ڪاڇي جا جمالي

ڪاڇي جا جمالي
جنگواڻي اصل جمالي آهن، جنگو جماليءَ جو اولاد. انهن جو مقام هليليءَ ۾ آهي ۽ ’جنگواڻي قبرستان‘ سڏبو آهي. جمالين جو تعلق ميان وال تحريڪ سان به آهي. پر اهي ڪلهوڙن سان گڏ پنجاب مان اچڻ بدران لوهيءَ کان هن پاسي آيا آهن. انهن جي تاريخ کي زمانن جي ترتيب ۽ ماڳن جي لحاظ کان ٽن مرحلن ۾ ورهائي سگهجي ٿو: 1 مريد خان جمالي، 2 هيرو خان، 3 بهاولپور.
پهرين مرحلي ۾ مريد خان جماليءَ جي آمد نظر اچي ٿي. اها بيٺڪ ’هيرو خان‘ کان اولهه پاسي هرباب لڪ جي آمهون سامهون ويراني ۾ هن وقت ٽن چئن مقبرن تي مشتمل آهي.’ هَيرو خان‘ (مريداڻين واري قبرستان جي اوڀر ۾ ڇهه ڪلوميٽر پري حاجي خان لغاري ۽ پٽ گل محمد لغاري کان اچي ٿو) ۾ به مقبرا آهن، ۽ ’ شادڻ‘ وٽ مير بنده عليءَ جي اوطاق آهي. هتي به هڪ ٺلهه آهي، جيڪو هَيري خان کان ٽي چار فرلانگ (اڌ ڪلوميٽر کن) پنڌ تي آهي. جمالين جو ٽيون مرحلو ’بهاولپور‘ بيٺڪ وارو آهي. هي ماڳ مخدوم بلاول صاحب کان ٽي ڪلوميٽر اولهه ۾ ۽ آخري ديرو آهي. انهن سڀني جو سرداري قبيلو ’مريداڻي‘ آهي. اهي اصل بلوچستان ’لوهي‘ جا رهاڪو آهن، جيڪي گرو لڪ کان اوڀر طرف آيا. انهن مان مريداڻي هن وقت مٿين ڦُلجي بهاولپور ۾، جنگواڻي هليليءَ ۾ ۽ حملاڻي ٽنڊي رحيم ۾ رهن ٿا. جمالي قبائل مان سڀ کان اڳ مريد خان جمالي ڪلهوڙن جي زماني ۾ آيو هو. جمالي (شايد) رند آهن. جمالين جو هڪ پاڙو جنگواڻي آهي. هن علائقي ۾ ٽيان قبائلي رستماڻي آهن. لُنڊ ڏکڻ ۾ آهن جن جا اتي قديم قبا به آهن.