ڪالاباغ شهر

ماڻهن تغاريءَ کي سنڌين وانگر تغاري ٿي چيو.

ڪالاباغ جو شهر به مکڊ وانگر قديم شڪارپور جهڙو آهي. ڪاڪا عمارت نئين دور جي، نه ته گهڻو ڪري سڀ پاڪستان کان اڳ جون ٺهيل هيون، شايد ان ڪري ته غربت گهڻي آهي ۽ ٻيو اهو ته ماڻهن جي لڏپلاڻ ڪالاباغ ڏانهن گهٽ ۽ ڪالاباغ کان ٻاهر وڌيڪ آهي. شهر جون گهٽيون سوڙهيون، بازارون تنگ، اڪثر گهٽين ۾ اونداهي محسوس ٿئي ٿي. هر گهٽيءَ ۾ ور وڪڙ، لاهيو ن چاڙهيون ۽ ڪاٺ جون اڏاوتون جام آهن. مٽيءَ جو گارو به چڱو استعمال ٿيل هو. ائين ٿو لڳي ته ڪالاباغ ۾ ”ڪاٺ جو دور“ آيل هو. شهر جون اڪثر اڏاوتون سؤ سوا سالن جون محسوس ٿين ٿيون.

لوهار بازار ۾ پورهيت پنهنجي ڪم کي لڳي ويا هئا. چؤطرف رڪ ڪٽجڻ جا آواز ۽ پڙاڏا ٿي گونجيا. سانداڻيون سهڪيون ٿي ۽ لوهارن جي جسمن مان پگهر ڦڙا ڦڙا ٿي ٽمڪيو ٿي. بازار گهڻي وڏي نه سهي پر ڪم سٺو هو. ڪريم ميمڻ ۽ محمد علي ڪالاباغ جا منظر فلمبند ڪندا ڪنهن گهٽي ۾ گم ٿي ويا. اهڙي ئي هڪ گهٽي ۾ مان ۽ انور وڃي نڪتاسون. هن گهٽيءَ ۾ فقط گهر هئا.

هر گهر جي دروازي تي هڪ مضبوط تالو هو. هيءُ ڪي ٻه چار گهر نه هئا، سڄو پاڙو هو، مکيه گهٽي ۽ ان سان ڳنڍيل ننڍيون گهٽيون سڀ ويران هيون. سڀني گهرن کي تالا هئا، فقط ڪنهن ڪنهن گهر ۾ هڪ ٻڍڙو يا جوان موجود هو. اسان ڀانيو ته نوابن جي ظلم کان ڪڪ اچي هن پاڙي جا ماڻهو شهر ڇڏي ڀڄي ويا آهن. هيءُ منظر بالڪل ائين هو جيئن ناني پوڙهيءَ جي آکاڻين ۾ هوندو آهي. نانيون ٻڌائينديون آهن ”پوءِ اُڀا خدا جي ڪرڻي اهڙي ٿي جو هڪ راڪاس اچي شهر تي هريو. روزانو شهر ۾ ڪاهي پوندو هو ۽ ٻه چار ماڻهو کائي هليو ويندو هو. پوءِ ماڻهو ڊپ ۾ شهر ڇڏي ٻي بادشاهيءَ ۾ هليا ويا.“

”هن شهر کي ڇا ٿيو آهي؟ ماڻهو ڪيڏانهن ويا؟“ مون عطا محمد کان پڇيو جيڪو ’نواءِ وقت‘ اخبار جو نمائندو هو.

سڀ ماڻهو ڪراچي هليا ويا آهن، پوئتي ڪو هڪ اڌ ماڻهو گهر جي سنڀال لاءِ ڇڏيو اٿائون!“ عطا محمد وراڻيو.

”ڇو لڏي ويا آهن؟“

”ڪمائڻ!“ عطا محمد جواب ڏنو.

ڪالاباغ جي هڪ سڄي پاڙي جو مثال ڏسڻ کانپوءِ ڪراچيءَ ۾ آباديءَ جي ڇهه سيڪڙو سالياني واڌ جو سبب سمجهه ۾ اچي ٿو. خبر ناهي ته پنجاب ۽ سرحد مان هر سال ڪيترا پاڙا لڏي ڪراچيءَ جي شهر ۾ شامل ٿيندا پيا وڃن. مان ڪالاباغ جي هن پاڙي ۾ بيهي اهو سوچيان ٿو ته، آخر ڪراچيءَ جو ڪهڙو حال ٿيندو؟ ڪراچيءَ ۾ هلندڙ لساني ۽ نسلي ويڙهه جو انت ڇا ٿيندو ۽ سنڌ تي پوندڙ معاشي ۽ آبادي جو دٻاءُ ڪهڙا ڪهڙا بحران پيدا ڪندو؟

ڪالاباغ جو قديم نالو ”قلعه بوغ“ آهي. جنهن جي معنيٰ آهي مفرور ماڻهن جو قلعو. هڪ مقامي نوجوان جو چوڻ هو ته بنون وزيرستان جا وزيري ماڻهو هتي ايندا هئا. اهي ماڻهو ٻيڙين رستي درياهه ٽپي ڦرلٽ ڪري، هن قلعي ۾ اچي لڪي ويهندا هئا. هاڻي هن شهر ۾ پنجويهه ٽيهه هزار ماڻهو رهن ٿا. ڪالاباغ ٽائون ڪميٽي آهي. معدنيات جي اعتبار کان ڪالاباغ لوڻ کان پوءِ ڪوئلي، ڪرومائيٽ ۽ جپسم ۾ شاهوڪار آهي.