ڪراچي پئڪيج يا ڪجهه ٻيو؟

21 آگسٽ 1995ع
ڪراچي پئڪيج يا ڪجهه ٻيو؟

هاڻي شڪ ٿيڻ لڳو آهي ته ڪراچي پئڪيج فقط هو نه آهي جنهن موجب ڪراچيءَ ۾ شهري سهوليتون وڌڻيون آهن يا جنهن موجب ڪي فلاءِ اوور، ڪي روڊ، اسپتالون، ڪاليج يا ڪي يونيورسٽيون ٺهڻيون آهن. ظاهري طور ڪراچي پئڪيج هڪ معاشي اصطلاح آهي، پر ان جي پويان ڪي سياسي مقصد به آهن. نه رڳو سياسي مقصد آهن، پر لڳي ٿو ته ان ريت ڪي اڻ لکيل يا خفيه ٺاهه به ڪيا پيا وڃن، جن تحت هوريان هوريان ڪراچيءَ کي انهن جي حوالي ٿيڻو آهي، جن جا اتفاق سان ڪراچي ۾ ڪي مفاد اچي سهڙيا آهن. اهو به ”ڪراچي پئڪيج“ آهي ته گورنر يا وڏي وزير مان ڪو هڪ ڪراچيءَ جو ”مهاجر“ رهڻو آهي، پر ”مهاجر“ ان تي به راضي نه آهن، توڻي جو پيپلز پارٽيءَ ڪمال اظفر کي گورنر ڪري اڳتي آندو آهي. اهو ٺيڪ آهي ته ”مهاجرن“ جي هٿ ٺوڪئي محروميءَ جي احساس ۽ سنڌ جي اصلوڪن لوڪن جي حقيقي مفادن جي بچاءُ لاءِ ڪراچي مان ”مهاجر“ گورنر جي مقرريءَ کي ”ڪامپرو مائزنگ پوائنٽ“ سمجهي ان تي عمل ڪيو ويو، پر هن ڪڏهن به مطمئن نه ٿيندڙ طبقي جو سياسي دٻاءُ ڪڏهن به ختم نه ٿيڻو آهي.
اڃا هڪ هفتو اڳ جي ڳالهه آهي جو وفاقي وزير داخله ٻڌايو ته غير قانوني طور آيل هندستانين کي ٻاهر ڪڍڻ تمام ڏکيو ڪم آهي ڇاڪاڻ ته هو مقامي (اڙدو ڳالهائيندڙ) آباديءَ ۾ ملي ويا آهن ۽ رجسٽريشن کاتي تي اڙدو ڳالهائيندڙ طبقو 20 سالن کان قابض هئڻ ڪري انهن سڃاڻپ ڪارڊ به ٺهرائي ورتا آهن. ان خوفناڪ صورتحال مان نڪرڻ لاءِ ضروري هو ته سخت اپاءُ وٺي غير ملڪين کي ڇاڻي ڪڍيو وڃي. پر هيرت ان مهل ٿي جڏهن سنڌ جي گورنر ڪمال اظفر راز فاش ڪيو ته سرڪاري فارمن مان ڏاڍي ۽ پيءُ جي پيدائش واري علائقي يا شهر ٻڌائڻ وارا خانا خارج ڪيا ويا آهن ۽ ڪوٽا سرشتي تي نظرثاني ڪرڻ جو وقت اچي ويو آهي. ڪوٽا سسٽم جي خاتمي تي سنڌ حڪومت اڳ ئي هٿيار ڦٽا ڪري ويٺي آهي ۽ هر قسم جو دليل هلائي ان کي سنڌين جي حق ۾ قرار ڏيڻ جي ڪوشش ڪري چڪي آهي. ڪوٽا سسٽم جو خاتمو به ”ڪراچي پئڪيج“ جو حصو سمجهڻ گهرجي.
پر جڏهن غير قانوني پرڏيهين جي موجودگي سنڌ ۽ پاڪستان لاءِ عذاب بڻجي وئي آهي ته پوءِ غير ملڪين کي لڪائڻ لاءِ نت نوان طريقا ڇو پيا اختيار ڪيا وڃن؟ وفاقي وزير داخله بيان ۽ ايجنسين جون رپورٽون جن خطرن ۽ پريشانين جو اظهار پيون ڪن، اهي هڪ طرف آهن ۽ غير ملڪي ماڻهن کي سڃاڻپ لڪائڻ جو موقعو ڏيڻ ٻئي پاسي آهي. ڇا اهو به ”ڪراچي پئڪيج“ جو حصو آهي؟ اهو ڪم نه رڳو ٿيو آهي، پر صوبائي ۽ وفاقي حڪومتن اهي خانا ڪڍي اڇلائي به ڇڏيا آهن، دليل اهو ڏنو ويو آهي ته ”سڀ شهري برابر ۽ هن مملڪت جا پهرين درجي جا شهري آهن“ يعني هاڻي اهي ماڻهو به پهرين درجي جا شهري ٿي ويا، جن کي ناجائز طريقن سان پاڪستاني بڻايو ويو. هاڻي وفاقي وزارت داخله ان سوال جو ڪهڙو جواب ڏيندي ته ڇا هندستان مان سالن کان سياسي اتحادين جي هلندڙ امپورٽ کي جائز قرار ڏنو ويو آهي؟ جيڪڏهن نه ته پوءِ سڃاڻپن کي ڍڪڻ جي سرڪاري سطح تي ڪوشش ڇو ڪئي پئي وڃي؟ ۽ سنڌ جي ماڻهن جو اهو مطالبو ڇو نظر انداز ڪيو ويو آهي ته غير قانوني غير ملڪين کي بنا دير جي ڳولي ٻاهر ڪڍيو وڃي.
ايم ڪيو ايم هن فيصلي تي اطمينان جو وڏو ساهه کنيو آهي، پر اهو اطمينان هنن کان لا شعوري طور اخباري ڪالمن ۾ ظاهر ٿي ويو آهي. سندن دليل آهي ته پيءُ ڏاڏي جو اتو پتو پڇڻ بد گمانين جو ڪارڻ هو ۽ اڌ صدي گذرڻ کانپوءِ اهو سوال غير ضروري هو. سنڌ جي ماڻهن کي 48 سال اڳ پاڪستان لڏي آيلن کان سندن وڏن جي پيدائش جو ماڳ پڇڻ جي ضرورت نه آهي، پر جنهن صورت ۾ غير ملڪين کي ملڪي ٺاهڻ جي ڪارخانن تي ايم ڪيو ايم جا ڪارڪن قابض آهن، جن جو اظهار وفاقي وزارت داخله به ڪري چڪي آهي ته پوءِ سنڌ جي ماڻهن کي ڳڻتي ضرور ٿيندي، ڇاڪاڻ ته ان جا خراب نتيجا فقط سنڌ کي ڀوڳڻا آهن.
”ڪراچي پئڪيج“ هاڻي مشڪوڪ ٿيندو پيو وڃي، جيڪڏهن ڪراچي پئڪيج جا ڪي دستاويز آهن ته عوام اهي ڏسڻ گهرندو ته آخر ان ۾ ڇا ڇا آهي ۽ ڇا نه آهي؟ پيپلز پارٽي حڪومت چونڊيل حڪومت آهي ۽ ان کي عوام جي پاران ڳالهائن جو پورو حق آهي، پر هر حڪومت جو پنهنجو مدو هوندو آهي ۽ عوام جي مستقل مفادن کي دهشتگرديءَ ذريعي پوندڙ دٻاءَ هيٺ هميشه لاءِ ڇڏي نٿو سگهي. ايم ڪيو ايم سان هلندڙ ڳالهين ۽ ان دوران غير محسوس انداز ۾ ايم ڪيو ايم جي حق ۾ ٿيندڙ رعايتون عوام لاءِ پريشانيءَ جو سبب بڻجي سگهن ٿيون. هيءُ ڪو مارشل لاءِ جو زمانو نه آهي جو حڪومت سنڌ جي عوام جي مفادن کي نظر انداز ڪري دهشتگرد ڌر کي راضي ڪرڻ لاءِ پنهنجي ليکي ڪي اهڙا قدم کڻندي وڃي جن کي عوامي پٺڀرائي حاصل نه هجي! پيپلز پارٽيءَ کي ووٽ لاءِ عوام وٽ وري به وڃڻو اهي ۽ ان کي سوچڻو پوندو ته عوام سنڌ جي مفادن خلاف ڪو به ٺاهه نه ضياءَ حڪومت ۾ قبول ڪيو ۽ نه نواز شريف دور ۾، پوءِ اهو پاڻيءَ جو مسئلو هجي يا فنڊن جي ورڇ جو يا آدمشماريءَ ۽ معدني وسيلن تي حقن جو. ان ڪري ”ڪراچي پئڪيج“ سنڌ جي مفادن جو سودو ثابت ٿيڻ نه گهرجي. سنڌ جا ماڻهو حڪومت ۽ ايم ڪيو ايم جي وچ ۾ هلندڙ ڳالهين تي گهري نظر رکي ويٺا آهن ۽ هو ڪڏهن به نه چاهيندا ته ڪن وقتي مصلحتن خاطر هاڻي جيڪو ٺاهه ٿئي، اهو سڀاڻي سنڌ جي ڪک مان نئين اسرائيل کي جنم ڏي، جتان مقامي آبادي لڏڻ تي مجبور ٿي وڃي يا ٻئي درجي جي شهرين وانگر رهي.