ڪالاباغ بند- ڪجهه تفصيل

ڪالاباغ بند: ڪجهه تفصيل



1960ع ۾ سنڌو طاس ٺاهه کانپوءِ پاڪستان ٽن درياهن جي پاڻيءَ کان محروم ٿيو ۽ پاڪستان ۾ پاڻيءَ جي کوٽ ٿي. آباديءَ ۾ واڌ ۽ صنعتي ترقيءَ سبب بجليءَ جو بحران وڌيو. نتيجي ۾ سنڌوءَ تي بند ٻڌا ويا. بئراجون پيون ۽ سنڌوءَ جو پاڻي جڪڙجي ويو.

پاڪستان ۾ هن کان اڳ ٻه وڏا بند، منگلا ۽ تربيلا ٻڌجي چڪا آهن، ڪالاباغ ٽيون بند هوندو. پاڪستان جا ٻه وڏا مسئلا آهن: آباديءَ لاءِ نيون زمينون تيار ڪرڻ ۽ بجلي وڌائڻ جا ذريعا ڳولڻ. پنجاب جا ڪجهه درياهه اڳ ئي سنڌو طاس ٺاهه کانپوءِ هٿن مان نڪري ويا، ڪجهه درياهن تي بند ٻڌجي ويا، باقي وڃي بچيو آهي شينهن درياهه، جنهن تي تربيلا کان هيٺ ڇهه بئراجون اڳ ئي پيل آهن. هوڏانهن حڪومت جي مرضي آهي ته سنڌو ۽ سندس ساٿي درياهن جي پاڻين جو وڌ ۾ وڌ استعمال ٿئي. ان ڏس ۾ واپڊا (WAPDA) ڏاڍي سرگرم آهي.

واپڊا، ڪالاباغ رٿا کي ”تمام لاڀائتي رٿا“ قرار ڏيئي رهي آهي. پنجاب توڙي سنڌ ۾ سڄي اردو پريس ۽ انگريزيءَ جون ڊان، دي نيوز ۽ ڪجهه ٻيون اخبارون واپڊا جي موقف کي ڏاڍي هوشياري سان درست ۽ ملڪي مفاد وٽان قرار ڏيئي رهيون آهن. جڏهن ته سڄي سنڌي پريس ۽ ڪجهه انگريزي اخبارون ملڪي يڪجهتيءَ لاءِ ان رٿا کي نامناسب سمجهن ٿيون.

ڪالاباغ رٿا جوڙيندڙن جون دعوائون ڏاڍيون متضاد آهن. هڪ طرف اها دعوا ڪئي وڃي ٿي ته ڪالاباغ رٿا فقط بجلي پيدا ڪرڻ جو پروجيڪٽ آهي، پر ٻئي پاسي ڪم جون تصريحون ۽ تفصيل ان دعوا جي ابتڙ آهن. مثال طور چيو وڃي ٿو ته،

”سنڌوءَ جي وڏي وهڪري مان لاڀ وٺڻ لاءِ ڪالاباغ هڪ ڏاڍو سٺو پروجيڪٽ آهي. ان جو بنيادي مقصد بجليءَ جي پيداوار وڌائڻ، آبپاشيءَ لاءِ پاڻيءِ جو وڏو ذخيرو قائم ڪرڻ ۽ ٻوڏن کي روڪڻ لاءِ اپاءُ وٺڻ آهي.“

ڪالاباغ بند، تربيلا کان 176 ڪلو ميٽر هيٺ ۽ جناح بئراج کان مٿي ان جاءِ تي رٿيو ويو آهي جتي سوان ندي سنڌوءَ ۾ پوي ٿي. اندازو آهي ته ڪالاباغ بند جي اڏاوت سان هيءَ پاڻيءَ جو ٻيو وڏو آبي ذخيرو هوندو. هن ذخيري ۾ پاڻيءَ جو مقدار تربيلا جي ڀيٽ ۾ فقط ڏهه سيڪڙو گهٽ هوندو، جڏهن ته منگلا جي ڀيٽ ۾ هتي پاڻيءَ جو ذخيرو 59 سيڪڙو وڌيڪ هوندو. هن بند جي اوچائي 265 فٽ ۽ ڊيگهه 4150 فٽ هوندي. جڏهن ته تربيلا بند جي اوچائي 485 فٽ ۽ ڊيگهه 9 هزار فٽ آهي. يعني اڏاوت جي لحاظ کان تربيلا بند، ڪالاباغ رٿا جي اڌ برابر آهي پر پاڻيءَ جو ذخيرو فقط 10 سيڪڙو گهٽ بيهندو. هوڏانهن منگلا ڊيم 380 فٽ اوچو ۽ ڏهه هزار ٽي سؤ فٽ ڊگهو آهي.

ڪالاباغ رٿيندڙن جو چوڻ آهي ته، تربيلا ۾ هڪ ڪروڙ ڏهه لک ايڪڙ فٽ پاڻي ذخيرو ڪري سگهجي ٿو. جڏهن ته ڪالاباغ بند سان لڳ ڀڳ 80 لک ايڪڙ فٽ پاڻي جمع ٿيندو. هوڏانهن منگلا ڊيم جي گنجائش 58.80.000 ايڪڙ فٽ آهي.

تربيلا بند بابت سمجهيو وڃي ٿو ته ان ۾ مٽي ۽ واريءَ جا تهه ايتري حد تائين جمع ٿي چڪا آهن جو، انهن جي صفائي ممڪن ناهي پر منگلا بند جو زميني ۽ جاگرافيائي ماحول مسئلن کان وڏي حد تائين بچيل آهي. انجنيئرن جو خيال آهي ته، ڪالاباغ بند به مسئلن کان آجو هوندو ڇو ته واري ۽ گاري کي روڪڻ لاءِ اڳواٽ اُپاءُ وٺڻ ممڪن آهن. سندن چوڻ آهي ته 884 فٽن جي سلوس-وي ٺاهڻ سان، جنهنجي گنجائش 13 لک ڪيوسڪ هوندي، اهو ڪم سولائيءَ سان ڪري سگهبو.