندو آهي ۽ خون کانپوءِ شاباس ۽ مبارڪ به ڏني ويندي آهي.
قلم 302 سان لاڳاپيل اها ذيلي دفعه جنهن ۾ ”غيرت“ ۽ ”اوچتي ڪاوڙ“ سبب خون جي ڏوهاريءَ کي ڇوٽ آهي، بيشمار انسانن کي خون ڪرڻ جو ڪارڻ بڻي آهي ڇاڪاڻ ته قاتل ڄاڻن ٿا ته کين موت جي سزا ڪو نه ملندي ۽ هو ڪجهه سالن ۾ آزاد ٿي ويندا. ڪير نٿو ڄاڻي ته ”ڪارو ڪاري“ واقعن جي پويان محض ”غيرت“ ڪو نه هوندي آهي ۽ قانون جي ان لچڪ کي ملڪيتون ڦٻائڻ، خون ٻوڙڻ، پلئه ڪرڻ ۽ عورتن ۽ مردن کي رستي تان هٽائڻ لاءِ استعمال ڪيو وڃي ٿو. جيڪڏهن ڳالهه رڳو غيرت اچڻ جي آهي ته پوءِ ”غيرت“ انهن عورتن کي به ايندي هوندي جن جا مڙس بد ڪردار آهن پر اهي ته پنهنجي ”اوچتي ڪاوڙ“ ضبط ڪري وڃن ٿيون ۽ مڙس يا ڀائرن کي قتل ڪو نه ٿيون ڪن! ڇا ايئن سمجهجي ته سنڌ جي عورتن کي غيرت نه آهي؟
خون جي اهڙي واقعن جي شرح گهٽائڻ ۽ عورتن مٿان ٽنگيل ڪهاڙي هٽائڻ لاءِ ضروري آهي ته قانون ۾ موجود اها لچڪ ختم ٿئي. قانون ۾ ڦير ڦار جي ضرورت آهي. قانون جي وزير کي ڌيان ڏيڻ جي فرصت هجي ته اهڙي سفارش اڳتي وڌائي ۽ قانون ۾ ترميم ڪرائي، ان کي وقت جي ضرورت مطابق ڪري. ڪاري ۽ ڪاريءَ واري ڪاري رسم جي خاتمي لاءِ خود سماجي انصاف لاءِ اهو ضروري آهي ته قاتل کي قانون جي لچڪ مان فائدو وٺڻ جو موقعو قطعي نه ڏنو وڃي.