ڪالاباغ بند

ڪالاباغ بند

ڪالاباغ هڪ سوڙهي جابلو ماٿري آهي جنهن جي بالڪل ڏکڻ ۾ لوڻ وارا جبل آهن. لوڻياٺن جبلن جو هيءُ سلسلو اوڀر طرف پوٺوهار جي ڏکڻ ۾ پري تائين وڃي ٿو. ڪالاباغ وٽ سنڌوءَ جي سطح، سمنڊ کان 680 فٽ مٿي آهي. ملڪ ۾ اڄ ڪلهه ڪالاباغ بند جي مخالفت ۾ وڏا جلسا جلوس ٿي رهيا آهن. سنڌي ماڻهن سڄي سنڌ ۾ تاريخي احتجاج ڪيو آهي. اخبارن ۾ ڪالاباغ بند جي هلندڙ اڏاوت بابت وڏيون وڏيون خبرون ڇپيون آهن. پر اسان کي سرزمين تي ڪو به ڪم هلندڙ نظر نه آيو. البت درياهه جي ٻنهي ڪپن تي اُڀن جبلن تي اهي نشان ضرور نظر آيا، جيڪي انجنيئرن ڪڍيا هئا. انجنيئرن جي حساب موجب ڪالاباغ جي تعمير وقت پاڻي ان سطح تائين چڙهي ويندو ۽ اهائي سطح مستقل رکي ويندي. اسان کي هڪ ڪناري کان ٻئي ڪناري تائين مٿي هڪ رسي به ٻڌل نظر آئي جيڪا انجنيئرنگ جو سامان يا ٻيو اڏاوتي سامان اُڪارڻ لاءِ ابتدائي پل طور ٻڌي وئي هئي. طوطي خان ٻڌايو ته هن وقت ڪم بند آهي ۽ اڏاوت لاءَ گهرائي جمع ڪيل سامان سڙي بيڪار ٿي ويو آهي. هتي هڪ ڪالوني به تيار ڪئي وئي هئي. جيڪا هاڻي اسٽاف نه هئڻ ڪري خالي آهي. اهو ڪم عوامي دٻاءَ سبب بند ڪيو ويو هو. ڇا ان رٿا تي سڀاڻي ڪم ٻيهر شروع ٿيندو؟ ان جو دارومدار فقط ۽ فقط سياسي صورتحال تي آهي. سنڌ جو عوام ۽ سنڌ اسيمبلي، ڪالاباغ بند جي خلاف فيصلو ڏيئي چڪا آهن، سرحد ۽ بلوچستان صوبا به مخالفت پيا ڪن، فقط پنجاب جا سياستدان ۽ پنجاب جا آبپاشي عملدار هن رٿا تي زور ڏيئي رهيا آهن.
ڪالاباغ بند جي ڪهاڻي به پاڪستان جي جنم سان شروع ٿئي ٿي ۽ گهٽ ۾ گهٽ 1974ع کان ئي مخالفت جو شڪار ٿي وئي آهي. ڪالاباغ بند جي اڏاوت لاءِ رٿا 1953ع ڌاري ڏني وئي هئي ۽ رٿا تي ابتدائي ڪم شروع ڪيو ويو هو. ان رٿا جي ضرورت ڀارت سان سنڌو طاس ٺاهه کانپوءِ پاڪستان کي ٿيندڙ نقصان کي نظر ۾ رکي محسوس ڪئي وئي. پر پوءِ جڏهن بجليءَ جو گهوٽالو پيدا ٿيو ته ڪالاباغ کي وري اهميت ڏياري وئي.
1974ع ۾ تربيلا بند مڪمل ٿيو. پنجاب جا بالا عملدار واندا ٿيا ته ڪالاباغ جو اڀياس شروع ڪيائون. 1987ع ڌاري رٿا جي رپورٽ مڪمل ڪري حڪومت کي ڏنائون ۽ سڄي ملڪ ۾ خاص ڪري سنڌ ۾ وڏي بيچينيءَ لاءِ راهه هموار ڪيائون. آبپاشيءَ جي سرشتي جو ڪو ماهر ئي هن بند بابت فني پيچيدگين کي بهتر سمجهي ۽ آخري راءِ ڏيئي سگهي ٿو ته هن رٿا جي پويان اصل ڪهڙا مقصد آهن. پر هڪ صحافيءَ جي حيثيت ۾ مان ڄاڻان ٿو ته سنڌ جا اهي ماڻهو جيڪي ٻهراڙين ۾ رهن ٿا يا سنڌ جي زرعي اقتصاديات تي سٺي نظر رکن ٿا يا وري اهي ماڻهو جيڪي ماحوليات جي حوالي سان سنڌ ۾ تبديلين تي نظر رکي ويٺا آهن، اهي ڏاڍا پريشان آهن، ڇو ته خاص طور تي تربيلا بند ۽ چشمه جهلم لنڪ ڪئنال ٺهڻ کانپوءِ سنڌوءَ ۾ پاڻيءَ جي شديد کوٽ محسوس ڪئي وئي آهي جنهن ڪري سنڌ ۾ آباديءَ لائق زمينن کي پاڻي ڏيڻ ڏکيو ٿي پيو آهي، ٻئي پاسي سنڌو ڊيلٽا ۾ پاڻي ۽ لٽ نه پهچڻ ڪري ماحولياتي تبديليون ظاهر ٿيون آهن جن، اتي تمام خراب اثر وڌا آهن.
هڪ طرف سنڌ جاماڻهو ڪالاباغ بند کي زندگي ۽ موت جو مسئلو سمجهي ان جي مخالفت پيا ڪن ۽ ٻئي پاسي پنجاب جو آبادگار طبقو به زندگي ۽ موت جو مسئلو سمجهي ان بند جي حمايت ڪري ٿو. پنجاب جي ماڻهن کي سنڌ جا ماڻهو پاڪستان دشمن نظر پيا اچن (شايد هو فقط پاڻ کي ئي پاڪستاني سمجهن ٿا) ٻئي پاسي سنڌ جي ماڻهن کي پنجاب جا حڪمران ۽ ڪامورا جلاد لڳن ٿا، شايد ان ڪري ته پنجاب جو حڪمران طبقو سڄي ملڪ جي سياسي، اقتصادي ۽ پيداواري ذريعن تي ڇانئجي ويو آهي ۽ ووٽ، دولت ۽ طاقت جي سهاري پنهنجي مطلب جا قانون ۽ رٿائون جوڙڻ تي قادر ٿي ويو آهي. سنڌ ۽ پنجاب جي ماڻهن ۾ سوچ ۽ مفادن جو هيءَ ٽڪراءُ ملڪ کي ڪيڏانهن وٺي ويندو؟ ان جو بهتر جواب ته سياستدان ئي ڏيئي سگهن ٿا پر هڪ صحافي ايترو ضرور چئي سگهي ٿو ته، هن کي سنڌ ۽ پنجاب ماڻهن وچ ۾ وڏو ويڇو نظر آيو ۽ جڏهن ويڇا وڌندا آهن تڏهن گهوٽالا جنم وٺندا آهن، ڪالاباغ بند جون ٻه اهميتون آهن. هڪ اها ته اهو بند سنڌوءَ جو رستو جهليندو جنهن ڪري ڪي نه ڪي جاگرافيائي ۽ ماحولياتي تبديليون ضرور اينديون. ٻي اها ته اهي جاگرافيائي تبديليون انساني زندگي، مفادن ۽ اقتصاديات تي اثر وجهنديون جنهن ڪري ڪي نه ڪي سياسي تبديليون به ضرور اينديون.