ڪامريڊ نذير عباسي

�ت تشدد ڪيو ويو، بدنام ٽارچر ڪئمپن مان ٿيندو جڏهن هو جيل پهتو ته سڃاڻپ ۾ نه ٿي آيو. ڊاڪٽر خٽڪ چئنل تي چيو، ”آئون ڊاڪٽر آهيان ۽ چئي سگهان ٿو ته اها رپورٽ درست ناهي، ڇاڪاڻ ته سخت تشدد سان جسماني ڀڃ ڊاهه ٿئي ٿي ۽ ان جو حتمي نتيجو اهو ئي ٿيندو آهي ته دل پنهنجو ڪم ڇڏي ڏيندي آهي“ هن ڏاڍي جوش ۾ چيو هو ته ”جيڪڏهن ڪو ماڻهو برگيڊيئر امتياز جي مٿي ۾ هٿوڙا هڻي ته نتيجي ۾ امتياز کي به هارٽ اٽيڪ ئي ٿيندو، انڪري موت جو ڪارڻ هارٽ اٽيڪ نه پر تشدد سڏبو!“
نذير جو موت انڪري به پراسرار آهي ۽ پڪ سان تشدد سبب ٿيو آهي جو 1- هن جو لاش وارثن کي نه ڏنو ويو ۽ رات جي اونداهيءَ ۾ ايڌي وارن جي هٿان سخي حسن قبرستان ۾ دفن ڪيو ويو. 2- نذير جا ڀائر ۽ ماءُ ٽنڊي الهيار ۾ هئا، انهن کي خبر به نه ڪئي وئي. 3- زال کي به اطلاع نه ڪيو، بس ايترو ڪيائون جو آڌيءَ رات جو گوليمار ڪراچي ۾ نذير جي هڪ ڀيڻويي جي گهر جو دروازو کڙڪايائون ۽ جيئن ئي هو گهر مان ٻاهر نڪتو، هن کي کنڀي کڻي گاڏيءَ ۾ وڌائون ۽ نذير جي لاش جي رسمي سڃاڻپ ڪرائي سخي حسن قبرستان ۾ دفنائي ڇڏيائون. چون ٿا ته جنهن نموني تدفين ٿي هئي ان مان گورڪن کي شڪ پيو هو ته ڳالهه ۾ ڪجهه گڙٻڙ آهي، ان ڪري هن ان ڪچي قبر تي گلاب جي پاڻيءَ وارن بوتل ابتي کوڙي ڇڏي ته جيئن نشاني رهي، ايئن اسان تائين نذير جي قبر جو ڏس پتو پهتو. چون ٿا ته قبر ۾ چُن يا اهڙو ڪو مادو به وڌو ويو هو ته جيئن لاش جلد ڳري وڃي ۽ تشدد جو ثبوت ختم ٿي وڃي. 4- نذير جي پوسٽ مارٽم جي رپورٽ جن ڊاڪٽرن تيار ڪئي اهي به منظر عام تي نه آندا ويا آهن.
نذير سان منهنجي آخري ملاقات انهن ڏينهن ۾ ٿي هئي جڏهن شهيد ذوالفقار ڀٽي جي ڦاسيءَ (4 اپريل 1979ع) کانپوءِ ملڪ تي راڪاسي ڏهڪاءُ ڇانئجي ويو هو. تڏهن مس بينظير ڀٽو جيڪا پڻ اسانجي هم عمر هئي ۽ عملي سياست ۾ اڃا پير نه پاتو هئائين، 70 ڪلفٽن تي تعزيتون وصول ڪري رهي هئي. هوءَ جتوئي صاحب ۽ ٻين uncles سميت ڪنهن تي به ڀروسو ڪرڻ لاءِ ذهني طور تيار نه هئي ڇو ته جيترو وقت ڀٽو صاحب ڪاري ڪوٺڙيءَ ۾ هو، هو سڀ غائب هئا. بينظير ان پوزيشن ۾ به نه هئي ته uncles تي کليءَ طرح بي اعتمادي ظاهر ڪري. هوءَ صدمي ۾ نڍال هئي ۽ حالتن ڏانهن تمام احتياط ۽ صبر سان ڏسي رهي هئي.
اسان کي نذير عباسيءَ جو نياپو پهتو، ”بينظير وٽ وڃو، SNSF پاران تعزيت ڪيو ۽ هي بند لفافو هٿ ۾ ڏيوس ... ۽ زباني چئجوس ته ’تون برابر Benazir آهين، پر آئون به Nazeer آهيان. تاريخ، اڄ توهان ۽ اسان کي اهڙي جاءِ تي آڻي بيهاريو آهي جو اڳتي اسان کي گڏجي جدوجهد ڪرڻي پوندي. جيڪڏهن اسان هڪٻئي جو ساٿ نه ڏنو ته هي (مارشل لا وارا) نه توهان کي جيئڻ ڏيندا ۽ نه اسانکي! اسان جو اتحاد تاريخي ضرورت آهي. توهان اسانجو ساٿ ڏيو يا نه ڏيو، اسان غير مشروط طور توهان سان گڏ آهيون.“
بينظير سان ان ملاقات کان اڳ اسان نذير کي ڪلفٽن جي ڪوٺاري پارڪ وٽ ڇڏيو ۽ پاڻ 70 ڪلفٽن ڏانهن روانيا ٿيا هئاسين. هن وفد ۾ امداد چانڊيو، نرنجن، آئون ۽ اسان سان هڪ ٻيو دوست گڏ هو، ٻئي ڏينهن تي اخبار ۾ بينظير سان شاگردن جي وفد جي ملاقات واري خبر تصوير سميت ڇپي هئي.
ان ملاقات ۾ مس بينظير ڀٽو تمام محتاط ڳالهايو هو، ”اسان سان ظلم ٿيو آهي، آئون هي خط سينٽرل ڪميٽيءَ تائين پهچائينديس، بيگم صاحبه کي پڙهائينديس، توهان جي جذبن جو قدر ڪيان ٿي، ڏسو ته اڳتي ڇا ٿو ٿئي؟“
وقت ثابت ڪيو ته نذير جا چيل لفظ اکر اکر درست هئا، بينظير ته بينظير ثابت ٿي پر نذير به هڪ نذير ثابت ٿيو. مارشل لائن ٻنهي کي جيئرو نه ڇڏيو.
اهي ڏينهن ياد ڪري، جڏهن آئون 1963 ڏانهن نهاريان ٿو ته مونکي ڏهن سالن جو نذير احمد عباسي گورنمينٽ پرائمري اسڪول ٽنڊو الهيار ۾ پنجين درجي ۾ پنهنجي ڀرسان بينچ تي ويٺل نظر اچي ٿو. تمام مزاحيه، ۽ ڪي قدر گوسڙو ۽ پوءِ ميونسپل هاءِ اسڪول. انهن ڏينهن ۾ بابا سائين ٽنڊي الهيار ۾ جج جي عهدي تي فائز هو ۽ نذير جو والد جان محمد عباسي صاحب اسٽامپ وينڊر هو. بابا جي پنهنجي دنيا هئي ڪورٽ، گهر ۽ شام جو ڪي خاص دوست يا سامهون هڪ ڪلب ۾ بيڊ منٽن راند. جان محمد عباسي صاحب جي پنهنجي دنيا هئي. صدر ايوب خان ۽ فاطمه جناح واري اليڪشن ۾ فاطمه جناح جو طرفدار هو ۽ سندس گهر تي لالٽين ٽنگيل هوندي هئي جيڪا فاطمه جناح جو چونڊ نشان هو. ان اليڪشن ۾ فوجي ڊڪٽيٽر مادر ملت کي بري طرح شڪست ڏني هئي. اهي تاريخ جون ڳالهيون آهن. عوام جنرل صاحب جي خلاف، ۽ فاطمه جناح سان گڏ هو، پوءِ به خدا جي خلق هارائي وئي. غريبن جي لالٽين هارائي وئي ۽ جنرل جو گلاب کٽي ويو. 1969 ۾ ايوب خان جي ”بنيادي جمهوريت“، جنرل ضياءُ الحق واري بلدياتي ناظمن ۽ جنرل پرويز مشرف جي ”مڪاني حڪومتن واري سسٽم“ ۾ بنيادي مقصد مارشل لا / ڊڪٽيٽر شپ کي ڊيگهه ڏيڻ هو. جڏهن قومي ۽ صوبائي اسيمبليون نظر انداز هجن جتي اعليٰ ترين عدالتون بي وس هجن، اتي ضلعي سطح واري يا بنيادي جمهوريت جو مطلب سواءِ ان جي ڪو ٻيو نه هوندو آهي ته ماڻهن جي اکين ۾ سرمو وڌو وڃي.
جان محمد عباسي صاحب خاموشيءَ سان پنهنجو ڪم ڪندو رهيو، سندس گهر اسانجي گهر کان گهڻو پري ڪو نه هو. اسانجو گهر، ڪورٽ سڳوري جي پوئين پاسي سرڪاري ريسٽ هائوس کي اڱڻ ڏيئي رهائش گاهه ۾ بدلايو ويو هو. چوڌاري وڏا وڻ، باغ ۽ وچ ۾ ڇٻر جا ٽڪرا هئا. انڪري نذير عباسي، بشير عباسي (ٻئي ڀائر) جيڪي ساڳئي ڪلاس ۾ هئا، شام جو ان ننڍڙي باغ ۾کيڏڻ ايندا هئا. هوريان هوريان ان باغيچي ۾ اسڪول جا ٻيا ڇوڪرا به اچڻ لڳا. اشفاق پاٽولي، عبدالرحمان پاٽولي، انصار پنهور، سندس ڀائر، منهنجا ڀائر. ان ريت هيءَ هڪ ننڍڙي ڪلب ٺهي پئي. اسان ڪاٺ جي هڪ پيتي گهر مان هٿ ڪئي ۽ ان ۾ ڪتاب جمع ڪيا. گل ڦل، بچون کي دنيا، ٻارن جون آکاڻيون، ڪجهه ڪتابڙا دوستن ڏنا. ايئن ان ”صندوق لئبريريءَ“ جو انچارج نذير عباسيءَ کي ڪيو ويو. ان سان گڏ راندين جو سامان ورتوسين، بيڊمنٽن جون رڪيٽون، شٽل ڪاڪ گڏيون، نيٽ، لڪڙا، ڪيرم بورڊ ۽ شطرنج. جنهن کي جيڪا راند وڻي، اها کيڏي. هن ٽيم جو ڪو به ميمبر 12– 13 سالن جي عمر کان وڏو ڪو نه هو. سڀ ڄڻا ٽپهريءَ جو اچي گڏ ٿيندا هئا، ۽ سج لهڻ تائين راند روند جو سلسلو هلندو هو. جنهن کي ڪتاب کپندو هو سو، ڪتاب issue ڪرائي گهر وڃي پڙهي ۽ ٻئي ڏينهن موٽائي اچي! هر ميمبر تي مهيني جي في چار آنا هئي، سا به ڪو ڏيئي سگهي يا نه ڏيئي سگهي! هيءَ وڏي في هئي جنهن مان راند روند جو سامان يا آکاڻين جا ڪتاب ايندا هئا. انهن ڏينهن ۾ پيٽرول جي قيمت 3.50 يا چار رپيا في گئلن (4.6 لٽر) هئي. اسان جي ٻي ايڪٽوٽي هوندي هئي سائيڪل ڪار جي سواري. اتي ئي، ڪورٽ سڳوريءَ جي سامهون هڪ ذهين سائيڪل واري ٻارن لاءِ ڪارون ٺاهيون هيون. پاڻ ئي ٺاهيندو هو. پراڻين سائيڪل جي گِراڙي ۽ چين واري سسٽم کي چؤڦيٿي ڪار جي شڪل واري ڍانچي ۾ رکي، اسٽيئرنگ هڻي ٻارن لاءِ ننڍڙيون ڪارون تيار ڪيون هئائين. ٽنڊي الهيار ۾اتي پنڌ ڪ